Azərbaycan türkləRİNİN

downloaded from KitabYurdu.az
 
85 
göstərilir.  Herodot  yazır  ki,  Mid iya  çarı  Deyyokun  oğlu  Frao rta  parsların  üstün ə 
getmiş  və  düşmənini  ö zünə  tabe  etmişdir  (Herodot,  I,  101).  Həmin  məlu matda 
Herodot  yazır  ki,  M idiya  çarı  Fraorta  atası  Deyyokdan  sonra  t əkcə  midiyalılar 
üzərində hakimiyyətlə kifayətlən mədi və farsların üstünə hücum edərək onları tabe 
etdi. ―Bu iki xalqa‖ (deməli, madaylar və farslar müstəqil xalq lar kimi qeyd olunur 
–  Q.  Q.)  y iyələndikdən  sonra  çar  Asiyanın  başqa  xalq larının  üstünə  getdi‖ 
(Herodot,  I,  102).  Mid iya  tayfalarından  biri  olan  maqlar  sonuncu  Midiya  çarı 
Asitaqa  demişlər:  ―Əgər  o  (yəni,  Maday  çarlığ ı  –  Q.  Q.)  bu  fars  oğluna  (Fars 
əyalətinin  hakimi  Kir  nəzərdə  tutulur  –  Q.  Q.)  keçsə  biz  mid iyalılar  da  (deməli, 
maq ların artıq  maday etnik adı var) qul olacayıq,  farslar bizə yadellilər  kimi alçaq 
nəzərlə ba xacaqla r‖ (Herodot, I, 114). 
 
 
 
 
 
Fars  əyanlarından  biri  Qobriiy  deyir:  ―İndi  farsla rın  ü zərində  hökmdar 
midiyalı maqdır‖ (Herodot, III, 73). 
 
 
 
 
Maq Astiaqa deyir: ―Sən bizim həmtayfamızsan‖. Deməli,  maq və  maday 
etnik mənsubiyyətcə eyni etnosdur. 
 
 
 
 
 
Herodot yazır  ki, fars çarları öz bacılarına da evlənirlər (Herodot, III,  31). 
Məsələn,  fars  çarı  Ka mbiz  bac ıla rı  Ro ksana  və  Atossa  ilə  evlən mişdi.  He rodot 
oradaca  qeyd  edir  ki,  bu  ―farsların  dini  əq idəsindən‖  irəli  gəlir.  Lakin  Manna  və 
Maday  çarlarında  bu  mənfur  adətə  mey l  heç  bir  mənbədə  qeyd  olunmur. 
Ümu miyyətlə, türk xalq larında qədimdən nigah ciddi ekzoqam id i. 
 
 
Herodot yazır ki,  midiyalıların farslardan fərqli ö z paltar  formaları var və 
farslar da bu paltarı onlardan qəbul etmişlər (Herodot, III, 81). Əgər Pars və Maday 
qohum  etnoslardırsa,  yəni  eyni  etnosun  iki  hissəsidirsə,  nəyə  görə  geyimləri 
fərqlidir?  
 
 
 
 
 
 
 
 
Herodot  Pars  çarı  Kserksin  Afinaya  hücumundan  danışarkən  yazır  ki, 
ordunun silahı ―Midiya silahlarıd ır, fars yo x‖ (Herodot, VII, 62). Deməli, farslar və 
midiyalılar silah növlərinə görə də fərqlən irdilər. 
 
 
 
Herodot  yazır  ki,  Əhəmənilər  dövlətində  farslar  verg ilərdən  azaddır 
(Herodot,  III,  97),  lakin  məsələn,  X  satraplığa  a id  akbatanlıla r  (mid iyalılar)  v ə 
saklar  ildə 450 ta lant vergi verirlər (Herodot, III, 92).  Əgər  madaylar elə  farsla rla  
qohum id ilərsə və mannalılar da art ıq farslaşmışdıla rsa, onlar niy ə  vergi verirdilər?
 
Herodot  qeyd  edir  ki,  farslar  ölüləri  quşlara  və  heyvanlara  qoyurlar 
(Herodot,  I,  140).  M idiyalılar  arilərd irsə,  nəyə  görə  bu  adət  farslarda  var, 
madayla rda yo x?  
 
 
 
 
 
 
 
Yunan  müəllifi  Ksenefont (er. əv.  V əsr) yazır  ki, farslar  mid iyalılardakı 
geyim, paltar və  xalça lardan istifadə adirlər. Qeyd edilməlidir ki,  xa lça toxuculuğu 
mənşəcə qədim türklə rə  mənsubdur. Altayda  xalça  qalıqları er.  əv.  I  min illiyə a id 
kurqanlardan aşkar edilmişdir. Cənubi Azərbaycanda Təbriz xalçaları ―İran xalçası‖ 
adı ilə məşhurdur. 
 
