Azərbaycan
Yüklə 483,77 Kb. Pdf görüntüsü
|
AZS 754-2013 5
4.5.2 Fakultativ ünsürlər kitab haqqında əlavə məlumatları əks etdirir. Fakultativ ünsürlər toplusunu biblioqrafık təsviri tərtib edən müəssisə müəyyən edir. O, müəyyən informasiya kütləsi üçün dəyişməz qalmalıdır. Fakultativ ünsürlər daha dolğun dövlət biblioqrafik göstəricilərinin təsvirlərində, kitabxana kataloqlarında (kartoçka və elektron formada), iri universal elmi kitabxanaların məlumat bazalarında və dövlət biblioqrafiya mərkəzlərində tətbiq edilir.
4.6 Biblioqrafi k yazıda (təsvirdə) sahə və ünsürlər müəyyən edilmiş ardıcıllıq üzrə əks etdirilir. Ayrı-ayrı sahə və ünsürlər təkrarlana bilər. Sənədin növündən və informasiyanın hansı daşıyıcıda yerləşdirilməsindən asılı olmayaraq biblioqrafık təsvirin sahə və ünsürlərinin tamlığı onlar arasında tətbiq edilən durğu işarələri (punktuasiya), biblioqrafi k təsvirin bütün obyektləri üçün ümumi qaydalara əsaslanır. Müəyyən sənəd növlərinin təsviri üçün (təsviri incəsənət, audiovizual materiallar, kartoqrafik sənədlər, not nəşrləri, seriyalı və digər ardı davam edən resurslar, normativ və texniki sənədlərin ayrı-ayrı növləri, elektron informasiya resursları və s.) xüsusi ünsürlər və spesifik məlumatlar sahəsi müəyyənləşdirilmişdir. Burada müəyyən sənəd növü üçün xarakterik olan informasiyanın xüsusiyyətləri, onun fiziki daşıyıcısı, nəşrin tipi və s. məlumatlar əks etdirilir. 4.7 Biblioqrafi k təsvirdə durğu işarələri (punktuasiya) iki funksiyanı yerinə yetirir - adi qrammatik durğu işarələri və biblioqrafik təsvirin sahə və ünsürlərinin fərqləndirilməsi üçün tətbiq edilən durğu işarələri. Nəzərdə tutulmuş punktuasiya (şərti bölgü işarələri) müxtəlif dillərdə və formalardakı təsvirin ünsürlərinin müəyyənləşdirilməsi məqsədilə tətbiq edilir-yazılarda, çap kartoçkalarında, biblioqrafik göstəricilərdə, siyahılarda, kompyuterin monitorunun ekranında və b. 4.7.1 Nəzərdə tutulan punktuasiya sahə və ünsürlərin əvvəlində verilir və yaxud onları tamamlayır. Şərti işarələr riyazi-bölgü işarələri vasitəsilə göstərilir. Təsvirdə aşağıdakı bölgü işarələrindən istifadə olunur:
AZS 754-2013 6
.- nö qtə və tire; . nöqtə;
, vergül; : qoşa nöqtə; ; nöqtəli vergül; ... üç nöqtə;
/ maili xətt;
// qoşa maili xətt;
() kiçik mötərizə; [] orta (kvadrat) mötərizə;
+ üstəgəl işarəsi;
= bərabərlik işarəsi. Biblioqrafik təsvirin sonunda nöqtə (.) işarəsi qoyulur. 4.7.2 Biblioqrafik təsvirin hər bir sahəsinin qarşısında (birinci sahə istisna olmaqla) nöqtə-tire (.-) işarəsi yazılır ki, bu da sahələrin biri-birindən fərqləndirilməsi üçündür. Əgər təsvirin müəyyən sahəsinin birinci ünsürü verilməyibsə, bu zaman nöqtə və tire işarəsi növbəti ünsürün əvvəlində göstərilir. Kiçik mötərizə və orta (kvadrat) mötərizə işarələri istisna edilir, onlar sahənin işarəsindən sonra da saxlanılır. 