217
ilə birlikdə Qazaxıstana sürgünə göndərilir. Amma sürgünə gedəndə ürəyi
Bakıda—həbsxanada işgəncə çəkən oğlu Rəsulun yanında qalır.
Yazıq qadın uzaq Qazaxıstanda çəkdiyi ağrılara, xüsusilə Rəsulun dərdinə
dözə bilmir. «Rəsul» deyə-deyə bağrı çatlayıb ölür.
Ümbül Banu xanım 51 yaşında faciə ilə dünyadan köçəndə 1940-cı il idi.
Amma sədaqətli qadın həmişə həyat yoldaşı Məmməd Əmin Rəsulzadənin
haqlı yolda olduğunu deyər, onu müdafiə edərdi.
Qızı Lətifə soyuqdan donub öldü. Lətifə M. Ə. Rəsulzadənin ilk övladı
idi. 1912-ci ildə anadan olmuşdu. Atası ilə son dəfə görüşüb ayrılanda 8 yaşı vardı.
1930-cu ildə Lətifə ailə həyatı qurdu. Üç qızı dünyaya gəldi. Az keçməmiş atasını,
anasını, qardaş və bacısını itirən Lətifənin öz faciəsi başladı. Əvvəl həyat yoldaşını,
sonra da özünü və uşaqlarını həbs etdilər. Lətifə iki qızı ilə birlikdə soyuq
Qazaxıstana sürgünə göndərildi. (Balaca qızı Sona uşaq sanatoriyasında
olduğundan onu götürə bilmədilər: Amma qızın sonrakı taleyindən bu günə kimi
də heç bir məlumat əldə olunmayıb). Lətifə uzaq Qazaxıstan soyuğuna və işgəncəli
şəraitə dözə bilmədi. 1944-cü ilin soyuq yanvar gecəsində qızı Evşənlə birlikdə
həyata göz yumdu. O biri qızı 13 yaşlı Firuzə səhər yuxudan ayılanda sevimli
anasını və bacısını ölmüş gördü....
Kiçik qızı Xalidə itkin düĢdü. Məmməd Əmin Rəsulzadənin kiçik qızı
Xalidəni də ailəsi ilə birlikdə Qazaxıstana sürgünə göndərdilər. Sürgündə nənəsi
Maral xanımı, anası Ümbül Banu xanımı qürbət torpaqda dəfn etdi. Sonra yazıq
qızın öz faciəsi başladı. 1940-cı ildə anası dünyadan köçəndən sonra 24 yaşında
ikən o cəhənnəm ocağından — soyuq və yad nəfəsli Qazaxıstandan baş götürüb
Bakıya qaçdı. Nakam qız Bakıya gəlib çatdı. Amma az keçməmiş itkin düşdü.
İndiyə kimi də harda olduğu bilinmir.
Oğlu Rəsulu on doqquz yaĢında güllələdilər. Rəsulu 1937-ci ildə
Novxanıdakı bağlarında gəlib həbs etdilər. Qardaşı Azərlə təzəcə şirin yuxuya
gedəndə qanlı pəncələri ilə yazıq oğlanı silkələyib oyatdılar. Rəsul çox savadlı, çox
da ağıllı oğlan idi. Rəsulu tanıyanların hamısı onun adı çəkiləndə göz yaşı tökür,
ağlayırlar.
Bibisi qızı Kübra xanımın xatirəsi:
- Rəsul mühasiblik texnikumunu qurtarmışdı; O zaman Puşkində
işləyirdi. Amma həmişə yay aylarını Novxanıdakı bağımızda keçirərdik.
Uşaqlıqdan bir yerdə böyümüşdük. Bizi bir-birimizə ad etmişdilər... Amma qismət
olmadı.
Rəsulun hələ şer yazmağı da vardı.
Xalası oğlu Oqtayın xatirəsi:
- Rəsulla uşaqlığımız bir yerdə keçib. Rəsul çox zarafatcıl idi. Yadımdadır
ki, bizi başına yığıb hərdən özündən qorxulu nağıllar uydurub danışar, sonra da
gülməli lətifələr söylərdi. Rəsulun gözəl tar çalmağı vardı. Tar çalmağı
218
içərişəhərli kor Həsənağadan öyrənmişdi. Rəsulun «Kürdü şahnaz» çalmağı indi də
yaddaşımdan silinməyib.
Yaxın qohumu Səyyarə xanımın xatirəsi:
Rəsul çox mehriban, zarafatcıl oğlan idi. Bir dəfə məktəb dəftərimi
Rəsula vermişdim. Azərlə Xalidə dəftəri cırırlar. Bu «münasibətlə» mənə bir
üzrxahlıq məktubu yazmışdı: həmin məktubu özümdə yadigar saxlayıram.
Məni bağışla! İşdir, bir dəfə düşmüş! Ümidvaram ki, məni dinlərkən
xəyanət işi halal edəcəksən. Fəqət, mənim o sağalmaz vərəqləri, günahsız
yarpaqları heç də cırmağa qabiliyyətim gəlməzdi. Lakin Azər və Xalidə onun
mənim olduğumu bilərək cırmışlar. Səyyarə adını eşidəndə canıma bir ox batır.
Ölmüş insan dirilməz! Nə edim, çarəm nə? Əfv et. Müqəssirəm! Ey şikəst əllərim,
sən o parlaq vərəqləri cırdın».
Rəsulu 1938-ci il martın 1-də güllələdilər.
