Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari

58 
 
Azərbaycanlı bolşeviklər isə qardaşlığı, dostluğu təbliğ edir, Şura hökuməti 
romantikasından  danışırdılar.  Erməni  və  rusun  bolşevizm  libasına  bürünüb 
Azərbaycan  xalqına  balta  çaldığını  yalnız  ömrünün  sonlarında  başa  düşən 
Nərimanov  həmin  qorxulu  şəraiti  belə  «izah  edirdi»:  «Burda  qalan  rus,  erməni, 
gürcü fəhlələri ilə birləşib bolşeviklərin məramnaməsi ilə hərəkət ediniz. Yoxsa bu 
«millətpərəstlər»  sizləri  bir-birinizdən  ayırıb  qüvvətinizi  azaldacaqlar  və  bununla 
da sərmayədarlar üçün geniş meydan açacaqlar...». 
O, bu sözləri yazanda 1918-ci il yanvarın 31-i idi. 
Bu  adamların  günahı  nə  idi  görən?  Sonradan  azad  vətəni  tar-mar  olub 
Türkiyədə yaşayanda M. Ə. Rəsulzadə ağrılı-ağrılı, içərisi kəsilə-kəsilə deyəcəkdi: 
«Əcəba müsəlmanlığın, türk məhləsinin qəbahəti nə idi?». 
Doğrudan, axı bu adamlar hansı cinayəti etmişdilər? 
Ömrü, günü onsuz da əzab içində keçən cəfakeş bakılılar niyə ölüm alovuna 
atıldılar.  Üzündə  ismət,  həya  təbəssümü  dolaşan  o  Azəri  qızını  niyə  qətlə 
yetirdilər? Bu ağlayan, naləsi ilə daşı, divarı dindirən körpə niyə əlində süngü tutan 
adamı rəhmə  gətirə bilmədi? Qarşısındakı insanın rəhm, mərhəmət hissi ölübmü? 
Yoxsa insanlıq cildinə girmiş bir şeytandır? Yox, o ermənidir. Türk qanına susamış 
ermənidir.  O  günlərlə  ac-susuz  qalmağı  bacarar,  bir  damcı  türk  qanına  dilini 
batırmasa  yaşaya  bilməz.  Onun  həyatının  da,  yaşayışının  da  mənası  bu  qanı 
tökməyindədir.  Ona  layla  da  çalanda,  beşiyi  başında  nəğmə  də  oxuyanda  bu 
sözlərlə oxşayıblar: «Türk qanı iç». «Böyü adam ol, insan ol» sözünün yerinə «türk 
qanı iç» deyiblər. O bütün ömrü boyu içərisindəki atəş yanğısını bu qanı içməyi ilə 
soyudub.  O  kinlidir,  qorxuludur,  türk  qanına  susamış  bir  varlıqdır.  Gözlərində, 
sifətində əcaib nəzərə çarpmayan bir sehr var. Bu sehrlə səni aldadıb toruna salır, 
qan dənizində boğur. Səni görəndə gülümsünür. Halına yanan  kimi göstərir özünü. 
Amma  inanma  bu  iblisanə  canlıya.  O  qorxuludur.  Onün  nəfəsindən  ölüm  qoxusu 
gəlir,  intiqam  atəşi  saçır.  Ondan  həmişə  gözlə  özünü.  Yerlərin,  göylərin  üstünü 
təhlükə  buludu  alıb,  ümid  yerin  ona  qalsa  da,  ölümü  üstün  tut,  gedib  kölgəsinə 
sığınma. O  cani qəfil ölümlə  də  əzabdan qurtarmayacaq ki,  rahatlanasan. Damcı-
damcı  qanını  sorub,  işgəncələr  içində  sızıldadacaq  səni.  Hər  dəfə  qanını 
sümürdükcə üzünə baxıb güləcək, «içərimin yanğısı soyuyur» deyib rahatlanacaq. 
Sən  isə  ağrıdan  qıvrılacaqsan.  Qan  sorulan  canının  əzablarından  yox,  gözünlə 
gördüyün  mənzərənin  dəhşətindən,  türk  qanını  içməklə  rahatlanan  adama 
inandığından  ağrıyacaqsan.  Elə  bil  şeytan  qarğışı  tutub  səni.  Bu  kinli  varlığa 
həmişə  inanmısan.  Ürəyinin  yağını  yedirtmisən,  çörəyini  yarı  bölmüsən.  O  isə 
həmişə xəyanət edib, arxadan vurub. 
Azəri  türkü!  Ondan  qoru,  gözlə  özünü!  O  sənin  düşmənindir!  Həmişəlik, 
həmişəlik,  necə  ki,  ömür  edib  yaşayırsan  dünyada,  bu  həqiqəti  dərk  et,  anla! 
Ehtiyat silahını heç zaman yerə qoyma! 
Erməninin  gözləri  qan  çanağına  dönmüşdü.  Ağlayıb,  mərhəmət  diləyən 
dilsiz-ağızsız  türk  körpəsinin  fəryadından  ürəyi  sakitlik  tapırdı.  İndi  onu  əzabla 