 
 
 
 
 
Strabon  yazır:  ―Deyildiy inə  görə,  midiyalılar  ermənilərin  və  elə  ondan 
əvvəl fars hökmdarlarının və adətlərinin banilərid ir‖ (Strabon, XII,  13,  9).  Başqa 

---

downloaded from KitabYurdu.az
 
86 
yerdə həmin  müəllif qeyd edir ki, ―farsla rın  işğalı (yəni M idiyada hakimiyyəti ələ  
almaları  –  Q.  Q.)  nəticəsində  farsların  adətləri  ilə  midiyalıların  adətləri  eynidir‖ 
(Strabon,  XI,  13,  11).  Daha  sonra  bu  müəllif  belə  bir  məlu mat  verir:  ―Ən  cəsur 
adamın çar seçilməsi daha çox Mid iya adətidir‖ (Strabon, XI,  13, 11). Əgər  farslar 
və madaylar eyni etnosun hiss ələridirsə, nəyə görə farslarda dövlət i idarə  qaydaları 
Midiya mənşəlid ir?  
 
 
 
 
 
 
Nəhayət,  bir  fakt ı  da   qeyd  etmə k  la zımd ır.  A lban  tarixç isi  Musa 
Kalan katlı  Yafətin nəslinin şəcərəsini verdikdə  Yafətin oğlanları  içərisində Qo mer 
(yəni  kimmerlər,  dəqiqi  qa mə rlə r),  Maday  (madaylar),  Maqoq  (işkuzlar),  Yavan, 
Tubal, Meşek, Tiras və Het adların ı (―A lban tarixi‖,  I  kitab,  1-ci fəsil) çəkir, lakin 
nə Ari, nə Pars adını göstərmir. 
 
 
 
 
 
 
Deyilənlərdən  görünür  ki,  Maday  etnik  adını  daçıyanla r  Pars  (Ari)  etnik 
adını  daşıyanlardan  etnik  mənsubiyyətcə  fərqli  id ilər.  Əlbəttə,  ümu mi  mənada 
Midiya dövlətində yaşayan İran mənşəli hər bir adam, o  cümlədən fars da ―midiyalı‖ 
idi,  çünki  M idiya  ərazisində  yaşayırdı.  Tədqiqatçıların  ən   böyük  nöqsanlarından 
biri  də   hə mişə  etnonimin   konkret  və   ü mu mi  məna larını  ayırd  et mə mə ləridir. 
Məsələn,  Herodotun  yazdığına  görə,  Mid iya  çarı  ö z  nəvəsi,  əslən  fars  o lan  Kiri 
öldürtməy i  qərara  alır,  lakin  uşağı  Mitridatın  (bu  təmiz  İran mənşəli  addır)  arvadı 
Spako xilas adir. Herodot yazır ki, Spako mid iya dilində ―it‖ deməkdir (Herodot, I, 
110).  Əslində  heç  vaxt  qız  adı  ―it‖  qoyula  bilməzdi,  lakin  spako  sözü  ―it‖ 
mənasında  ola   bilər.  De mə li,  Herodot  Spako   ş əxs  adın ı  ona  məlu m  olan   (― it‖ 
mənasında)  ―spako‖  sözü  vasitəsilə  izah  et mişdir,  başqa  sözlə,  Spako  şə xs  adını 
səhvən  spako  ―it‖  sözü  ilə  bağla mışdır.  Spako  adı  yunanca  yazılışda  t əhrifə 
uğramışdır. 
 
 
 
 
 
 
 
Bu 
ad şumercə  su,  zu ―ağıl‖, ―dərrakə‖, ba – ―bağışlamaq‖, ―hədiyyə vermək‖ və ku 
―pay‖, ―qismət‖, hədiyyə sözlərindən ibarət teofor addır və ―(Allahın) bağışladığı 
(hədiyyə  verdiyi)  ağ ıllı  pay‖  mənasındadır.  Lakin  M idiyada  yaşayan  irandilli 
xalq ların  dillərində  Herodotun  ―spako‖  kimi  yazdığ ı  söz  ola  bilərd i.  Tat  d ilində 
supa  ―donuz  balası‖,  ―küçük‖,  talış  dilində  sipa  ―it  balası‖  sözləri  indi  də  vardır.
 
 
 
 
 
 
 
 
Madaylarla 
farsların etnik mənsubiyyətcə qohumluğu fikri tamamilə əsassız və uydurmadır. Bu 
fikir  M idiya  adların ın  bəzilərinin  İran  dilləri  əsasında  izah  edilməsi 
təşəbbüslərindən  irə li  gə lmişdir.Yu xarıda  biz  mənalarını  açd ıqlarımız  adla rın 
iranşünaslar  tərəfindən  necə  izah  etdiklərin i  ayrı-ayrılıqda  qeyd  etmişik  (o xucu 
bilmə lidir  ki,  rus  tədqiqatçılarının   Manna  və  Mid iya  adla rının  İran mənşəli 
olmasına  aid  fikirlərinin  ço xu  Qərbi  Avropa  iranşünaslarının  təsiri  altında 
yaranmışdır;  ü mu miyyətlə,  Qəd im  Şərq  tarixi  ilə  məşğul  olmuş  Qərbi  Avropa 
şərqşünaslarının,  dediklərinin  hamısın ı  düz  və  ya  əyri  olmalarına  fərq  qoymadan 
həqiqət kimi qəbul olun ması  keç miş sovet tarixşünaslığı üçün s əciyyəvi haldır) və 
ədalətli  o xucu  bizim  təklif  etdiy imiz  izahlarla  iranşünasların  izahları  arasındakı 
fərqi yəqin ki, gördü və kimin  haqlı o lduğunu müəyyən etdi. Doğrudur, Herodotun 

---