Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi

 
istehlakçılara satır. Burada da «Azəriqaz» QSC-nin birbaşa 
satış hüquqları olduğu üçün nəqd pul yığmaq imkanları 
müəyyən qədər genişdir. Lakin burada da əldə olunan pul 
vəsaitləri müvafiq sahənin öz ehtiyaclarının ödənilməsinə 
yönəldilir və bircların qaytarılmasını sonrakı plana çəkilir. 
Neftin və qazın satışının dövriyyəsində  iştirak edən bu 
istehsalat qurumların  əksəriyyətinin qeyri-ödəniş qabiliyyətli 
olması problemi daha da kəskinləşdirir. Eyni zamanda nəzərə 
alınmalıdır ki, respublikada mövcud büdcə  kəsiri ilə  əlaqədar 
neft və qaz istehlakçısı olan büdcə  təşkilatları da ödəniş 
qabiliyyətli deyillər. Bunun üçün isə QNQÇİB-i Nazirlər 
Kabinetinin 25.11.96-cı il tarixli 163 saylı «Akkreditiv və ya 
qabaqcadan ödəmə sistemə keçirilməyən müəssisələr» 
haqqında qərarının tələblərinə uyğun olaraq satışın qabaqcadan 
ödəmə  və ya akkreditiv formasına keçirilməsi təmin edilməli 
və eyni zamanda QNQÇİB-yə neftin müəyyən hissəsinin 
müstəqil satılmasına lisenziya verilsin. Sonrakı  mərhələlərdə 
səhmləşmə  və özəlləşmə ilə  əlaqədar bu problem aradan 
qalxaraq minimum və normal həddə enəcəkdir. 
Aşağıda QNQÇİB-də neft və qazın satışı üzrə pul 
dövriyyəsi sxemləri verilmişdir: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
83

---

 
Sxem 1 
 
QNQÇİB-də neftin satışı üzrə əsas pul dövriyyəsinin sxemi 
 
 
MÜƏSSİSƏ, İDARƏ 
və TƏŞKİLATLAR 
 
 
ƏHALİ
 
 
 
 
«AZƏRNEFT-
TƏHCİZAT» 
«AZƏRENERJİ» 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.QNQÇİB-Quruda neftqazçıxarma  İstehsalat Birliyi (Yuxarı  təşkilatı - 
ARDNŞ) 
2.MNKİB-Magistral Neft Kəmərləri  İstehsalat Birliyi (Yuxarı  təşkilatı - 
ARDNŞ) 
3.«Azərneftyağ»-«Azərneftyağ»  İstehsalat Birliyi (Yuxarı  təşkilatı - 
ARDNŞ) 
4.«Azərneftyanacaq»-«Azərneftyanacaq» İstehsalat Birliyi (Yuxarı təşkilatı 
- ARDNŞ) 
5.«Azərnefttəchizat»-«Azərtəchizat» İB (Yuxarı təşkilat ı- ARDNŞ) 
6.«Azərenerji» SC-«Azərenerji» SC (Yuxarı  təşkilatı -  müstəqil Dövlət 
Qurumu) 
 
 
 
məhsulun satışı 
 
 
 
pulların qayıtması 
 
«AZƏRNEFT-
YANACAQ» 
«AZƏRNEFTYAĞ» 
MNKİB 
QNQÇİB 
 
84

---

 
Sxem 2 
 
QNQÇİB-də qazın satışı üzrə pul dövriyyəsinin sxemi 
 
 
 
 
 
 
MÜƏSSİSƏ, 
İDARƏ və 
TƏŞKİLATL
 
ƏHALİ 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QNQÇİB (Yuxarı təşkilatı - ARDNŞ) 
«Azəriqaz» QSC (Yuxarı təşkilatı - müstəqil dövlət qurumu) 
 
 
 
 
məhsulun satışı 
 
 
 
 
pulların qayıtması 
 
QNQÇİB-də borc probleminin kökünü iqtisadi 
münasibətlərin təkmilləşməməsində, hələ  də  sərt inzibati-
amirlik metodlarının tətbiqinə, 1992-1993-cü illərdə 
qiymətlərin liberallaşması, müəssisələrin çoxunun «şok 
terapiyası» tədbirləri nəricəsində düvriyyə  vəsaitlərindən 
məhrum olmasında axtarmaq lazımdır. B usahədə ciddi dönüş 
yaratmaq üçün çüəssisələr qəbul edilmiş qanunlar əsasında öz 
«AZƏRİQAZ» QSC 
QNQÇİB 
 
85

---

 
fəaliyyətlərini davam etdirməlidirlər. QNQÇİB-də borclar 
probleminin həllinə kömək məqsədi ilə  əsas və dövriyyə 
vəsaitləri, bitməmiş istehsalın, pul və maliyyə resusrslarının, 
debitor və kreditor borclarının inventarizasiyası aparılmalıdır. 
Bu məsələ bütünlükdə respublika əhəmiyyətli məsələsi olaraq 
qalmaqdadır. 
 
 
3.4. Neft mədənlərində ekoloji problemlər 
 
Neftqazçıxarma müəssisələrində istehsal xərclərinin 
müəyyən hissəsi ekoloji tədbirlərin həyata keçirilməsinə 
yönəldilməlidir. Məsələyə həm lokal, həm də qlobal baxımdan 
yanaşmaq lazımdır. Təkcə Abşeron yarmadasında çirklənmiş 
torpaq sahələrinin ümumi sahəsi 35 min hektardan çoxdur. 
Bəzi yerlərdə neft məhsulları hopmuş torpaqların bərpasına 
başlamışdır. Bununla belə ekoloji rekultivasiya xərcləri 
məhsulun maya dəyərinin komponentlərindən olsa da 
QNQÇİB-də istehsalata çəkilən xərclər silsiləsində onun xüsusi 
çəkisi çox azdır. Artıq neçə ildir ki, İB-də  və onun 
neftqazçıxarma müəssisələrində ekoloji məsələlərlə  məşğul 
olan müvafiq bölmə  fəaliyyət göstərir. Lakin bu qurumun 
fəaliyyəti nəzərə çarpacaq dərəjədə keyfiyyətli deyildir, onların 
səmərəlilik göstəricisi çoc aşağıdır. Bu xidmət sahələrində 
çalışanların peşəkar ekoloqlar olmaması, vəzifələrinin 
səlahiyyətlərinin qəti müəyyən edilməməsi onların işində 
baçlıca  əngəllərdən biridir. Bütün bunlara baxmayaraq 
QNQÇİB-də ekolaci problemlərin həllinə diqqət artmaqdadır. 
Bazar iqtisadiyyatına keçiddə iqtisadiyyatımızın digər 
sahələrində olduğu kimi neftqazçıxarma sənayesində, 
ekologiya sahəsində  də canlanma müşahidə olunmaqdadır. 
Artıq bu məsələ daha çox diqqəti cəlb etməkdədir. Neft 
mədənlərində abadlıq, təmizlik işləri vüsət götürür. Sahələrinin 
təmizlənməsi, neft avadanlıqlarının, kəmərlərin, manjanaq 
dəzgahlarının rənglənməsi prosesi başlanmalıdır. 
 
86

---