4.7.3 Xüsusi məlumatlar sahəsi, qeyd sahəsi və beynəlxalq standart nömrə sahəsi təkrar edilərsə, sahənin işarəsi də təkrar edilir-nöqtə və tire, lakin seriya sahəsi təkrar edildikdə isə hər bir seriya haqqında məlumat ayrıca kiçik mötərizə içərisində göstərilərək onların arasında nöqtə və tire işarəsi tətbiq edilmir. 4.7.4 Sahələr müxtəlif şriftlərlə göstərilə bilər və yaxud yeni sətirdən yazıla bilər. Belə hallarda əvvəlki sahənin sonunda nöqtə və tirə işarəsi nöqtə ilə əvəz edilir. 4.7.5 Sahə və ünsürlərin daha aydın göstərilməsi həmçinin də qrammatik durğu işarələrinin fərqləndirilməsi məqsədilə işarələrin arasında bir işarə həcmində boş yer saxlanılır. Nöqtə və tire işarəsi istisna olmaqla-boş yer yalnız həmin işarələrdən sonra saxlanılır. AZS 754-2013 7
4.7.6 Kiçik və orta (kvadrat) mötərizə vahid işarə kimi nəzərə alınır. Burada işarənin əvvəlində (yəni mötərizə açıldıqda) və mötərizə bağlandıqda boş yer saxlanılır. 4.7.7 Hər bir ünsür özündən əvvəl gələn durğu işarəsindən sonra yazılır. Əgər ünsür (sahənin birinci ünsürü istisna olmaqla) təkrarlanırsa, bu zaman ona aid edilən durğu işarəsi də (maili xətt istisna edilərək) təkrar edilir. Əgər müəyyən ünsür təsvirdə göstərilmirsə, onda ona aid edilən işarə də göstərilmir. Cümlə daxilində bir-biri ilə qrammatik cəhətdən bağlı olan ünsürləri onlara məxsus olan durğu işarələri ilə ayırmırlar. 4.7.8 Lazım gəldikdə ünsürün müəyyən hissəsi ixtisar edilə bilər. İxtisar edilmiş ünsürün müəyyən hissəsi üç nöqtə işarəsi ilə əvəz edilir, nöqtələrdən əvvəl və sonra boş yer saxlanılır. Müəyyən sahə və ünsür sənəddə ümumiyyətlə olmadıqda isə onların əvəzinə üç nöqtə işarə tətbiq edilmir. 4.7.9 Bir sahə daxilində verilmiş qonşu ünsürlərin orta (kvadrat) mötərizə içərisində göstərilməsi lazım gələrsə, onda onların hamısı ümumi orta (kvadrat) mötərizə içərisində yazılır. Burada materialın ümumi əlaməti istisna təşkil edir, çünki bu ünsür həmişə ayrıca kvadrat mötərizə içərisində göstərilir. Əgər biri-birinə yaxın olan ünsürlər müxtəlif sahələrə aiddirsə, onda hər bir ünsür ayrıca kvadrat mötərizə içərisində verilir. 4.7.10 Ünsürlərin daxilində biblioqrafik təsvir tərtib edilən dilin normalarına uyğun durğu işarələri saxlanılır. Əgər ünsür bitmiş fikri ifadə edən bir neçə söz və cü mlədən ibarət olarsa, onda onlar sənəddə verilmiş durğu işarələri ilə birlikdə təsvirdə əks etdirilir. Əgər sənəddə verilmiş söz və cümlələr arasında durğu işarələri yoxdursa, onda onlar biblioqrafik təsvirin konkret ünsürlərinə, həmçinin də qrammatik qayd alara uyğun göstərilir. 4.7.11 Qrammatik işarələrlə təyin edilmiş durğu işarələrinin uzlaşması nəticəsində təsvirdə hər iki işarə göstərilir. Əgər ünsürün ixtisar edilmiş sözü üç nöqtə ilə bitirsə, növbəti ünsürün təyin edilmiş durğu işarəsi nöqtə yaxud nöqtə tiredən ibarətdirsə, onda növbəti ünsür üçün nəzərdə tutulan nöqtə işarəsi yazılmır. Təsvirdə riyazi, kimyəvi və digər işarələr təkrar edilir.
Yüklə 483,77 Kb. Dostları ilə paylaş:
|