Azərbaycanın böyük şairi Xəlil Rzanın bizim xalqın mədəniyyətinin inkişafında böyük

172

XƏLİL RZA ULUTÜRK  

SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

Qalxıram Savalan yüksəkliyinə,

Dilimdə, qəlbimdə Vətən nəğməsi.

Hər şeyin zirvəsi gərəkdir mənə:

Sevincin zirvəsi, qəmin zirvəsi.

Ver mənə odunu, Odlar diyarı!

Sanma bu atəşdən yan duracağam.

Bütün yoluqları, yarımçıqları

Sənin atəşinlə yandıracağam!

Türkan, 17 oktyabr 1970

SƏRVƏT

Mən görmüşəm yay günü çöllərə yağan qarı,

O qarı od içindən itkisiz yığanları.

Ton­ton qızıl pambığı qram­qram dərincə

Barmaqlarının ucu alışıb yananları.

Son payızda elə bil qayalar çapar onlar,

Selin, suyun içindən incilər tapar onlar.

Hər pambıq əlçimini ağ günün özü kimi

İldırımın, gürşadın əlindən qapar onlar.

Paltarı didik­didik, əziz, məktəbli bala,

Mən səni də ananla bir cərgədə görmüşəm.

Çəkdirdiyi pambığa göz qoyanda maraqla,

Qapan yanında, çöldə, düşərgədə görmüşəm.

Misqal­misqal dərilən, xırman­xırman sərilən,

Önlük­önlük boşalan xaral­xaral gərilən

Yumşaq qızıl, ağ qızıl xəzinədir qarşıda,

Burazlarla sarınmış dağ boyda yüz maşında!

---

173

Görmüşəm yerlərə enmiş neçə min ağ buludu,

Demişəm: sərvətə bax, ən ulu dağdan uludu.

Şairin hey dolaşıb bir sözü qəlbimdə mənim:

“Pənbeyi­daği­cünun içrə nihandır bədənim”.

Bakı, 1 noyabr, 1970

HƏSRƏT

“Mən öz qardaşıma mehman gələndə

Bir qələm, bir kağız, bir can gətirdim.

Bir şair könlünün arxalandığı

Ləkəsiz, boyasız vicdan gətirdim”.

Bizə əbəs yerə qardaş deyirlər,

Biz dostdan, qardaşdan yaxınıq bir az.

Bizə əbəs yerə sirdaş deyirlər,

Bilirsən, sirdaşdan yaxınıq bir az.

Bir az aramızda fərq yaranıbsa,

Mənim kədərimdir bu fərqin özü.

Qardaş demək azdır... Bəxtimsən mənim,

Gözlərində yanır günüm, gündüzüm.

Dərdimi həmişə gizlətdim ki, mən

Duyub dərd çəkməsin bizim əzizlər.

­ Qoy öpüm – deyirəm – dalğın gözündən,

Təbrizi görübdür bu xoşbəxt gözlər.

­ Görən bilir, ana Təbriz

qızılgüllər şəhəridir.

Şərqin mavi gövhəridir.

Yollarında Səttarxanın, Bağırxanın ayaq izi,

“Qırmızı su” qəbiristanı yazda çiçək, gül dənizi.

Mənim dəmir dükanıma kimlər gəldi, kimlər getdi,

Gah Ərani, gah Firudin işçilərlə söhbət etdi.

Çəkic vurdum,

---

174

XƏLİL RZA ULUTÜRK  

SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

Kürələrə nəfəsimlə od doldurdum.

Daş kömürün alovları üzlərdə əks edən zaman

Dolur çəkic sədasıyla kiçik dükan.

Kürə yanar. Can alovlu. Gözlər odlu. Bayırda qar.

Qaynar dəmir suya düşcək qalxdı buxar.

Anladım ki, xalqımızın o dəmirə bənzəri var.

Dəmirləri döyə­döyə dəmirləşdik,

Ciyər yandı, su içmədik, alov içdik.

Sən bilirsən, ağ gün ancaq

Çörək, köynək tapmaq deyil.

Süfrəndəki duza, qəndə,

Nəfəsinə qarışırsa kədər, nisgil,

Xoşbəxtliyin bütöv deyil.

Yalnız çörək, köynək üçün

sarılmadıq silaha biz.

Sarıldıq ki, el­obalar cərgəsində

Sıxılmasın, büzüşməsin,

Boy göstərsin Vətənimiz!

