Azərbaycan Respublikası Milli Bankının 2006-ci il
üçün pul siyasətinin əsas istiqamətləri barədə
BƏYANATI
Milli Bankın yürütdüyü pul siyasəti ölkədə makroiqtisadi stabilliyin təmin
olunmasına və ölkənin əlverişli beynəlxalq rəqabət qabiliyyətinin qorunub
saxlanmasına yönəldilmişdir.
Dayanıqlı makroiqtisadi sabitlik və aşağı inflyasiya davamlı iqtisadi artımın
və əhalinin sosial rifahının yüksəldilməsinin əsas şərtləridir.
Yüksək iqtisadi artım, uğurlu neft strategiyası və dünya neft bazarlarının
əlverişli konyukturuna əsaslanan tədiyə balansının müsbət saldosu ölkənin maliyyə
imkanlarını sürətlə artırır.
Genişlənən maliyyə imkanlarının əhalinin sosial rifahının artırılması, iqtisadi
infrastrukturun yenidənqurulması istiqamətində istifadəsinə artıq başlanmışdır.
Artan maliyyə potensialı nəticəsində fiskal aktivliyin yüksəlməsi cari ilin dövlət
büdcəsinin 40%-dən çox artmasında özünü göstərimişdir.
Məhz buna görə 2004-cü ilin ortalarından başlayaraq ölkədə yoxsulluq xeyli
azalmış, iqtisadi infrastruktur əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmağa başlamış, qeyri-
neft sektorunda inkişaf sürətlənmişdir.
Bütün bunlar məcmu tələbin genişlənməsinə şərait yaradaraq pula tələbin
əhəmiyyətli artmasına gətirib çıxarmışdır.
Pula tələbin əksər hissəsi valyuta bazarında yarandığından bu tələb ilk
növbədə məzənnəyə və qiymətlərə təzyiqə səbəb olmuşdur.
Bu təzyiq nəticəsində məzənnənin kəskin möhkəmlənməsi və ya
inflyasiyanın normal məcradan çıxması “holland sindromu”na gətirib çıxara bilər.
Buna yol verməmək üçün alternativ iqtisadi sektoru – qeyri-neft sektorunda
artımın sürətləndirilməsi əsas vəzifəyə çevrilmişdir. Bu vəzifə çərçivəsində:
- iqtisadiyyatın yüksək dərəcədə diversifikasiyası,
- qeyri-neft sektorunda ikirəqəmli artımın təmin edilməsi,
- çoxsaylı yeni iş yerlərinin açılması və işsizlik probleminin həlli,
- geniş sosial yardım proqramlarının həyata keçirilməsi
kimi hədəflər müəyyən olunmuşdur.
Bu hədəflərə isə yalnız makroiqtisadi sabitlik şəraitində nail olmaq
mümkündür.
2005-ci ilin ilkin yekunları Milli Bankın qarşısında duran vəzifələrin
reallaşması üçün uğurlu başlanğıcdır.
1
1. 2005-ci ilin iqtisadi artım dinamikası və pul siyasətinin
ilkin yekunları
İnflyasiya və iqtisadi artım.
İqtisadiyyatın yüksək inkişaf dinamikası
2005-ci ilin ötən dövründə də davam etmişdir. Cari ilin 11 ayında ölkədə iqtisadi
artım tempi 25,2% təşkil etmişdir. Yüksək iqtisadi artım tempi dünya bazarlarında
1 barrel neftin qiymətinin 55$-ı ötməsi və neft hasilatının kəskin artması şəraitində
baş vermişdir. Bu dinamik iqtisadi artım nəticəsində 2005-ci ildə Ümumi Daxili
Məhsulun fiziki həcminin nəinki 1990-cı ilin səviyyəsinə çatması, hətta bundan
4,4% yüksək olacağı proqnozlaşdırılır. Adambaşına düşən ÜDM-in həcmi 1,335
ABŞ dolları təşkil etmişdir.
Ölkə iqtisadiyyatına investisiyaların həcmi 4,9 mlrd.$-a çatmış, o cümlədən
xarici investisiyaların həcmi 3,4 mlrd.$ ötmüşdür. İnvestisiyaların həcmi ÜDM-in
təqribən yarısına bərabər olmuş, onun 40%-dən çoxu daxili mənbələr hesabına
maliyyələşmişdir.
İqtisadiyyatın yüksək artım sürəti xarici sektorun (tədiyə balansı) inkişaf
dinamikasına da əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. 2005-ci ilin 9 ayının yekunlarına
görə ölkəyə xalis kapital axını tədiyə balansının cari hesabının kəsirini 2 dəfədən
çox üstələmişdir. Beləliklə, xalis kapital axını nəinki kəsiri tam örtmüş, həm də
valyuta bazarına əlavə valyuta kütləsinin daxil olmasına səbəb olmuşdur.
