Azərbaycan XX əSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ

76 
 
Dənizçilərin  tələbləri  rədd  edildikdən  sonra,  martın  10-da  Bakıda  tətil 
başladı.  Port-Petrovsk  (indiki  Mahaçqala)  və  Krasnovodsk  limanlarında  dayanan 
ticarət gəmilərinin dənizçiləri də tətilə qoşuldular. 
Xəzər  və  Volqa  vasitəsilə  Rusiyanın  içərilərinə  yük  daşınması 
dayandırıldı. Xəzər dənizçilərinin tətilindən daha çox zərər çəkən rus sənayeçiləri 
hökumətdən təcili tədbirlər görməyi tələb etdilər. 
Çarın  sərəncamı  ilə  Bakı,  Port-Petrovsk  və  Krasnovodska  cəza  dəstələri 
göndərildi.  Bakıda  800-ə  qədər  dənizçi  həbs  edildi,  çoxları  Rusiyaya,  Cənubi 
Azərbaycandan olanlar isə İrana sürgün edildilər. 
Aprelin 20-də Bakıda 25 minədək fəhlənin iştirak etdiyi ümumi həmrəylik 
tətili keçirildi. Tətil etmiş fəhlələr dənizçilərin həbs və sürgün edilməsinə qarşı qəti 
etirazlarını bildirdilər. Onlar dənizçilərə və onların ailələrinə kömək məqsədilə pul 
toplayıb verdilər. 
Dənizçilərin neft  sənaye  fəhlələri  tərəfindən  müdafiə  edilən  ümumi  tətili 
aprelin  25-də  qələbə  ilə  başa  çatdı.  Gəmi  sahibləri  bütün  gəmilərdə  8  saatlıq  iş 
günü  qoyulması,  əmək  haqqının  artırılması,  fabrik-zavod  qanunlarının  ticarət 
donanmasının  dənizçilərinə  də  şamil  edilməsi,  onların  gəmi  sahibləri  hesabına 
müalicə və sığorta edilməsi, cərimələrin ləğv olunması və s. haqqında dənizçilərin 
tələblərini qəbul etməyə məcbur oldular. 
May—iyun  aylarında  Gədəbəy,  Şuşa  və  Nuxada  fəhlələrin  güclü  tətilləri 
oldu. Şuşada müxtəlif istehsal sahələrinin minlərlə fəhləsinin başladığı tətil onların 
irəli sürdükləri bir sıra tələblərin, o cümlədən  8  saatlıq  iş  günü  tələbinin  qəbul 
edilməsi ilə başa çatdı. 
1907-ci ilin 23 iyununda Bankə balıq  sənaye fəhlələrinin böyük tətili baş 
verdi. Tezliklə tətil digər iri balıqçılıq müəssisələrini də bürüyərək 2 ay davam etdi. 
Tətilçilər əmək haqqının 25-50 faiz artırılmasını, 8 saatlıq iş günü və  hər il üçün 1 
aylıq  məzuniyyət  verilməsini  və  s.  tələb  edirdilər.  Balıqçıların  tətili 
müvəffəqiyyətlə başa çatdı, onların tələbləri, əsasən, ödənildi. Onların əmək haqqı 
20-25 faiz artırıldı. 
Çar    hökuməti    və  kapitalistlər    tərəfindən  fəhlələrin  hüquqlarının  daim 
tapdanmasına  cavab  olaraq, neft  sənaye  fəhlələri  İttifaqının  çağırışı ilə həmin  ilin 
yayında ümumi  siyasi tətil keçirmək qərara alındı.  Sahibkarlara veriləcək tələblər 
hazırlandı.  Burada  8  saatlıq  iş  günü,  həmkarlar  ittifaqlarının,  zavod  və  mədən 
komissiyalarının  fəhlə  nümayəndəliyi  kimi  rəsmi  surətdə  tanınması  və  başqa 
tələblər vardı. 
Tətilin yayda başlanacağı xəbəri hakim dairələri bərk qorxuya saldı. Onlar 
tətilin,  heç  olmazsa,  Xəzərdə  və  Volqada  gediş-gəlişin  kəsildiyi  payıza  qədər 
ləngidilməsi üçün yollar axtarmağa başladılar. Xırda güzəştlərlə fəhlələri aldatmaq 
mümkün  olmadıqda,  müşavirə  kampaniyası  fırıldağı  ortaya  atıldı.  Bu,  danışıqlar 
aparmaq yolu ilə vaxt qazanmaq cəhdi idi. 

