Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
41 “Hər bir xalqın naxış sənəti nüəyyən etnik xüsusiyyətlərə sahibdir və digər xalqların naxış sənəti ilə ümumi cəhətlərə malikdir.Xalqın mədəniyyəinin əhəmiyyətli tərkib elementlərindən biri olan və onun tarixi ilə sıx bağlı olan naxışlar etnik mədəniyyət tarixinin öyrənilməsində də mühüm mənbə rolunu oynayır.Naxış sənəti xalqın məişəti,ictimai şəraiti ilə sıx bağlı olmaqla yanaşı,onun fəlsəfi-dini və magik dünyagörüşünü də əks etdirir.Naxış motivləri təkrarlanaraq ritmlər yaradır.Təsadüfi deyil ki,ornament motivlərini ritmlər də adlandırırlar.Bu baxımdan Tunc dövrünə aid keramika məmulatlarının naxışlarının öyrənilməsi böyük önəm daşımaqdadır.Həmin dövrə aid Naxçıvan saxsı qablarının üzərlərindəki naxışları gözdən keçirməklə ornamentlərin xarakterini müəyyənləşdirmək mümkündür.Bu qabların üzərindəki naxışlar içərisində nəndəsi fiqurlar:romblar,üçbucaqlılar,latın əlifbasının “S”hərfini və üç rəqəmini xatırladan spiralvari elementlər,spirala çevrilən düz xətlər və sairə geniş yayılmışdır.Eyni motivlərə Azərbaycan xalçalarında da rast gəlinir.” Alim danışdıqca arxa fonda xalça və saxsı qab naxışları görüntülənir. Ekranda “Azərbaycan nağılları” kitabımın üz qabığı görüntülənir. Diktor mətni: “Mütəxəssislər xalça naxışlarının qədim pikoqrafiya və ideoqrafiya nü- munələri kimi qiymətli mənbə olduğunu və qədim insanların dünyagörüşü barədə informasiya daşıyıcıları olduğunu qeyd edirlər.Belə hesab edilit ki,hər bir naxış müəyyən bir sözü ifadə edir və bu naxışlar əslində mənaları unudulmuş təsvirli yazılardır.Bu fikri “Şahla qız” adlı bir Azərbaycan nağılının məzmunu da təsdiq etməkdədir.(Ekrandakı kitab açılır və səhifələr bir-birini əvəz edir.).Həmin nağılda şahın bir qıza aşiq olmasından,qızınsa ona şərt olaraq bir sənət öyrənəcəyi halda ərə gedə biləcəyini söyləməsindən,şahın da xalçaçılıq sənətini öyrənməsindən söz açılr.Bir gün şah əsir düşür.O,əsirlikdə bir xalça toxuyur.Arvadı həmin xalçanın naxışlarını oxuyaraq şahın başına gələnlərdən xəbərdar olur və onun əsir olduğu yeri başa düşür.Bundan sonra şahı əsirlikdən xilas edirlər.” Ekranda tanınmış qumuq tədqiqatçısı Murad Aci peyda olur.Ekranın alt tərəfində onun adı,soy adı və məşğuliyyəti yazılır. O deyir: “Практичные тюрки,оказывается, не просто так укзрашали свои шашки, шлемы, колчуги, сбрухи коней. Орнамент означал принадлежность вещи ее хозяину из того или иного тухума,рода, он служил своеобразной меткой. Этим подчеркивалось единство рода.У тюрков стандартизировались даже орнаменты. Потому что орнaменты несли информацию! Оригинально и талантливо расшифровал эту информацию чуваш- ский ученый Трофимов,очень наблюдательный человек.Он устоновил,что в орнаментах предки часто шифровали слова и фразы.Мастерство 42 художника позволяло придать руническим письменам витеаватый вид узора. Иследовав вышивки украинцев,казаков,чувашей Трофимов прочитал их и сделал неожиданный вывод, что eщe в глубокой древности именно орнаменты выполняли роль визитной карточки человека. В ниx была не просто красота. А, красота , понятная только своим: тайнопись!” Murad Aci danışdıqca kadr arxasından diktor onun sözlərini sinxron tərcümə edir: “Praktik insanlar olan türklər,demə,öz qılınc,dəbilqə və zirehlərini,eləcə də at nəsnələrini bəzəmək xatirinə bəzəmirdilər.Naxış onun sahibinin bu və ya digər soy və ya boya mənsub olduğunu bildirirdi,yəni işarə rolunu oynayırdı.Beləcə soyun birliyi vurğulanmış olurdu.Türklərdə hətta ornamentlər standartlaşdırılırdı.Çünki naxışlar informasiya daşıyıcısı idilər. Bu informasiyanı çox istedadlı və diqqətli adam olan çuvaş alimi Trofi- mov orijinal yolla və çox uğurla deşifrə edə bilmişdir.O,əcdadlarımızın adətən ornamentlərin köməkliyi ilə söz və kəlmələri ifadə etdiklərini təsbit etmişdir.Rəssamlar ustalıqla tamğalara naxış şəkli verirdilər.Ukraynalı,kazak və çuvaşların tikmələrini araşdıran Trofimov onları oxudu və gözləniçməz bir nəticəyə gəldi:Ən qədim dövrlərdə insanların vizit kartı rolunu məhz naxışlar oynayırdılar. Onlar sadəcə gözəlliyə xidmət etmirdilər,yalnız özünkülərin başa düşəcəyi gizli yazı kimi də çıxış edirdilər.” Ekranda Murad Acini dilçi alim Firidun Ağasıoğlu əvəz edir. Alt tərəfdə onun adı, soy adı və elmi dərəcəsi yazılır. O deyir: -XlX əsrdən üzü bəri Tomsen, Şifner, Aristov, mallitski, Polivanov, Emre, Batmanov, Bekmıradov və bir çox başqa alimlər türk - run əlibasının qədim türk tamğalarından yaranması fikrini söyləmişlər. Lakin onlardan daha öncə türkmən şairi Əndalipin qələminə məxsus "Oğuznamə"də bu fikir söylənmiş, əski türk hərflərinin 24 oğuz boyunun tamğalarından törədiyi vurğulanmışdır. Azərbaycan xalçalarında rastlanan qədim loqoqram, tamğa və runik işarələr artıq ilkin unksiyasını itirərək naxışlaşmışdır.Lakin onların bugünə qədər xalçaçılıqda işlədiımə gələnəyi göstərir ki, vaxtilə onlar inormativ yük daşımış və geniş şəkildə işlədilmişdir... Ekranda Azərbaycan xalçalarında rastlana tamğa və loqoqramlar görünür. Alim sözünə kadr arxasından davam edir: -...Runik əlifba və tamğaların yayılma arealını tədqiq edən türkiyəli tədqiqatçı alim Doğana görə, mərkəzləri Doğu Anadolu və Quzey Qafqaz olan bu əlifba loqoqramdan tamğaya keçid dönəmini Qafqazda keçirmişdir. Ekranda “Damğalı”tipindən bir xalça təsviri görünür. Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|