Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi

 
zəruri edir
17
. 
Müasir  şəraitdə respublika neft sənayesinin yenidən 
qurulması, xarici investorların bi işə  cəlb edildiyi, birgə 
əməkdaşlıq şəraitində bu problemin diqqət mərkəzində olması 
ən vacib məsələlərdəmdir. Milli mənafe, terixi rol baxımından 
da Azərbaycanın neftçi kadrlarının bundan sonra da qabaqçıl 
dəsrədə olması son dərəcə  zəruri və  məqsədə uyğundur. 
QNQÇİB-nin istehsalat sahələrində neft və texnika sahəsi üzrə 
neçə-neçə elmlər namizədi, elmlər doktorunun olduğu bir 
şəraitdə yüksək elmi dərəcəli iqtisadçı kadrlar azlıq təşkil edir. 
Bacarıqlı  iş bilən iqtisadçıların ixtisasnı artırmaq üçün. İB-də 
maliyyə imkanları çoxdur. Belə kadrların xarıcı neft 
şirkətlərində yaradıcılıq ezamiyyətləri keçirməsi də bugünki 
reallıq baxımından ooduqca zəruridir. Biz parael olaraq belə 
iqtisadçıların köməyi ilə xarici neft şirkətlərində marketinq,, 
menefment işlərinin, iqtisadi strukturun təşkili təcrübəsini 
öyrənə bilərik. 
İqtisadçı kadrlar islahatların avanqardı olamlı  və onlara 
qayğı daima diqqətdə qalmalıdır.  İqtisadçılar köhnə plan 
hesabat sistemindən  əl çəkməli, yeni bazar iqtisadiyyatının 
tələbləri  əsasında işlərini təşkil etməlidirlər.  İqtisadçılar 
müəssisələrin rentabelli işləməsinə, məhsulum maya dəyərinin 
aşağı salınmasına, səmərəli fəaliyyətdə, qənaət rejiminə  əməl 
edilməsinə, respublikanın və 
şəxsiyyətinin iqtisadi 
mənafelərinə xidmət etməlidirlər. 
                                                           
17
З.Самедзаде  «Структура  и  эффективность  обьщественного 
производства». Баку. 1980. 
 
93

---

 
IV FƏSİL 
 
BAZAR MÜNASIBƏTLƏRI ŞƏRAİTİNDƏ QURUDA 
NEFTQAZÇIXARMA KOMPLEKSİNDƏ İDARƏ 
ETMƏNİN TƏŞKİLİNİN PRİNSİPLƏRİ 
 
4.1. Quruda neft-qaz hasilatında ilk idarəetmə formaları 
 
Məlum olduğu kimi, intensiv neft hasilatı  təşəkkül 
tapdığı vaxtlarda Azərbaycanın  ərazisindəki neft mədənləri 
ayrı-ayrı sahibkarlara məxsus olmuş, və onlar tərəfindən 
müstəqil idarə olunmuşdur. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti 
qurulduqdan sonra neft sənayesi milliləşdirilərək bir 
mərkəzdən idarə edilməyə başlanmışdır. Qisaca da olsa 
bütünlükdə keçmiş SSRİ-də bu sahənin idarəetmə strukturunun 
tarixinə  nəzər salaq. «Azneft» İstehsalat Birliyi kimi iqtisadi 
tariximizdə mühüm rol oynayan və dünya neft kataloqlarına 
düşmüş bu istehsalat kompleksinin inkişaf mərhələrini 
araşdırmaq müstəqil respublikamızda iqtisadiyyatın idarə 
edilməsi,, iqtisadi islahatlar, bazar iqtisadiyyatı 
münasibətlərində keşmək baxımından çox vacib məsələdir. 
Əvvəlki fəsildə qeyd etdiyiniz kimi, birinci dünya 
müharibəsindən sonra, Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti 
qurulduğu ərəfədə, neft hasilatı bir neçə dəfə aşağı düşmüşdü. 
Belə bir şəraitdə    Mərkəz nəyin bahasına olursa-olsun ağır 
vəziyyətə düşmüş sahəni bərpa etmək üçün küllü miqdarda 
vəsait ayırmağa hazır idi. Lakin bununla yanaşı hökümət eyni 
zamanda sahədə elə bir struktur yaratmaq istəyirdi ki, o 
respublikanın neft sənayesinə, onun bütün fəaliyyətinə tam 
nəzarət etsin və bu sahədə onun bütün fəaliyyətinə tam nəzarət 
etsin və bu sahədə heç bir mühüm tədbiri icazəsiz həyata 
keçirmək mümkün heç bir mühüm tədbiri icazəsiz həyata 
keçirmək mümkün olmasın. Belə bir vəziyyətin reallaşmasını 
qabağcadan hiss edən Nəriman Nərimanov sovet 
hakimiyyətinin ilk dövrlərində Bakı neftindən  əldə olunacaq 
 
