Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi

 
Cədvəl 12 
 
1998-ci ildə layların neftverimini artıran müasir üsulların 
tətbiq planı 
 
NQÇİ - yataq (sahə) 
Metodun adı 
Əlavə neftin 
miqdarı 
(min ton) 
İşçi agentin 
vurulması 
 
Balaxanineft 
12.5 
8.0 
su,min m
3
 
Xorasanı 
laydaxili yanma 
7.2 
6.0 
su,min m
3
 
Balaxanı, 
blokII+III 
laydaxili yanma 
2.0 
- 
- 
Balaxanı 
termokimyəvi təsir 
0.5 
- 
- 
Sabunçu 
polimer-qələvi məhlul 
ilə təsir 
1.1 
8.0 
su,min m
3
 
Balaxanı 
mikrobioloji təsir 
0.7 
- 
- 
Sabunçu 
mikrobioloji təsir 
0.5 
- 
- 
Sabunçu 
su-hava qarışığı 
0.5 
70.0 
su,min m
3
 
Binəqədineft 
28.0 
- 
- 
Binəqədi-Qirməki 
səddarası istilik 
12.0 
18.0 
su,min m
3
 
Binəqədi-şimal 
buxar istilik təsiri 
9.0 
50.0 
buxar,min t 
Məhəmmədli 
mikrobioloji təsir 
2.0 
- 
- 
Sianşor 
mikrobioloji təsir 
2.3. 
- 
- 
Sulu təpə 
mikrobioloji təsir 
1.7. 
- 
- 
Qırməki 
mikrobioloji təsir 
- 
660 
kultural maye,t 
Binəqədi 
su-hava qarışığı 
0.5 
5.2 
su,min m
3
 
Binəqədi 
kompozisiya sistemi 
0.5 
- 
- 
Suraxanineft 
10.0 
- 
- 
Suraxanı 
köpük-hava sistemi 
4.8 
4.8 
hava, mln m
3
 
Suraxanı 
laydaxili yanma 
1.8 
1.2 
hava, mln m
3
 
Suraxanı 
mikrobioloji təsir 
3.4 
- 
-- 
H.Z.Tağiyev ad. 
1.0 
- 
-- 
Buzovna-Maştağa 
maye fazlı oksidləşdirici 
1.0 
42.0 
su, min m
3
 
Qala 
mikrobioloji təsir 
 
600 
kultural maye,t 
Ə.Əmirov adına 
- 
0.5 
- 
- 
Puta-Quşxana 
mikrobioloji təsir 
0.5 
- 
kultural maye,t 
Bibiheybətneft 
- 
0.5 
- 
- 
Bibiheybət 
mikrobioloji təsir 
0.5 
870 
kultural maye,t 
С Ə M İ 
52.5 
- 
- 
 
 
71

---

 
Avadanlıqların və materialların olmaması üzündən 
quyuların həlledici ilə  işlənməsi üsulundan zəif, bir sıra 
neftqazçıxarma idarələrində isə heç istifadə olunmur. 
Ümumiyyətlə, apardiğımı hesablamalar, faktiki materialların 
təhlili göstərir ki, NQÇİ-də yeni texnika və texnologiyanın 
tətbiqi hasilatın artımında 1 tona çəkilən xərclərin 
azalmasından əhəmiyyətli rol oynaya bilər. 
Neftqazçıxarma idarələri üzrə ayda olan və işlənmiş quyu 
ayları üzrə tapşırıqların yerinə yetirilməsi səviyyəsinin təhlili 
göstərir ki, bir sıra müəssisələr bu göstərici üzrə tapşırıqları 
yerinə yetirmədikləri halda, neft hasilatı planını yerinə 
yetirmişlər. Bu cür vəziyyət quyunun orta debitinin artması 
hesabına olmuşdur. İstismara daxil olunmuş bir yeni quyu üzrə 
orta gündəlik hasilat son illərdə demək olar ki, sabit qalmışdır: 
1990 2,8 ton, 1991 3,9 ton, 1992 3 ton, 1994 4,2 ton, 1995 3,7 
ton, 1996 3,9 ton. Hazırda hasilatın əsas hissəsi qeyd olunduğu 
kimi, nasos üsulu ilə  əldə edilir və NQÇİ-lər üzrə  işlənmiş 
quyuların orta debiti 15-16 ton arasında tərəddüd edir. 
Aşağıdakı  cədvəldə QNQÇİB-də 1995-1996-cı illərdə 1 
işlənmiş quyu ayının debiti istismar üsullarına müvafiq olaraq 
əks olunmuşdur. 
 