Yadımdadır, gəldi bir gün

İri, qara gözlük taxmış

İki nəfər,

Əl boydaca bir kisədə

Mənə qızıl gətirənlər.

Qoydu qızıl kisəsini

Zindan üstə çeşməkli bəy:

­ Götür – dedi – haqqındı bu,

Səndən bizə kömək gərək.

Onun çopur sifətinə

Mən çırpmadım nifrətimi,

Cilovladım qəzəbimi, əsəbimi, hiddətimi.

­ Gözlərimin içinə bax, ­

Dedim məni yaxşı tanı.

Sən bu yurdun oğlusansa,

Bəs vicdanın, qanın hanı?

Oğlun, qızın həsrət qalıb

Heç olmasa dörd sinifli, ana dilli məktəbə də.

Sənə tiryək yedizdirən

---

175

Yad kitablar nəşr olunur neçə­neçə mətbəədə.

Yolun bağlı, qolun bağlı, gözün bağlı, dilin dustaq.

Mənə rüşvət təklif edən kor qurumsaq!

Bax... küncdəki qara zibil qutusuna,

Bil ki, mənim nəzərimdə

O zibilin bu qızılla fərqi yoxdur.

Sizin şahın tacındakı cəvahirlə

Pas bağlamış o bürüncün fərqi yoxdur.

Gördüklərin, zənn etmə ki, bir yuxudur,

Sənin qafil olmağındı mənim dərdim.

Bacarsaydım,

Dar beynini söküb, töküb, dəyişərdim.

...Çıxıb getdi.

Baxdım, gördüm kürə sönmüş,

Fəqət mənim gözüm, könlüm oda dönmüş, közə dönmüş.

Sökdü qara buludları ildırımlar,

Qəlbimiztək göy gurladı.

Biz Təbrizdən qovduq yadı,

Ağzımızda şərbət oldu suyun dadı, duzun dadı.

Təbrizimin haqq səsinə bütün aləm qulaq asdı,

Balalarım ana dilli məktəblərə ayaq basdı.

­ Dayan, ey dost, yoruldun... Mən danışım ardını.

Yad əllər süfrənizdən ağ günü qopardımı?

Kim sındırdı Təbrizdə ucaboy çinarları?

Kim boyadı al qana ağappaq divarları?

Kim açdı gəlinlərin boynundan inciləri?

Kim tapdadı bağlarda qıznəfəs qönçələri?

Mənim gözlərimdədir sənin ilk gəncliyin, bax:

Başında bir çal papaq,

Əynində hərbi köynək.

Əynində hərbi köynək, boğazacan düyməli,

Cibləri iki yandan, paqonları şöləli.

Qarda, seldə, günəşdə qarsalanmış tunc sifət,

Hündür çiyinlərində əzəmət və ləyaqət.

Cilovunu dartdığın bir qızıl köhlən üstə

Dayanmısan şəst ilə.

---

176

XƏLİL RZA ULUTÜRK  

SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ

­ Bəli, rəngi qırmızı bu at Laləmdir mənim,

Sevincimdi bir zaman, indi naləmdir mənim.

Laləmlə gəldi keçdi gəncliyimin çoxusu,

Burnumun ucundadır onun yonca qoxusu.

Şaqraq kişnərtisində Ərdəbilin selləri,

Nəfəsinin ətrində Astaranın gülləri.

Ona qoşa ovcumda kişmiş yedirmişəm mən,

Canımı vermişəm mən.

Cilovunu çəkməsəm, ildırıma dönərdi.

Möhkəm, incə ayaqlı,

Qara, polad dırnaqlı,

Qaya sağrılı atdı,

Doğma övladdı mənə.

Övladlarım balaca:

Beş yaşlı körpə Səlcuq,

Üç yaşlı körpə Oqtay,

Anaları Aypara.

Al, bax bu məktublara.

Ayrılanda son kərə,

Komalaşdıq bir yerə.

Heç unuda bilmərəm,

balalar bərk ağladı,

Hərəsi bir qıçımdan yapışıb qucaqladı.

Danışır qardaşım... yanğılı, həzin,

Çiynində dağların yükü var kimi.

Sən demə dünyada həsrət də, dərd də

Yaşarmış qayalar, dalğalar kimi.

Birdən hiss edirəm ləngərlənir su,

Tufan həvəsi var bəlkə ümmanda.

Təbrizin dərdini dinləyən zaman

Dözməz, dəniz boyda səbri olan da.

Baxıram qranit, sal qayalara,

Üstü qırış­qırış, bir növ yazıdır.

---