zəruri edir
17
.
Müasir şəraitdə respublika
neft sənayesinin yenidən
qurulması, xarici investorların bi işə cəlb edildiyi, birgə
əməkdaşlıq şəraitində bu problemin diqqət mərkəzində olması
ən vacib məsələlərdəmdir. Milli mənafe, terixi rol baxımından
da Azərbaycanın neftçi kadrlarının bundan sonra da qabaqçıl
dəsrədə olması son dərəcə zəruri və məqsədə uyğundur.
QNQÇİB-nin istehsalat sahələrində neft və texnika sahəsi üzrə
neçə-neçə elmlər namizədi, elmlər doktorunun olduğu bir
şəraitdə yüksək elmi dərəcəli iqtisadçı kadrlar azlıq təşkil edir.
Bacarıqlı iş bilən iqtisadçıların ixtisasnı artırmaq üçün. İB-də
maliyyə imkanları çoxdur. Belə kadrların xarıcı neft
şirkətlərində yaradıcılıq ezamiyyətləri keçirməsi də bugünki
reallıq baxımından ooduqca zəruridir.
Biz parael olaraq belə
iqtisadçıların köməyi ilə xarici neft şirkətlərində marketinq,,
menefment işlərinin, iqtisadi strukturun təşkili təcrübəsini
öyrənə bilərik.
İqtisadçı kadrlar islahatların avanqardı olamlı və onlara
qayğı daima diqqətdə qalmalıdır. İqtisadçılar köhnə plan
hesabat sistemindən əl çəkməli, yeni bazar iqtisadiyyatının
tələbləri əsasında işlərini təşkil etməlidirlər. İqtisadçılar
müəssisələrin rentabelli işləməsinə, məhsulum maya dəyərinin
aşağı salınmasına,
səmərəli fəaliyyətdə, qənaət rejiminə əməl
edilməsinə, respublikanın və
şəxsiyyətinin iqtisadi
mənafelərinə xidmət etməlidirlər.
17
З.Самедзаде «Структура и эффективность обьщественного
производства». Баку. 1980.
93
IV FƏSİL
BAZAR MÜNASIBƏTLƏRI ŞƏRAİTİNDƏ QURUDA
NEFTQAZÇIXARMA KOMPLEKSİNDƏ İDARƏ
ETMƏNİN TƏŞKİLİNİN PRİNSİPLƏRİ
4.1. Quruda neft-qaz hasilatında ilk idarəetmə formaları
Məlum olduğu kimi, intensiv neft hasilatı təşəkkül
tapdığı vaxtlarda Azərbaycanın ərazisindəki neft mədənləri
ayrı-ayrı sahibkarlara məxsus olmuş, və onlar tərəfindən
müstəqil idarə olunmuşdur. Azərbaycanda
sovet hakimiyyəti
qurulduqdan sonra neft sənayesi milliləşdirilərək bir
mərkəzdən idarə edilməyə başlanmışdır. Qisaca da olsa
bütünlükdə keçmiş SSRİ-də bu sahənin idarəetmə strukturunun
tarixinə nəzər salaq. «Azneft» İstehsalat Birliyi kimi iqtisadi
tariximizdə mühüm rol oynayan və dünya neft kataloqlarına
düşmüş bu istehsalat kompleksinin inkişaf mərhələrini
araşdırmaq müstəqil respublikamızda iqtisadiyyatın idarə
edilməsi,, iqtisadi islahatlar, bazar iqtisadiyyatı
münasibətlərində keşmək baxımından çox vacib məsələdir.
Əvvəlki
fəsildə qeyd etdiyiniz kimi, birinci dünya
müharibəsindən sonra, Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti
qurulduğu ərəfədə, neft hasilatı bir neçə dəfə aşağı düşmüşdü.
Belə bir şəraitdə Mərkəz nəyin bahasına olursa-olsun ağır
vəziyyətə düşmüş sahəni bərpa etmək üçün küllü miqdarda
vəsait ayırmağa hazır idi. Lakin bununla yanaşı hökümət eyni
zamanda sahədə elə bir struktur yaratmaq istəyirdi ki, o
respublikanın neft sənayesinə, onun bütün fəaliyyətinə tam
nəzarət etsin və bu sahədə onun bütün
fəaliyyətinə tam nəzarət
etsin və bu sahədə heç bir mühüm tədbiri icazəsiz həyata
keçirmək mümkün heç bir mühüm tədbiri icazəsiz həyata
keçirmək mümkün olmasın. Belə bir vəziyyətin reallaşmasını
qabağcadan hiss edən Nəriman Nərimanov sovet
hakimiyyətinin ilk dövrlərində Bakı neftindən əldə olunacaq
94
gəlirin bir hissəsinin respublikanın sərəncamında qalması ilə
bağlı cəsarətli təkliflərdə çıxış etmışdı və onların bir qisminin
həllinə də nail olmuşdu. Bununla əlaqədar sovet rəhbərliyi neft
təsərrüfatını bərpa etmək, neft məhsullarının istehsalını
artırmaq üçün 1921-ci ildə xam nefti, kerosinin, neft
avadanlığını, texniki materiaalar və ərzağa dəyışdirmək üçün
xarıcı ticarıt məsələlərində «Azneft» İB-ə müəyyən
müstəqillik
vermişdi. Onun Moskva, Petroqrad, Xarkov, Daçkənd, Berlin,
Marsel, Paris, Rəşt və s. şəhərlərdə nümayəndəlikləri
yaradılmışdı. Bir müddətdən sonra, xüsusilə sosialist
sənayeləşdirməsindən sonra «Azərneft» İB-nin idarəetmə
strukturunda xeyli dəyişikliklər edildi. Texniki tərəqqinin
genişləndirilməsi və qazmada aparılan
mexanikləşdirmə
nəticəsində Azərbaycan neft sənayesi birinci beşillik planı iki il
yarıma yerinə yetirdi. Birlik Sovetlər İttifaqının ali ordeni
Lenin ordeni ilə təltif olundu. Sonrakı illərdə neft sənayesi
daha da inkişaf etdirildi, mədənlərə elm və texnikanın
nailiyyətləri tətbiq olundu. 1933-cü ildə «Azneftin» yenidən
qurulması ilə əlaqədar olaraq, 19 şöbədən 8-i ləğvi edildi, onun
mühəndis-texniki işçiləri tabeçi müəssisələrə göndərildi. 9
aprel 1934-cü ildə isə Ümummittifaq Kommunist Partiyasının
Mərkəzi Komitəsi «Azneft» İstehsal Birliyinin işinin
yaxşılaşdırması barədə qərarlar qəbul etmişdi.
Bununla
əlaqədar olaraq «Azneft» də yenidən təşkil olunma prosesi
başlanmış və 1934-cü ilin yayınadək davam etmişdir. Qəbul
olunmuş qərarlara əsasən Birliyin mərkəzi aparatının ştatı 15%,
müəssisələrin aparat işçilərinin sayı 20% azalmışdı, azad
edilmiş işçilər mədənlərə göndərilmişdi. Onu7 da qeyd edək ki,
«Azneft» İstehsalat Birliyi ayrı-ayrı dövrlərdə müxtəlif
qurumlarının tərkibinə olmuş və müxtəlif qurumlarının
tərkibində olmuş və müxtəlif adlar daşımışdır. Ayrı-ayrı
vaxtlarda «Azneft» İstehsalat Birliyi Azərbaycan SSR Xalq
Komissarları Sovetinə, SSRİ Ali Xalq Təsərrüfatı Şurasına,
SSRİ Ağır Sənaye Nazirliyinə, Azərbaycan SSR Xalq
95