Azərbaycan türkləRİNİN

downloaded from KitabYurdu.az
 
20 
inkarı  üçün  həmin  xalqın  dilində  vərəsəliyin  inkarı    kifayət  edir).  Azərbaycan 
Elmlər  Akade miyasının  tarixçisi  Yusif  Cəfə rov  Azərbaycan  əra zisində  qədimdən 
türk  etnoslarının  yaşadığını  deyən  tədqiqatçıları  lağa  qoyaraq  yazmışdır  ki, 
Azərbaycan dili orta əsrlərdə bizə kənardan gətirilmə dildir (  98,  119).  Hə min ildə 
İ.H.Əliyevin  Atropatenanın  tarixinə  dair  çap  o lunmuş  kitabında  da  deyilir  ki, 
cənubda  müasir  a zərbaycanlıla r  orta  əsrlərdə  gətirilmə  türk  d ilini  qəbul  et miş 
irandillid irlər ( 50,4).  
  
 
 
 
 
 
Be ləliklə,  tarixşünaslığımızda  Azə rbaycan  türklərinin  mənşəyi  haqqında 
belə  bir  fikir  vardır:  A zərbaycan  xalq ı  və  Azərbaycan  dili  kö klə ri  et ibarilə    bu 
torpağa bağlı deyil, türklər buraya orta əsrlərdə gəlmələrd ir. Bu saxta fikri-1834-cü 
ildə  rus  mə muru  Platon Zubovun azərbaycanlılar (onun əsərində ―tatarlar‖  ifadəsi 
işlədilir)  haqqında  dediyi  sözləri  olduğu  kimi  o xucunun  nəzərinə  çatdırırıq: 
―Tатары  живушие  в  Кавказском  крае,  есть  по томки  знаменитых  монголо -
татар, которые в царствование Абака хана овладели Персию, Грузую и всеми 
провинциями,  лежашими  около  занадного  берега  Каспийского  моря  во 
половине  12-го сто летия о т Рождетства  Христова, основали свои  владения в 
завоеванных странах»  (П. Зубов. Картина Кавказского края. ч. I. Спб., 1834. с. 
153).  De məli,  bə zi  tarixç ilərimizinA zərbaycan  xa lqın ın  mənşəyi  haqqındakı 
fikirləri  rus  mə mu runun  1834-cü  ildə  dediklə ri  ilə  eynidir.  Buradaca  o xucunu 
erməni tarixçisi  S.  T.  Yere myanın  xa lqımızın  mənşəyi haqqındakı «fikri» ilə tanış 
edək: «По мере того, ка к тюркские  кочевые  племена  утвержда лись на зимних 
пастбишах  Кура-Араксинской  низменности,  мусульманизированная  часть 
аборигенного  населения  древней  А лбании  ассимилировались  пришлыми 
тюркскими  племенами.  Так  образовалась  современная  азербайджанская 
народность»  (108,  330).Bu  fikri  tarixçilərimizin  fikirləri  ilə  yanaşı  qoysanız, 
onların eyni qəlibdən çıxmış  iki kərpic o lduğunu görəcəksiniz.  Rus dilçiləri  Q. A. 
Klimov  (116,  11)  və  N.  A.  Baskakov  (70,135)  da  Azə rbaycan  dilinin  XI-XIV 
əsrlərdə yarandığını söyləmişlər.   
 
 
 
 
 
Biz  albanların  etnik  mənsubiyyətcə  kimlər  olması  və  azərbaycanlıların  
mənşəyi  haqqında  tarixşünaslıqda  hökm  sürən  müddəaları  sadaladıq.  Aşağıda  bu 
müddəalara  qarşı  qoyduğumuz  konsepsiyamızı  açıqlayacaq.  İndi  is ə  yalnız  bunu 
demə klə   kifayətlənirik  ki,  a lbanların  bütünlüklə  Dağıstandilli  o lması  və 
azərbaycanlıların  XI-XIII  əsrlərdə  gə lmə.  Dilimizin  hə min  əsrlərdə  gətirilmə  
olması 
fikri 
tamamilə 
səhvdir. 
Bu 
fikir 
tarixçilərimizin 
özlərin in 
araşdırılmalarından aldıq ları nəticə yo x, Avropa,  rus və ermən i tarixçilərin in hələ 
keçən əsrdə dediklərinin təkrarıdır.  Bu  fikir  konkret  faktlara əsaslanmadığ ına görə 
sübut oluna bilməyən fikirdir.  Sübut olunmayan fikir  is ə özü-ö zünü təkzib edir və 
ona görə də onun elmi təhlilə ehtiyacı qalmır. 
 
 
 
 
Azərbaycanlıların  şima ldakı  hiss əsinin 
mənşəyi  haqqında  yanlış 
konsepsiyasının müddəaları qısaca belədir.   
 