Bacısı ġəhrəbanu xanımı qorxudub öldürdülər. Şəhrəbanu xanım
Məmməd Əmin Rəsulzadənin yeganə bacısı idi. Bacısını o çox istərdi. Hələ yurdu
işğal olunmayanda Azad Azərbaycan hökuməti zamanında tez-tez Novxanıya
gedər, bacısının əhvalını soruşardı. Amma sonradan...
Kübra xanım anasını belə xatırlayır:
«O qədər qorxutmuşdular ki, anam dayımın adını çəkməyə belə qorxurdu.
Hətta evimizin içində oturub söhbət edəndə deyərdi ki, yavaş danışın, eşidərlər.
Divarın da qulağı var».
Şəhrəbanu xanımı qardaşına görə sonradan çox incitdilər. Yazıq arvadı
«NKVD» işçiləri o qədər sorğu-suala çəkdilər ki, axırda ürəyi dözmədi... Əlli altı
yaşında dünyadan köçdü.
Novxanılıları incidirdilər. Otuzuncu illərdə novxanılıları çox incitdilər.
Gülünc bir məntiqlə deyirdilər: siz Məmməd Əmin Rəsulzadənin yerlisisiniz.
Novxanı qocaları ağrı ilə danışırdılar ki, heç o zaman bizi işə də götürmürdülər.
Hara gedirdiksə pasportumuza baxan kimi başlarını bulayıb deyirdilər:
novxanılısınız, Məmməd Əmin Rəsulzadənin yerlisisiniz. Olmaz!.
YOLUM QAZAXISTANA —KARAQANDAYADIR
Eşitmişəm ki, bir oğlu sağ qalıb, Karaqandada yaşayır. Bu xəbəri eşidəndən
Karaqandaya getmək haqqında düşünürəm. Nəhayət, belə imkan yaranır.
Bakının qaranlıq bir axşamında «TU-154» təyyarəsi Karaqandaya istiqamət
götürür. Bu təyyarə üç saatdan sonra məni Karaqandaya —Məmməd Əmin
Rəsulzadənin yeganə sağ qalan oğlu Azərin əlli üç ildir ki, sürgündə, qürbətdə
yaşadığı bir şəhərə çatdıracaq...
219
ƏLLĠ ÜÇ ĠL QÜRBƏTDƏ
«Bayatı-Şiraz»ın kədərli musiqisi dalğa-dalğa yayılıb, yarıqaranlıq otağa
dolurdu. Ağsaçlı qoca içindən qopan sonsuz ağrıları, dünyanın bu amansız
gərdişində itirdiyi atasını, anasını, qardaşını, bacısını, 53 il ayrı düşdüyü yurdunu
yada salıb tarın ecazkar dili ilə dərdli-dərdli danışırdı.
«Bayatı-Şiraz» çalırdı...Qəfildən tarı sinəsindən endirib üzümə baxdı:
—Daha çala bilmirəm...
Stolustü lampanın işığı qocanın üzünü işıqlandırır və gözlərinin yaşla
dolduğunu görürəm. Bir az dayanır, sonra yenidən tarı sinəsinə qaldırır. Yenə
«Bayatı-Şiraz» çalır. Bu dəfə az, lap az çalır, hiss edirəm ki, dərdin ağırlığından,
həyatda itirdiyi adamların göynək həsrətindən bədəni əsim-əsim əsir. Tarı bir
kənara qoyub doluxsunmuş halda deyir:
—Yox, çala bilmirəm...
Uzaq Qazaxıstan elində, Karaqanda şəhərinin bu qaranlıq gecəsində
«Bayatı-Şiraz» çalıb ağlayan qocanın dönük taleyini düşündükcə qəlbim parça-
parça olur.
Düz 53 ildir ki, doğma Azərbaycanından uzaqlarda yaşamaq
məcburiyyətində qalmış bu yetmiş yaşlı qoca xalqımızın mənəvi atası Məmməd
Əmin Rəsulzadənin oğlu Azər Rəsulzadədir.
Dediklərimə əvvəlcə inanmır, təəccüblənir. Sonra Bakıdan apardığım
sənədləri, şəkilləri, qəzetləri, «Azərbaycan Demokratik Respublikası» kitabını
göstərirəm. Qəribə maraq içərisində materiallara baxır. Qəzetdə atasının böyük
şəklini görəndə diksinən kimi olur. Bir az da yaxından, diqqətlə baxır şəklə. Hansı
hissləri keçirdiyini bilmirəm.Tamam tutulmuş haldadır.
Sonra dərindən köks ötürür: Ehtiyatla soruşur:
—Bəs hökumət necə baxır bu işə?
—Hökumət də axır ki, icazə verdi, — deyə qəzetdəki qərarı göstərirəm.
Azər müəllim təəccüb içində, fikirli-fikirli deyir: — Qəribədir, çox
qəribədir...
Sonra ötən günlərin söhbətinə başlayır..
Atası Məmməd Əmini xatırlamır. Atası onunla görüşüb vidalaşanda iki ay
imiş ki, dünyaya göz açıbmış. Qaranlıq bir gecədə atası evə gəlir. Hamı ilə
görüşdükdən sonra beşikdə dünyanın qovğasından xəbərsiz yatan körpə oğluna
yaxınlaşır. Üzünü həyat yoldaşına tutur:
—Nə qoymusunuz bu uşağın adını?
Ümbul Banu xanım deyir ki, bəs adını Əliheydər qoymuşuq.
Məmməd Əmin oğlunu bağrına basıb narazılıq dolu coşğunluqla deyir:
—Yox, bu, Əliheydər olmayacaq. Bu Azəri oğludur: Azər olacaqdı bu.
Məmməd Əmin oğlu Azərlə belə görüşüb ayrılır. Və onlar bir daha
görüşmürlər.
Dostları ilə paylaş: |