94

---

 
gəlirin bir hissəsinin respublikanın sərəncamında qalması ilə 
bağlı cəsarətli təkliflərdə çıxış etmışdı və onların bir qisminin 
həllinə də nail olmuşdu. Bununla əlaqədar sovet rəhbərliyi neft 
təsərrüfatını  bərpa etmək, neft məhsullarının istehsalını 
artırmaq üçün 1921-ci ildə xam nefti, kerosinin, neft 
avadanlığını, texniki materiaalar və  ərzağa dəyışdirmək üçün 
xarıcı ticarıt məsələlərində «Azneft» İB-ə müəyyən müstəqillik 
vermişdi. Onun Moskva, Petroqrad, Xarkov, Daçkənd, Berlin, 
Marsel, Paris, Rəşt və s. şəhərlərdə nümayəndəlikləri 
yaradılmışdı. Bir müddətdən sonra, xüsusilə sosialist 
sənayeləşdirməsindən sonra «Azərneft»  İB-nin idarəetmə 
strukturunda xeyli dəyişikliklər edildi. Texniki tərəqqinin 
genişləndirilməsi və qazmada aparılan mexanikləşdirmə 
nəticəsində Azərbaycan neft sənayesi birinci beşillik planı iki il 
yarıma yerinə yetirdi. Birlik Sovetlər  İttifaqının ali ordeni 
Lenin ordeni ilə  təltif olundu. Sonrakı illərdə neft sənayesi 
daha da inkişaf etdirildi, mədənlərə elm və texnikanın 
nailiyyətləri tətbiq olundu. 1933-cü ildə «Azneftin» yenidən 
qurulması ilə əlaqədar olaraq, 19 şöbədən 8-i ləğvi edildi, onun 
mühəndis-texniki işçiləri tabeçi müəssisələrə göndərildi. 9 
aprel 1934-cü ildə isə Ümummittifaq Kommunist Partiyasının 
Mərkəzi Komitəsi «Azneft» İstehsal Birliyinin işinin 
yaxşılaşdırması barədə  qərarlar qəbul etmişdi. Bununla 
əlaqədar olaraq «Azneft» də yenidən təşkil olunma prosesi 
başlanmış  və 1934-cü ilin yayınadək davam etmişdir. Qəbul 
olunmuş qərarlara əsasən Birliyin mərkəzi aparatının ştatı 15%, 
müəssisələrin aparat işçilərinin sayı 20% azalmışdı, azad 
edilmiş işçilər mədənlərə göndərilmişdi. Onu7 da qeyd edək ki, 
«Azneft»  İstehsalat Birliyi ayrı-ayrı dövrlərdə müxtəlif 
qurumlarının tərkibinə olmuş  və müxtəlif qurumlarının 
tərkibində olmuş  və müxtəlif adlar daşımışdır. Ayrı-ayrı 
vaxtlarda «Azneft» İstehsalat Birliyi Azərbaycan SSR Xalq 
Komissarları Sovetinə, SSRİ Ali Xalq Təsərrüfatı  Şurasına, 
SSRİ  Ağır Sənaye Nazirliyinə, Azərbaycan SSR Xalq 
 
95

---