 
 
Nəyə  görə  alban  xa lqın ın  məhz  Qafqa zdilli  (ya xud  Dağıstandilli)  o lması 

---

downloaded from KitabYurdu.az
 
21 
fikri yaran mışdır?  Bu  ideya nəyə görə özünə çoxlu tərəfdar qazana bilmişdir?  Bu, 
belə baş vermişdir: Bir sıra  tədqiqatçılar İ. Markvart (197,117), Hubşman (196, 39) 
V.  F.  Minorski  (143,30),  R.  Fray  (176,30)  haqlı  yazmışlar  ki,  albanlar  arilərdən 
(yəni, qədim fa rslardan) deyild ilər. Albanların erməni və gürcü olmadığı da aydın 
idi.  On ların  türk  mənşəli  olması  haqqında  isə  söhbət  gedə  bilməzdi.  (Nəin ki  o 
vaxtlar, indin in  ö zündə məsələn in belə qoyuluşuna qarşı ciddi  müqavimət vardır; 
albanların türkmənşəli o lması haqqındakı fikirlərinə görə bu sətirlərin müəllifi elmi 
jurnalların səhifələrində dəfələrlə döyülmüşdür).  Yeganə «çıxış yolu» sanki bu ola 
bilərd i: albanla r Dağıstan  xalq larının dillərinə  mənsub bir dildə danışmışla r.  La kin 
Dağıstanda  yaşayan  hansı  xalq ın  dili  alban  dilinə  daha  yaxın  olmuşdur,  yaxud 
Dağıstanda  yaşayan  indiki  xalqların  hansısı  albanlarla  genetik-etnik  qohumluğa 
mənsubdur  suallarına    cavab  verə  bilmə zdilər;  çünki  Dağıstanda  yaşayan  indiki 
kiçik,  xalqlar elə erkən orta əsrlərdə də vard ılar.  IX əsr ərəb coğrafiyaçısı Məsudi 
yazır: « Bu dağda (yəni, Qafqazda-Q. Q.) 72 millət yaşayır. Hər millətin ö z padşahı 
və  bir-birindən  fə rqlənən  dili  vard ır».  (1.72).  Be lə   olduqda  Dağıstan  xa lqların ın 
albanlara  nə  də xli  ola  bilərd i?  Alban  dili  bu  72  d ildən  hansıdır?  Ona  görə  çox 
hallarda  sadəcə  olaraq  «Qafqaz  dillə ri»,  «Şimali-şərqi  Qa fqaz  d illəri»,  «Dağ ıstan 
dilləri»,  « Lə zği  dillə ri»  ifadələrini  işlət mişlər.  Albanların  siyasi  tarixi  haqqında 
əsər yazmış Fəridə Məmmədova da bu qondarma fikri qəbul edərək əsərinə salmış 
və onun keşiyində möhkə m durmuşdur.Lap bu ya xında 1989-cu ildə o, yazmışdır: 
«Bu  tayfaların  (I  əsr  müəllifi  Strabonun  Albaniyada  26  tayfanın  yaşaması 
haqqındakı  məlu matı nəzərdə tutulur-Q. Q) albanlar, gellər, leq lər, utilər,qarqarlar, 
silblər,miklər, sodlar, kaspilər, daha doğrusu, Kür çayın ın hər iki sahilində yaşamış 
Qafqa z mənşəli yerli əha li olmuşdur (8.4).»   
 
 
 
 
Alban  etnosunun  Dağıstandilli    olması  fikri  hamıdan  ço x  Dağ ıstan 
tarixçilərinin  xoşuna  gəlmiş  və  hətta  S.  V.  Yuşkovun  (188)  ardınca  A lbaniyanın 
əslində  indiki  Dağıstandan  ibarət  olduğunu  yazmışlar.  A zərbaycanda  və 
Dağıstanda  ümu miləşdirilmiş  əsərlərdə  ö z  əksini  tap mış  bu  saxta  fikir  tədriclə 
beyinlərə yeriyərə k maddi qüvvəyə çevrildi. Bir za man yetişdi ki, Dağ ıstanda ləzgi 
qardaşlarımızın  bəzi  xadimləri  ortaya  yeni  ideya  atdılar:  madam  ki,  albanlar 
lə zgilər,  ya xud  lə zgidillilər  idilər,  onda  Azərbaycanın  şima li-şərq  zonasını 
Dağıstana  birləşdirərək  Ləzgin istan  dövləti  yaratmaq  lazımdır.  1991-ci  il 
sentyabrın 28-də Dağ ıstanın Qasımkənd kəndində ―Sadval‖ Cəmiyyətinin qurultayı 
çağrıld ı  və  Ləzgin istan  respublikası  elan  edildi.  Ondan  bir  az  əvvəl  1990-cı  ildə 
Rizvanov qardaşları Mahaçqalada «Ləzg i  xalqın ın tarixi» (rusca) adlı  kitabça nəşr 
etdirdilər  (163).  Kitabçada  deyilir  ki,  albanla r  lə zg idillilər  idilər  və  onlar 
Dərbənddən  Araz  çayınadək  əra zidə  yaşayırdılar  (s.82).  Lə zgilə rin  qüvvətli 
tayfalarından  b iri  o lan  ləzgilərin  ö zləri  Samurdan  Kürə  qədərki  ərazidə  hakim 
idilər  (s.83).  Cə mi  57  səhifədən,  la kin  XI  fəsildən  (!)  ibarət  kitabçada  deyilir  ki, 
Alpan  və  Gəncə  toponimləri  (əhalisi  türklə rdən  ibarət  o lan  Alpan  adlı  kəndlər 
keçmişdə  Naxçıvanda,  Gürcüstan  və  indiki  Ermənistan  adlanan  ərazidə  də  vardı) 

---