geniş istifadə etməsi kosmopolit yabanı ot bitkilərini məhv etməklə yanaşı
həmən ərazilərdə yayılan bəzi ağac və kol bitkilərini dəsıradan çıxarır.
İnsanın belə fəaliyyətinin təsirlərindən ot bitkilərinin arealları azalmaqda
davame dir.
Ölkəmizdə olan nadir bitki növlərinin azalmasına və ya nəslinin
kəsilməsinə səbəb olan amillərdən biri də yanğınlardır. Bu baxımdan yan-
ğınların baş verməməsi üçün ilk növbədə vətəndaşlarmızın maarifləndiril-
məsi vacibdir. Respublikamızın bir çox ərazisi ağac-kol tipli bitki örtü-
yünə malikdir. Belə ərazilər yanğına qarşı çox həssasdır. Yanğınlar zama-
nı isə bu ərazilərdə bitən nadir və nəsli kəsilməkdə olan ağac və kol bitki-
ləri yoxolma təhlükəsi ilə qarşılaşır. Buna görə də yanğınların baş vermə-
məsi üçün bəzi tədbirlərin həyata keçirilməsi zəruridir. Bu təhlükəyə ilə
tez-tez məruz qalan bitki növlərindən Taxus baccata, Pinus eldarica, P.
Kochiana,
Punica
granatum,
Cotoneaster
saxatilis,
Juniperus
foetidissima, Pistacia mutica, Rhus coriaria, Rosa spp, Pyracantha
coccinea və s. göstərmək olar.
Təqdim edilən kitabda İUCN (2001) 3.1 versiyasında qəbul edilmiş
kateqoriyalardan istifadə edilmişdir - Nəsli kəsilmiş – Extinct ( EX ),
Təbiətdə nəsli kəsilmiş – Extinct in the Wild ( EW ), Kritik vəziyyətdə
olan – Critically Endangered ( CR ), Nəsli təhlükədə olan – Endangered (
EN ), Sayı azalan – Vulunerable ( VU ), Təhlükəyə yaxın vəziyyətdə olan
– Near Threatener (NT), Ən az təhlükə altında olan – Least Concern (LC),
Kifayət qədər məlumat yoxdur – Data Deficient (DD), Məlumat yoxdur –
Not Evalueted (NE).
Təqdim olunan kitabda MBMİ - Ətraf Mühitin Beynəlxalq
Mühafizə İttifaqı (İnternational Union for Conservation of Nature and
Natural Resourches - İUCN) tərəfindən növlərin statusunu müəyyən-
ləşdirmək üçün istifadə edilən kateqoriya, kriteriya və yarımkriteriyaların-
dan yararlanmış və ƏMBMİ tərəfindən “Qırmızı Siyahı”nın tərtibi za-
manı kateqoriya, kriteriya və yarımkriteriyaların verilməsində əlifba-rə-
qəmli iyerarxiya sistemindən istifadə edilmişdir . Kitabda təqdim olunmuş
taksonların təsnifatı APG III sistemindən istifadə edilərək verilmişdir.
Kitabda verilmiş məlumatlardan “Azərbaycan florası”nın, Azərbay-
canın “Qırmızı Kitabı”nın və həmçinin “Botanika”, “Ekologiya”, “Den-
drologiya” dərsliklərinin tərtibində istifadə oluna bilər və tələbələr, tədqi-
qatçılar özlərinə lazım olan məlumatları dərs vəsaiti kimi bu əsərdən ala
bilərlər.
Pinopsida - iynəyarpaqlılar sinfi
Gumnospermae-Çılpaqtoxumlular
Familia: Cupressaceae F.W.Neger
Sərvkimilər fəsiləsi
Genus: Juniperus L.- Ardıc cinsi
Species: Juniperus sabina L.– Qazax ardıcı
syn: Sabina vulgaris Antoine
Cupress. Gatl. 58. t. 80.
