AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
104
Proqnozlar
- Azərbaycanda siyasi partiyaların fəaliyyətində növbəti
elektoral mərhələ gedişində və ondan sonra hər hansı kök-
lü və ya radikal dönüş olacağını deməyə ciddi əsas yoxdur.
Siyasi müxalifətə aid edilərsə, burada ən mühüm məsələ if-
lasdan xilas olmaq istiqamətində atılacaq addımlar ola bilər.
Çünki müxalifətin seçki taktikası (birləşmə şüarları, uğursuz-
luğu ört-basdır etmək üçün aktiv və ya passiv müqavimət,
proporsional seçki sisteminin bərpa olunması tələbləri) ar-
tıq cəmiyyətə aydındır. Siyasi müxalifətçiliyin hazırkı modeli
son sınaq ərəfəsindədir;
- Eyni zamanda, bu cəbhədə yeni təfəkkür və mövqe
nümayiş etdirmək cəhdlərinin də müşahidə edilməsi onu
göstərir ki, yaxın gələcəkdə siyasi arenada fəal mövqe tuta
biləcək qüvvələrin sırası arta bilər. Məhz bu qüvvələr cari ilin
parlament seçkilərində Milli Məclisdə fraksiya təşkil edəcək
dərəcədə
yer qazana bilərlər;
- Müxalifətin yeni model və strategiya seçən qismi
get-gedə hakim partiya ilə rəqabət aparan hazırkı “ana
müxalifəti” əvəzləyə bilər; Ana müxalifətə iddialı partiya
ətrafında birləşə bilməyənlər kütləvi şəkildə marginallaş-
maya
düçar ola bilər;
- Partiyalar arasında çoxşaxəli islahatlar, siyasi dia-
loq və sivil mübarizə proqramına malik olan, mərkəzçiliyi
dəstəkləyən qüvvələr yaxın gələcəkdə daha məqsədəuyğun
perspektivə malik ola bilərlər. Bu mərhələdə, doğrudan da,
səhvlər tənqidi və doğru qiymətləndirilərsə, Azərbaycanda
müxalifətin artıq neçə illərdir ki, fəaliyyətinə əngəl olan
köhnə stereotip təfəkkürdən uzaqlaşması və yeni manevrlər
etməsi tamamilə gözlənilən hadisə ola bilər. Ümid Partiya-
AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
105
sının liderinin məqaləsini yeni müxalifətin siyasi mübarizə
strategiyasının və taktikasının formalaşmasına hesablanmış
ilkin
proqram hesab etmək olar;
- Partiya sədrlərinin özlərini lider elan etmələrinin nə
strateji, nə də taktiki manevr baxımdan əhəmiyyəti var. Bun-
lar yalnız məcburi gedişlərdir. Müxalifətin lider problemi də
yalnız yenilik dalğasında
yetişə bilər;
- Azərbaycanda müxalifət partiyalarının “neqativ kon-
sensus” adlanan birliyi və ya bloklaşma presedenti forma-
laşa bilməmiş və bundan sonra da formalaşması mümkün
deyil. Mövcud müxalifətin birləşməsi deyil, əksinə parça-
lanması davam edəcək. Buna görə də söhbət yeni modelli
müxalifətin ətrafında birlik yaradılmasından və onun in-
stitusionallaşmasından gedə bilər. Bunun üçün isə hələlik
xeyli vaxt lazım olacaq. Ehtimal kimi qarşıdan gələn parla-
ment seçkilərində siyasi partiyaların: “Demokratiya Uğrun-
da İttifaq” bloku (DUİ) – AXCP Klassik Xalq Cəbhəsi Partiyası
(KXCP), Azadlıq Partiyası, Müsavat Partiyası kimi model və
tərkibdə bloklaşmasını
söyləmək olar;
- Dövlət-partiya münasibətlərində xüsusilə də yeni qanun
və maliyyələşmə islahatları ilə əlaqədar dünya təcrübəsinə
uyğun “konsensus” modelinin davamı və inkişafı mümkün-
dür;
- Hakim partiyanın perspektivləri ilə bağlı onu demək
olar ki, bu gün üçün onun alternativ rəqibi yoxdur. Əvvəla
ona görə ki, müxalifət son dərəcə fraqmentardır. İkincisi,
onların sırasında lider və birlik yoxdur. Buna qarşı isə hakim
elitanın sarsılmaz
birliyi mövcuddur;
- Hər bir partiyada lider həlledici faktordur. Siyasi parti-
AZƏRBAYCANDA SİYASİ PARTİYALAR: SEÇKİDƏN SEÇKİYƏ
106
yalar seçki prosesinin ən praqmatik subyektləridir. Öz ma-
raqlarını güddükləri üçün onların davranışı əsasən oppor-
tunist (yəni başqa aktorların hesabına fayda əldə etmək)
xüsusiyyət daşıyır. Siyasi müxalifətin əsl birliyi üçün isə
ümumi oyun qaydalarını müəyyən etməyə və onlara riayət
edilməsini təmin etməyə qadir, danılmaz lider faktoru ol-
malıdır. Belə stimulları isə instutusional dizaynda qeyri-
müəyyənliklə bağlı olan gözləntilər, risklər və s. şərtləndirə
bilər. Ən yaxın tarixi yada salaq: müxalifət narıncı inqilab və
s. sabitliyi pozmaq cəhdlərinə daim əl atırdı. Yeri gəlmişkən,
bu vərdişlər, hələ ki, müxalifətin taktika və davranışın-
da üstünlük təşkil edir. Buna görə də yaşadığımız seçki
ilində ictimai-siyasi sabitliyin təmin olunması ümummil-
li məsələdir. Ötən elektoral mərhələlərin təhlili göstərir ki,
Azərbaycanda bərqərar edilən ictimai-siyasi sabitlik, hələ ki,
siyasi proseslərin hətta ən təhlükəli gedişatını və risklərini
heçə
endirməyə qadirdir;
- Bu gün üçün hakim partiya ilə rəqabət aparmağın
qeyri-mümkünlüyü ümummilli səviyyədə, siyasi mühitdə
və partiyalararası münasibətlərdə “istər-istəməz konsen-
sus” modelini, status-kvonu şərtləndirmişdir. Lakin siyasi
həyatda, bildiyimiz kimi, əbədi heç nə yoxdur. Buna görə
də həmin konsensusun nə qədər davamlı olacağı barədə
nələri demək olar? Dünya təcrübəsi (Qərbi Almaniya, Mek-
sika) də nəzərə alınarsa, bu model “lider dilemmasını” həll
edə, demokratik konsensus istiqamətində ilk addımlar-
dan və varisliyi təmin edə bilən çox mühüm təməllərdən
biri ola bilər. Bu gün üçün kəskin siyasi rəqabətin olmama-
sı, qeyri-formal institutların formal institutlar üzərində üs-
tünlük təşkil etməsi yaxın perspektiv üçün hadisələrin hər
hansı gözlənilməz gedişatını istisna edir və mövcud kon-
sensus modelinin dəyişəcəyi ehtimalını heçə endirir. Qeyri-