---

59 
 
öldürəcəkdi  ki,  içərisindən  tüstüsü  qalxan  qisas  alovuna  su  səpilsin,  yanğısı 
kəsilsin. 
Əlindəki  süngünü  yavaş-yavaş,  ürəyində  sevinc  hissi  dolaşa-dolaşa 
körpənin  qarnına  soxurdu.  Süngünün  iti  ucu  körpənin  ətinə  toxunanda  o  daha  da 
bərkdən  ağlamağa  başladı.  Sünkü  körpənin  qarnına  işlədikcə,  göyərə-göyərə 
ağlayır,  ağrıdan  qırılırdı.  Erməni  qəsdən  süngünü  körpənin  qarnına  yavaş-yavaş 
soxurdu ki, o əzab çəksin. Çünki, o türk övladı idi! 
Köməksiz  uşaq  birdən  çırpınıb  dayandı.  Erməni  əyilib    baxdı.  Körpənin 
nəfəsi  kəsilmişdi.  Erməni  süngünü  körpənin  qarnından  çıxarıb  ucundakı  qanı  dili 
ilə yaladı və əhvalı xoş halda növbəti «ov»unu axtarmağa getdi.  
Əhvalı ona görə xoş idi ki, türk qanı içmişdi.  
Erməni bolluca türk qanı içib yanğısını söndürəndə 1918-ci ilin mart ayı idi. 
  Bakı qırğını başlanmışdı. 
Məmməd Əmin Rəsulzadə sonradan ağrılı-ağrılı xatırlayırdı: 
«Bu  hadisə  ilə  bolşeviklər  bir  çox  vilayətlərdə  yapdıqları  qanlı  əməliyyatı 
Bakıda  da  tətbiq  ediyorlardı.  Əmələ  va  füqəra  hakimiyyəti  naminə  «müsavat   
firqəsi ilə milli müsəlman şurasına» elani hərb edən «Bakı soveti» erməni alayları 
ilə  biliştirak  10000-ə  qədər  müsəlman  qətl  etdi.  Qətl  edilənlər  miyanında  əksəri 
əmələ və füqəra sinfindən olmaq üzrə minlərcə qadın, cocuq və silah daşımalarına 
imkan bulunmayan ixtiyarlar vardı. 
Bakı türk milliyyətpərvərliyinin mərkəzi idi. Rus partiyası bulunan bolşevik 
firqəsi  bu  mərkəzi  dağıtmaq  istiyordu.  Bu  xüsusda  o,  Rusiyanın  türklərə  qarşı 
ənənəvi bir müttəfiqi olan erməniləri buluyordu». 
Bakı  qırğını.  Partlayış  martın  17-də  oldu.  Silahlı  ermənilər  müsəlmanları 
qırmağa başladılar. Heç  kimə  rəhm etmədən  məhəllələrə  düşüb, qarşılarına çıxan 
azərbaycanlıları  qətlə  yetirirdilər.  Qan  su  yerinə  axırdı.  Ölənlərin  sayı  yüzlərlə, 
minlərlə  idi.  Ermənilərin  əlinə  yaxşı  fürsət  düşmüşdü.  Uşaqları,  yenicə  dünyaya 
gələn körpələri süngülərə taxıb göyə qaldırır, evləri gülləbaran edirdilər. Qadınları 
saçlarından  bağlayıb  çılpaq  halda  döyürdülər.  Qocalara  rəhm  etmirdilər.  70-80 
yaşlı adamları qətlə yetirirdilər. İyirmi beş yaşlı bir gəlini divara mismarlamışdılar. 
Adamlar  evlərini-eşiklərini  qoyub  qaçırdılar.  Üç  gün  davam  edən  bu  qırğında 
10000-dən artıq azərbaycanlı qırıldı. 
Ermənilər  toplardan  atəş  açır, adamları  qorxudur,  bununla da şəhəri tərk 
etməyə məcbur edirdilər. 
Şaumyanın  başçılıq  etdiyi,  Leninin  alqışladığı,  azərbaycanlı  bolşeviklərin 
«Şuranı  tanıyın»  deyə  təbliğ  etdikləri  Şaumyan  hökuməti  Azərbaycan  xalqını  
vəhşicəsinə ölümə məhkum edir. 
Bakı  faciəsinin  ağrılarını  Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  heç  zaman    unuda 
bilmirdi.      Həmişə    bu  hadisəni    içərisi    ağrıya-ağrıya  danışardı.  Bakı  faciəsi 
həyatında  qarşılaşdığı  ikinci  erməni  xəyanəti  idi.  Amma  ömründən  qalan  sonrakı 
illərdə  də  hələ  neçə  dəfə  bu  xəyanətkar  iblislərlə  üz-üzə  dayanacaqdı.  Xain 

---