Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
Əsəri sevimli atam Hacızadə Mahmud Ağababa oğlunun əziz xatirəsinə ithaf edirəm GİRİŞ İqtisadiyyatımızın əsasını və mühüm hissəsini təşkil edən neftqazçıxarma sənayesi 20-ci əsrdə yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış, özünün yüksəliş və enmə mərhələlərini yaşamışdır. Məhz bu əsrdə Azərbaycan neft sənayesi müxtəlif ictimai- iqtisadi sistemlərdə bulunmuş, iri dövlətlərin siyasət azarının, müharibə və qovğaların yedəyində getmişdir. Hazırda neft və qaz sənayesinin inkişaf problemləri gənc müstəqil Azərbaycanın dövlət siyasətinin ən həlledici istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. 1991-ci ildən Azərbaycanın bütün tarixi ərzində ilk dəfə olaraq onun neft sərvətlərinin xalqa məxsusluğu təmin edilmiş, neftqazçıxarma sənayesinin milli dövlət mənafeləri baxımından inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli, real şərait yaranmışdır. Ona görə də iqtisadiyyatımızın aparıcı sahəsi neftqazçıxarma sənayesinin keçdiyi yolun tədqiq olunması, onun inkişafına təsir edən amilləri, meylləri müəyyən etmək elmimizin vacib vəzifələrindən sayılmalıdır. Azərbaycan öz müstəqilliyini əldə etdikdən sonra respublikanın neft-qaz sərvətləri xarici dövlətlərin, dünyanın ən iri şirkətlərinin diqqət mərkəzinə çevrilmişdir. Xəzərin zəngin neft ehtiyatları Azərbaycana olan marağı o qədər artırmışdır ki, indi onun neft resurslarından istifadə məsələsinə dünya siyasətinin aparıcı istiqamətlərindən biri kimi baxılır. Artıq bu sahədə bir çox tanınmış nəhəng neft şirkətləri ilə müqavilələr bağlanmış, Azərbaycanın dünyanın inteqrasiyasına qovuşması sahəsində mühüm, konkret addımlar atılmışdır. Belə bir strateji istiqamət respublikada neftqazçıxarma sənayesinin problemlərinin elmi cəhətdən daha ətraflı tədqiq edilməsini zəruri edir. 5 Qeyd etmək lazımdırki Sovetlər İttifaqının dağılması ərəfəsindən başlayaraq bu mühüm sahəyə laqeyd, sistemsiz münasibətdən respublikanın neftqazçıxarma sənayəsi böhranlı vəziyyətə düşmüşdü.Belə vəziyyət Azərbaycan neft-qaz sənayesinin flaqmanı olmuş quru sahələrində daha kəskin xarakter almışdır.Onun neft və qaz ehtiyatları tükənmiş, quyu fondu, avadanlıqları köhnəlmiş, maliyyə imkanları azalmış, çətinliklər bütün struktur və bölmələri çulğamışdır.Bütün istismar müddəti ərzində quru sahələrindən 1059 milyon ton karbohidrogen hasil edilmişdir ki, onun 930 milyon tonu neftin, 129milyard kub metri qaz kondesatının payına düşmüşdür. Bir neçə yataqda istismar istisna olmaqla, bütün quru sahələrdə hasilat özünün sonuncu mərhələsini yaşayır. Hazırda quruda mövcud olan 42 neft və qaz yatağından 36-sı istismardadır. Neft hasilatı 1,6 milyon ton, qaz hasilatı 240 milyon kubmetr hücmindədir. Lakin elmi axtarışlar sübut edir ki, vəziyyət çıxılmaz deyildir. Quru sahələrində hasilatın artırılması, yeni neft-qaz yataqlarının kəşf imkanları hələ tükənməmişdir. Hazırda kompleksdə islahat tədbirləri sürət götürməkdədir ki, bunlar da Azərbaycan Respublikasının prezidenti möhtərəm H.Ə.Əliev cənablarının 1995-ci il sentyabr ayında neftçilərlə görüşündə qarşıya qoyduğu konkret tədbirlər proqramı ilə bağlıdır. Neftqazçıxarma sənayesində yaranmış vəziyyət Azərbaycanın iqtisadiyyatına, onun tərəqqisinə böyük təsir göstərir. Sahənin inkişafı respublikada neft maşınqayırma, neft emalı, neft kimyası, neftin nəql edilməsi ilə bağlı güclü istehsal infrastrukturlarının yaradımasını təmin etmişdir. Azərbaycanın elmi-texniki, istehsal potensialını neftqazçıxarma sənayesiz təsəvvür etmək qeyri mümkündür. Məhz buna görə də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi, onun iqtisadi dirçəlişi, neft və qaz sənayesinin yenidən qurulmasını, inkişaf etdirilmasini son dərəcə obyektiv zərurətə çevirir. 6 Hələ XIX əsrin axırlarında-XX əsrin əvvəlində Azərbaycanda neft sənayesini əhatə edən elm formalaşmağa başlamışdır. Məlum həqiqətdir ki, keçmiş SSRİ-də neft sahəsi ilə bağlı elmlərin inkişafında Azərbaycan alimlərinin xidmətləri həmişə yüksək olmuşdur. Neft-qaz sənayesi ilə bağlı elmin inkişafında, xüsusilə, akademik A.X.Mirzəcanzadənin tədqiqatları müstəsna yer tutur. Onun neftqazçıxarma istehsalının texnologiyası, neft-qaz yataqlarının işlənməsinə dair çox saylı monoqrafiya və elmi tədqiqatları alimlərin birmənalı rəyinə görə dünya elminə mühüm töhfə sayılır. Alimin son dövrlərdəki tədqiqatlarında müasir dövrdə neft biznesinin geosiyasətlə əlaqəsi başlıca diqqət obyektinə çevrilmiş, dünyanın bir çox dövlətlərində və regionlarında neft ehtiyatlarının, hasilatın mümkün perspektivlərinin dərin elmi təhlili verilmiş, Azərbaycan Respublikasının gələcək inkişafında yanacaq kompleksinin rolu, amilləri konkret faktlarla açıqlanmışdır ki, bütün bunlar da bu tədqiqat əsərində mühüm elmi mənbə kimi əsas götürülmüş və istifadə edilmişdir.Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası, Azərbaycan respublikası Elmlər Akademiyasının, Azərbaycan respublikin Dövlət Neft Şirkətinin nəzdindəki elmi-tədqiqat institutlarında neft sənayesinin inkişafı ilə bağlı elmi və əməki əhəliyyətli respublika sərhədlərindən kənara çıxan tədqiqatlar yerinə yetrilmişdir ki, bunlardanda monoqrafiyada bu və ya digər dərəcədə istifadə edilmişdir. Respublika sənayesinin strukturu, o cümlədən yanacaq kompleksinə investisiya qoyuluşu, yığım fondundan istifadə, elmi-texniki tərəqqi problemləri Z.Səmədzadə, F.Fərəcov, S.Hüseynov, H.İsmayılov, B.Xıdırov, M.Axundov və G.Yüzbaşovanın əsərlərində araşdırılmışdır. Neftqazçıxarma sənayesinin iqtisadiyyatı ilə bağlı problemlər iqtisadçı alimlər A.Ağayeva, N.Vançakova, A.Əhmədov, N.Hacıyev, N.Sultanova, İ.Kərimov, M.Həsənova, M.Kərimov, R.İmanzadə, Ş.Muradova, A.Partnov, Q.Səfərov, 7 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|