Cədvəl 13 
 
QNQÇİB-də 1995-1996-cı illərdə bir işlənmiş quyu 
ayının istismar üsulları üzrə debiti (tonla) 
 
İstismar üsulları 
1995 
1996 
Daxili nasos üsulu 
16,5 15,7 
EYN və DN 
1025 69,2 
Kompressor üsulu 
84,5 76,9 
 
Quyuların istismar əmsalının da (cəmi quyu ayları ilə 
işlənmiş quyu ayları arasında nisbət) artırılmasına diqqət 
 
72

---

 
yetirilməlidir. «Binəqədineft» NQÇİ üzrə 1996-cı ildə 
quyuların əmsalı 1,6% artmışdır ki, bu da illik neft hasilatının 
6974 ton çox neftin əldə edilməsini təmin etmişdir. 
Təhlil göstərir ki, QNQÇİB üzrə maddi texniki təchizat 
sistemdəki çatışmamazıqlar  ən kəskin problemlərdən biri 
olaraq qalır. Bu da müvafiq təchizat sisteminin planlı 
iqtisadiyyar dövründə olduğu kimi qalması ilə izah olunur. 
Vəziyyətin yaxşılaıdırılması üçün İstehsalat Birliyində təchizat 
sisteminin təşkili məsələrinə vacib dövlət ehtiyaclarını pdəmək 
məqsədi ilə konkrat sistemin tədbiqinə fikir verilməlidir. 
Hesablamalar gpstərir ki, təkcə maddi texniki təchizat 
sisteminin lazımı  səviyyədə olmaması üzündən 100 min 
tonlarla hasilat əldə edilimir. 
Quruda neftqazçıxarma kompleksində  səmərəliliyi 
artırmaq üçün əməli tədbirlər görülməlidir. Hər bir sahə, 
mədən, sex, NQÇİ rəhbəri öz işində minimal xərclər hesabına 
maksimal hasilatın əldə edilməsini baçlıca prinsip kimi rəhbər 
tutmalıdır. Hər bir işçi, mütəxəssis hasilatın artırılmasına görə 
fərdi qaydada mükafatlandırılmalıdır.  İB-nin rəhbərliyi 
istehsalatı daim təkmilləşdirmək təşəbbüslərində bulunmalı, 
müntəzəm iqtiadi-texniki tədbirləri həyata keçirməklə hasilatda 
səmərəliliyi təmin etməlidir. 
 
 
3.2. Əmək məhsuldarlığı və məşğulluq problemi 
 
Hasiledici sənaye sahələrinin spesifik xüsusiyyətləti 
əmək məhsukdarlığı gpstəricilərinə  də pz təsirini göstərir. 
Müasir mərhələrdə bu göstəriciyə biganəliyi iqtisadi inkişafa 
mane olan bir baxış kimi qiymətləndirmək olar. Bununla 
yanaşı, mulkiyyət münsibətlərinin köklü sürətdə  təkmilləşditi, 
sahibkarlığın inkişaf etdirilməsinin zəruri olduğu bir şətaitdə 
əmək və onun məhsuldarllığı probleminin aktuallığı xüsusi 
xarakter alır. Qeyd etmək lazımdır ki, hasiledici sənaye 
sahələrində  məhsulun  əmək tutumluğu göstəricisindən son 
 
73

---