Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari

76 
 
AZAD VƏTƏN 
 
Sən  vaxtında  gəldin.  Vaxtında  bağlı  qapıları  açıb  qaranlıqlara  işıq  saldın. 
Gəlişini  necə  intizarla  gözləmişik,  ey  istiqlal!  Ayağın  dəyən  hər  qarış  ana 
torpağımız  gül-çiçəyə  bürünür.  Nə  böyük  qüdrətin,  sehrin  var,  istiqlal!    Sənin 
yalnız  adını  eşitmişdik.  Uzaqdan  xoş  təbəssümlə  çöhrənə  baxıb  xiffət  çəkmişdik. 
İnana bilmirdik ki, o gülümsünən gözlərin bir gün bizə də şəfqətlə baxacaq. İşıqlı 
ürəyindən bizim də ellərə  mərhəmət  yağacaq. Bizi də  yada salıb, bədbəxtliyimizə 
acıyacaqsan.  Sənin  bu  xeyirxahlığını  heç  zaman  unutmayacağıq.  Dünyaya  göz 
açan bütün övladlarımıza səndən danışacağıq. Beşikləri başında adına qoşduğumuz 
nəğmələri  oxuyacağıq.  Deyəcəyik  ki,  onlar  da  səni  bizim  kimi  sevsinlər,  ömrünə 
alqışlar desinlər. 
Nə  yaxşı  ki,  sən  gəldin,  ömrümüzə  şadlıq  gətirdin,  ey  istiqlal!  Sənin 
mərhəmətinlə,  bizə  olan  sonsuz  məhəbbətinlə  yaşayıb,  azad  dövran  sürürük.  İndi 
öz  milli  hökumətimiz  var,  milli  qoşunumuz  yaradılır.  Bütün  sərvətimiz 
özümüzünküdür. Neftimizi, pambığımızı, varımızı, dövlətimizi dünyanın istənilən 
ölkəsinə göndəririk. İndi nə rus, nə erməni, nə ingilis işimizə qarışa bilir. Özümüz, 
hər  şeyi  özümüz  həll  edirik.  Qurduğumuz  azad  hökumətin  sərhədlərini  də 
müəyyənləşdiririk.  O  sərhəddən  heç  kim  keçə  bilməz.  O  sərhəddi  türk 
qardaşlarımızla  birlikdə  əsgərlərimiz  qoruyur.  Rus,  ingilis,  erməni  sərhədin  o 
tayında  qalıb.  Bura  bizimdir,  bizim  vətənimiz,  yurdumuzdur.  Bir  kimsənin 
özümüzdən başqa burda hökmü yeriməz. 
Azad  Azərbaycanda  xalq  xoşbəxt,  əsarət  və  istibdaddan  uzaq  ömür-gün 
sürürdü. Həyat gözəl, yaşamaq mənalı idi. 
Dövrün qəzetlərindən: 
«Yaxın  günlərdə  Konstantinopoldan  türk  tədris  məktəblərində  dərs  demək 
üçün 17 müəllim gələcək. Çoxlu dərsliklərin də göndərilməsi gözlənilir». 
Azad Azərbaycan qəzetləri öz xilaskarı haqqında məlumat verirdi xalqa: 
«Müsəlman  Qafqaz  ordusunun  Baş  komandanı  Farux  Nuru  Paşa  dünən 
Yelizavetpoldan (Gəncədən) Bakıya qayıdıb». 
Azərbaycan qəzetləri ermənilərin təslimini xəbər verirdi: 
«Qarabağdan  məlumat  alınıb  ki,  çox  da  uzun  sürməyən  döyüşdən  sonra 
ermənilər təslim olub silahlarını veriblər». 
Xalq xoşbəxt yaşayırdı. Çünki o azad idi. 
 
*** 
 
Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  həmin  günü  Baş  nazir  Fətəli  xan  Xoyski  ilə 
söhbət  edirdi.  Baş  nazir  söhbət  zamanı  ermənilərlə  dünənki  görüşünü  danışdı. 
Azərbaycan  hökumətini  təbrik  etmək  üçün  Gəncədən  bir  qrup  erməni  gəlibmiş. 