Ümumi yayılması: Rusiya, Orta Asiya (Qazaxıstan, Qırğızıstan),
Rumıniya, Bolqarıstan, Şimali Monqolustan, Çin (Tyan-Şan), Ukrayna və
Ermənistanda yayılmışdır.
Azərbaycanda yayılması: Naxçıvan MR və Quba rayonu ərazilərində
rast gəlinir.
Statusu: Azərbaycanın nadir bitkisidir. NT.
Bitdiyi yer: Azərbaycanda Quba rayonu meşələrində subalp və alp meşə
qurşağında dəniz səviyyəsindən 2000-3000 m hündürlukdə daşlı-qayalı
yamaclarda bitir.
Təbii ehtiyati: Azərbaycanda təbii ehtiyatı geniş deyildir.
Bioloji xüsusiyyətləri: Asimmetrik çətirli, ikievli və ya birevli sürünən
alçaqboylu, hündürlüyü 0,5-1 m-ə qədər olan koldur. Gövdəsinin qabığı
sığallı və qırmızımtıl – sarı rənglidir. Hündürlüyü 1 m-ə çatir. Budaq-
larının qabığı qırmızımtıl – boz və ya qonurdur, çatlayıb parçalanır və ya
oduncaqdan xırda parçalar şəklində ayrılır. Yarpaqları dəyirmi, nazik və
yaşıldir. Zoğları tünd-yaşıl rəngli xoşagəlməyən kəskin qoxuludur. Cavan
yarpaqların şaxələri çox sıxılmışdır, çarpazvarı cüt-cüt düzülmüşdür,
ellipsvarı olub, ucları sivri və ya kütdür. Yarpaqlarının uzunluğu 2,5-3
mm-dir. Yarpaqları iynəlidir, üç il ağacda qalır və belə yaşıl yarpaqların
ucları azacıq arxaya əyilmiş olur. Erkək qozacıqları oval şəkilli, ucları
dəyirmi, arxası yastı və üzərində pulcuqları vardır. Erkək orqanları 10-15
ədəd yumurtavarı-qalхanaохşar erkəkcikdən ibarətdir. Bunların hər
birində 3-7 tоz kisəciyi vardır. Dişicik çiçəkləri yumurtavari pulcuqdan
ibarət olub, budaqların üzərində yerləşir. Meyvəsi göyümtül rəngi olub
qısa ayaqcıq ucunda sallaq şəklində dayanır, tək-tək yerləşir. Tохumları
ziyillərlə örtülmüşdür, оvalşəkilli və ya yumurtavaridir, 4-6 sm
uzunluqdadır, qоnur rəngli və parlaqdır.
Çохalması: Tохumla və vegetativ yоlla çохalır.
Təbii ehtiyatın dəyiĢilməsi səbəbləri: Başlıca оlaraq insan fəaliyyəti və
bəzi abiоtik amillərin təsiridir.
Becərilməsi: Park və bağlarda rast gəlinir.
Qəbul edilmiĢ qоruma tədbirləri: Azərbaycanın “Qırmızı Kitabı”na
daxil edilmişdir.
Zəruri qоruma tədbirləri: Bitkinin təbii yayldığı yerlərdə yeni mühafizə
sahələrinin yaradılması zəruridir.
Məlumat mənbələri: Флора Kавказа .т.1.1939; Флора Азербайджана
т.1.1950; Azərbaycanın ağac və kolları. I c. 1961; Azərbaycan SSR-nin
“Qırmızı Kitabı”.1989; Красная Kнига CCCR.1984; Naxçıvan Muxtar
Respublikası florasının taksonomik spektri. 2008; Naxçıvan MR-nın flora
müxtəlifliyi və onun nadir növlərinin qorunması. 2011; Azərbaycan flora-
sının konspekti I-III cildlər. 2005; 2006; 2008; Azərbaycan dendroflorası.
I cild, 2011.
Familia: Cupressaceae F.W.Neger
Sərvkimilər fəsiləsi
Genus: Juniperus L.- Ardıc cinsi
Species: Juniperus foetidissima Willd. – Agıriyli ardıc
Dostları ilə paylaş: |