Mövzu № Məktəbəqədər yaş dövründə əqli tərbiyənin vasitə və yolları

Mövzu № 5. Məktəbəqədər yaş dövründə əqli tərbiyənin vasitə və yolları.
Fəal idrakı formalaşdıran əqli tərbiyə vasitələri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məktəbəqədər yaşlı uşağın əqli tərbiyəsi müəyyən fəaliyyət prosesində - ünsiyyətdə, oyunda, müəyyən obyektiv fəaliyyətdə və bir qədər sonrakı mərhələlərdə - təhsil və ya əmək fəaliyyətində, yaradıcı məhsuldar fəaliyyətdə (rəsm, quraşdırma) baş verir.
Əqli tərbiyənin vasitələri uşağı müstəqilliyə istiqamətləndirən müxtəlif fəaliyyət növləridir: nitq, oyun, motor fəaliyyəti, əmək, bədii və estetik, konstruktiv, eksperimental, kommunikativ.
Müxtəlif fəaliyyət növlərində uşaq müxtəlif idrak vəzifələri ilə üzləşir, onların həlli bu və ya digər fəaliyyətin üzvi hissəsidir. Bu fəaliyyətlərin hər biri üsulların, xüsusi bacarıqların və ən əsası, nə edilməli olduğu barədə fikirlərin işlənib hazırlanmasını tələb edir.
Əqli tərbiyə vasitələri ənənəvi olaraq müəyyən məzmunlu problemlərin həllinə kömək edən subyektlərin, obyektlərin, fəaliyyətlərin məcmusudur. Bunlara daxildir:
• müxtəlif formalarda faktiki idrak fəaliyyətləri (müşahidə, təcrübə, quraşdırma, elementar axtarış fəaliyyəti, öyrənmə fəaliyyəti);
• ətraf mühitin inkişaf edən obyektləri (təbii və texnoloji obyektlər);
• böyüklər və həmyaşıdları ilə idraki ünsiyyət;
• xüsusi təşkil edilmiş təlim, bunun sayəsində uşaqlar bilik sistemini, idraki fəaliyyət üsullarını mənimsəyir, dünyaya idraki maraq və münasibətini formalaşdırır, idrak ehtiyaclarını aktivləşdirir.
Uşaqların əqli tərbiyəsinin ən mühüm vasitəsi tərbiyəçi-müəllimin rəhbərliyi ilə uşaqlarla birgə təşkil edilmiş təhsil fəaliyyəti (təhsil sahələrinin inteqrasiyası nəzərə alınmaqla) və müstəqil fəaliyyətdir. Bu fəaliyyət prosesində uşaqlarda təfəkkür və nitq inkişaf edir, idrak maraqları formalaşır. Məktəbəqədər yaşda əqli tərbiyənin müxtəlif vasitələrindən istifadə olunur: ətraf aləm ilə tanışlıq, oyun, əmək, təhsil və s.

• 
  Ətraf mühitlə tanışlıq
  

Məktəbəqədər yaşlı uşaqların əqli tərbiyəsinin əsası ətraf mühitlə tanışlıqdır, bu müddət ərzində uşaqlar müxtəlif bilikləri öyrənirlər. İnsanın ətraf aləmi dərk etməsi həm kortəbii, həm də xüsusi olaraq təhsil müəssisələrində təşkil olunan əqli tərbiyə prosesində baş verir.
Əqli tərbiyənin mühüm vasitəsi ətrafdakı reallıqdır: insanlar, obyektlər, təbiət, sosial hadisələr. Xarici dünya ilə qarşılıqlı əlaqə sayəsində uşağın üfüqləri genişlənir, idrak prosesləri inkişaf edir. Böyüklərlə ünsiyyət uşağın ətraf həyatdan aldığı məlumatların miqdarını artırır.
Müxtəlif obyektlərdən istifadə edərək uşaqlar onların adını, xüsusiyyətlərini və keyfiyyətlərini (rəngi, ölçüsü, forması) öyrənir. Uşaq ətrafdakı əşyalar, onların təyinatı və hazırlandığı materiallar haqqında aydın təsəvvür əldə edir.
Sistemli müşahidələr prosesində uşaqlarda mühüm şəxsiyyət xüsusiyyəti - ətraf mühitdəki dəyişiklikləri tez və asanlıqla fərq etmək bacarığı formalaşır, biliklər təkmilləşir. Təbiətdə müşahidələr zamanı uşaq çoxlu yeni biliklər alır. Təbiətlə tanış olduqda təbiət hadisələrinin ayrı-ayrı qanunauyğunluqlarını - təbiətdəki mövsümi dəyişiklikləri, həyat üçün günəş işığının vacibliyini, heyvanların həyat tərzini, bitkilərin böyüməsinin qulluqdan asılılığını anlayırlar. O, həmçinin bəzi təbiət hadisələri, onların qarşılıqlı əlaqəsi və qanunauyğunluqları (fəsillərin xarakterik xüsusiyyətləri və bu əlamətlər arasındakı əlaqə, bəzi heyvanların tipik xüsusiyyətləri və bunun onların həyat tərzi ilə əlaqəsi və s.) haqqında biliklərə yiyələnir. Cansız təbiət hadisələrinin, bitkilərin, həşəratların, heyvanların inkişafının müşahidəsi prosesində uşaqlarda dünya haqqında təsəvvürlərin əsasları formalaşır.

• 
  Oyun