---

77 
 
Müşavirə  kampaniyasına  hələ  1905-ci  ilin  sentyabrında  və  1906-cı  ilin 
oktyabrında Bakıda inqilabi mübarizənin qızğın çağında da əl atılmışdı. Lakin hər 
dəfə  fəhlələrin  aldadılmış  hissəsi  tərəfindən  seçilib  Peterburqa  müşavirəyə 
göndərilmiş nümayəndələri, onların irəli sürdüyü tələblər qəbul edilmədiyinə görə, 
iclas zalını tərk etmiş və beləliklə, əvvəlki müşavirə fırıldaqları baş tutmamışdı. 
Bolşeviklər  fəhlələri  müşavirə  kampaniyasını  baykot  etməyə  və  dərhal 
tətil etməyə çağırırdılar. 
Müxtəlif 
siyasi 
qüvvələrin 
müşavirə 
kampaniyası 
ətrafında 
mübahisələrinin qızğın çağında çar hökuməti tərəfindən yeni bir cinayət törədildi. 
1907-ci  il  sentyabrın  19-da  inqilabçı  fəhlə  Xanlar  Səfərəliyev  arxadan  vurulan 
güllə ilə xaincəsinə öldürüldü. Bu qanlı cinayətə etiraz əlaməti olaraq, Bibiheybət 
neft  mədənlərinin  fəhlələri  iki  gün  tətil  etdilər.  X.  Səfərəliyevin  dəfn  mərasimi 
çarizmə  qarşı  qüdrətli  siyasi nümayişə  çevrildi.  Onun  qəbri  üstündə  çıxış  edənlər 
arasında  M.  Ə.  Rəsulzadə  də  vardı.  Dəfn  mərasimində  20  mindən  artıq  fəhlə   
iştirak edirdi. 
Hökumət  və  neft  sənayeçiləri  müşavirə  keçirilməsinə  bilavasitə  nail 
olmasalar  da,  müşavirə  kampaniyası  oyunbazlığı  ilə  ümumi  tətilə  payızda 
naviqasiyanın  kəsilməsinə  qədər  mane  ola  bildilər.  Payız-qış  ayları  isə  Xəzər 
dənizçilərinin tətili üçün əlverişli deyildi. 
1908-ci  ilin  əvvəllərində  Bakının  30-dan  çox  müəssisəsinin  on  minə    
qədər fəhləsi tətil etmişdi. 
Fevralın 14-də erməni kapitalisti Mirzoyevin mədənlərində 1500 fəhlənin 
başladığı  tətil  iki  ay  yarım  sürdü.  Tətil  mübarizəsinin  qarşısını  almaq  üçün 
kapitalistlər  lokauta  əl  atdılar.  Bir  sıra  müəssisələr  zərərlə  işləmək  bəhanəsi  ilə 
bağlandı, fəhlələr küçəyə atıldı. 
1908-ci ildə Rusiyada tətillərin arası, demək olar, kəsildiyi halda, Bakıda, 
hətta Peterburq və Moskva kimi iri inqilab mərkəzlərində olduğundan 3-4 dəfə çox 
- 47 min fəhlə tətil etmişdi. 
Soldat  və  matrosların  inqilabi  çıxıĢları: 1905-ci ilin inqilabi hadisələri 
ordunu da hərəkətə gətirdi. 
Yayda  Xəzər  hərbi  donanmasının  matrosları,  Bakı  və  Yelizavetpolda 
yerləşən  qarnizonların  soldatları  tərəfindən  mitinq  və  nümayişlər  keçirildi.  Onlar 
bir  sıra  iqtisadi  və  siyasi  tələblər  irəli  sürdülər.  Yelizavetpoldakı  Aslandüz 
batalyonunun soldatları itaətsizlik göstərərək, keyfiyyətsiz yeməyi qəbul etmədilər. 
Şamaxı batalyonunun soldatları isə cırıq paltarları geyməkdən boyun qaçırdılar. 
Oktyabrın  30-da  matrosların  nümayişi  silah  gücünə  qovuldu.  Çoxlu 
matros həbsə alındı, 11 nəfərin işi hərbi məhkəməyə verildi. 
Noyabrın  27-də  Bakıda  79-cu  Kür  alayının  soldatları  tabe  olmaqdan 
imtina etdilər və komandanlığa bir sıra tələblər verdilər. Kiyevdən Bakıya köməyə 
göndərilmiş «ən etibarlı» iki alay 79-cu alayın tərəfinə keçdi, birgə nümayiş təşkil 
etdilər. Soldatlar həbsə alınmış inqilabçıların buraxılmasını tələb etdilər. Nümayişi 

---