---

77 
 
Ermənilər  Azərbaycan  hökumətini  tanıdıqlarını,  hökumətin  işində  canla,  başla 
çalışacaqlarını bildirirdilər. 
Bic ermənilər. Quyruqları qapı arasında qalan kimi azərbaycanlılara qardaş 
deyirlər.  Elə  ki,  bir  az  başları  dikəldi,  arxadan  xaincəsinə  zərbə  vurmağa 
başlayırlar. İndi səs eşidən kimi tez qaçıb gəliblər Bakıya. Azərbaycan hökumətinə 
and-aman  edirlər  ki,  bəs  sizinlə  dostuq.  qardaşıq.  Bilirlər  ki,  indi  onları  müdafiə 
edən  ruslar,  ingilislər  şəhərdən  qovulublar.  «Əmi»ləri  gedibsə,  onda  kimə 
arxalanacaqdılar. Yenə bu xalqın ürəyi yumşaq, əli səxavətlidir. Yenə bu xalq onun 
tökdüyü qanı, etdiyi xəyanəti bağışlayacaq. 
...Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  Fətəli  xandan  eşitdiyi  bu  söhbəti  ağrı-acı  ilə 
dinləyirdi.  Ötənlərin,  xüsusilə  də  mart  qırğınının  dəhşətli  səhnələri  gözü  önündən 
çəkilib  getmirdi.  İndi  xain  ermənilər  barışığa  gəlmişdilər.  İçərisi  qəzəbdən 
alovlanırdı. 
1918-ci il idi... 
Həyat davam edirdi. Azad Azərbaycanda adamlar xoşbəxt ömür sürürdülər. 
Azərbaycan hökuməti yüksək enerji ilə işləyirdi. 
Hökumətin  ilk  diqqət  yetirdiyi  işlərdən  biri  ermənilərin  Azərbaycana 
vurduğu  ziyanı  ödəməkdir.  Alınan  məlumatlar  çox  acınacaqlı  idi:  199  müsəlman 
kəndi  yandırılıb,  135  mindən  çox  adam  ya  öz  torpağından  qovulub,  ya  da  ki, 
öldürülüb.  Hökumət  ermənilərin  bu  cinayətləri  ilə  bağlı  istintaq  aparmaq  üçün 
fövqəladə komissiya yaradıb. 
Azad  Azərbaycan  hökuməti  işləyirdi.  Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  tez-tez 
Fətəli  xanla,  hökumət  nazirləri  ilə  görüşür,  məsləhətləşirdi.  Fətəli  xan  hökuməti 
Azərbaycanın  bütün  sahələrində  milliləşdirmə  aparırdı.  Bunlardan  ən  başlıcası 
Azərbaycandakı təhsil müəsisələrinin və neft sahələrinin milliləşdirilməsi idi.  Biri 
xalqın  mənəvi,  digəri  maddi  sərvəti  idi.  Birincini  həll  etmək  üçün  Türkiyədən 
dərsliklər  gətirilib  müəllimlər  dəvət  olunması  nəzərdə  tutulmuşdu.  Bundan  ötrü 
Türkiyəyə bir qrup adam göndərmək nəzərdə tutulurdu. 
Neftin istehsalı, daşınması ilə bağlı  «Şaumyan» hökumətinin verdiyi bütün 
qərarları  isə  Azərbaycan  hökuməti  ləğv  edir,  milliləşdirirdi.  Çünki  bu  günə  kimi 
Azərbaycanın  nefti  müftə-müsəlləh  Rusiyaya  daşınır,  əvəzində  Lenin  ermənilərə 
silah verirdi. 
Azərbaycan  hökuməti  özünün  1918-ci  il  24  sentyabr  tarixli  qərarı  ilə  bu 
israfçılığa son qoyurdu. 
Ġçimizdəki  Denikinlər.  Azərbaycanın  çörəyini  yeyib,  özgələrinin  Bakıda 
hakimiyyətini  istəyənləri  Üzeyir  Hacıbəyov  belə  adlandırırdı.  Və  göstərirdi  ki, 
«İçimizdəki Denikinlər» xarici düşməndən qat-qat qorxuludur. 
Məmməd  Əmin  Rəsulzadəni  ən  çox  düşündürüb  narahat  edən  bu 
«Denikinlər»  idi.  Azad  Azərbaycan  hökuməti  qurulmuşdu.  Xalq  xoşbəxt  ömür 
yaşayırdı. Yaxşı, bəs bu adamlar nə istəyirdi? Adını azərbaycanlı qoyan, bolşevik 
düşüncəsi ilə oturub-duranların nə idi məqsədi? 

---