Cari hesabın kəsiri ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə beş dəfəyədək
azalmışdır ki, bu da əsasən xarici ticarət balansının yaxşılaşması hesabına baş
vermişdir. Bütövülkdə, xarici ticarət balansı 1684.3 mln.$ məbləğində və ya ÜDM-
in 19.6%-i həddində müsbət saldo ilə nəticələnmişdir ki, bu da neft-qaz sektoru
üzrə malların ixracının yüksək artım tempi ilə izah olunur. Belə ki, neft-qaz
sektoru üzrə malların ixracı 2005-ci ilin 9 ayında 2 dəfə artaraq 4.5 mlrd. $-a
çatmışdır.
Yüksək iqtisadi artım dinamikası sosial sferaya da müsbət təsir göstərmiş, 11
ay ərzində əhalinin pul gəlirlərinin ikirəqəmli artım tempinin (26,9%) saxlanmasını
təmin etmişdir. Əhalinin orta aylıq əmək haqqının artım tempi 22,2% təşkil
etmişdir.
2005-ci ilin yüksək makroiqtisadi dinamikası 2004-cü ilin ikinci yarısından
başlamış fiskal sektorda da aktivliyin davam etməsinə şərait yaratmışdır. Dövlət
büdcəsinin gəlir və xərc hissələri ilin ortasında korreksiya olunmuş, nəticədə budcə
xərclərinin artım tempi 40%-i ötmüşdür ki, bu da məcmu tələbatın daha sürətlə
genişlənməsi üçün mühüm təkanverici faktor olmuşdur.
Yüksək makroiqtisadi dinamika, fiskal aktivlik, əhalinin pul gəlirlərinin
davamlı olaraq artması və əlverişli xarici konyuktura məcmu tələbin, xüsusilə onun
istehlak hissəsinin əhəmiyyətli artmasına təkan vermişdir.
Ötən ilin sonunda və 2005-ci ilin I-ci rübündə bu proses əmtəə və xidmətlərə
tələbatın təklifi əhəmiyyətli üstələməsi ilə nəticələnmiş, bazarda yeni tarazlığın
yaranması qiymətlərin artmasına səbəb olmuşdur.
Nəticədə 2004-cü ilin sonundan artmağa başlamış inflyasiya 2005-ci ilin
aprel ayında illik hesabla 15%-i ötmüşdü. İnflyasiyanın ikirəqəmli məcraya
2
keçməsi ümumilikdə iqtisadi inkişafa, xüsusilə qeyri-neft sektorunun inkişafına
mənfi təsir ğöstərərək yeni iş yerlərinin yaranmasını təhlükə altına qoydu, sosial
proqramların keyfiyyətini azaldaraq əhalinin bütün təbəqələrinin gündəlik
həyatında hiss olunmağa başladı.
Məhz bunları nəzərə alaraq “Azərbaycan Respublikasında antiinflyasiya
tədbirlərinin gücləndirilməsi haqqında” Ölkə Prezidenti tərəfindən 31 may 2005-
ci il tarixli Fərman imzalandı. Bu fərmana uyğun olaraq Milli Bank hökumətlə
birlikdə antiinflyasiya tədbirlərini həyata keçirməyə başladı və inflyasiyanın qarşısı
alındı. 2005-ci ilin noyabr ayında inflyasiya ötən ilin dekabrına qarşı cəmi 3,1%
təşkil etmişdir. Müqayisə üçün həmin dövr ərzində neft ölkələri olan Qazağıstanda
inflyasiya 6,9%, Rusiyada isə 10% təşkil etmişdir.
Digər mərkəzi banklar üçün olduğu kimi, Milli Bank üçün də pul siyasətinin
əsas hədəfi baza inflyasiyadır ki (inzibati qaydada tənzimlənən qiymətlərin
dəyişməsindən və mövsümi amillərin təsirindən təmizlənmiş istehlak qiymətləri
indeksi), bu da makroiqtisadi siyasətin inflyasiyaya real təsirini ölçməyə imkan
verən indikatordur. Noyabr ayında orta illik inflyasiya 9,8% olduğu halda, baza
inflyasiya 7,5% təşkil etmişdir.
Cari ilin sonuna ictimaiyyətə təqdim edilmiş “Azərbaycan Respublikası
Milli Bankının 2005-ci il üçün pul siyasətinin əsas istiqamətləri”ndə əks olunmuş
baza inflyasiya proqnozunun yerinə yetirilməsi təmin olunacaq.
Pul siyasətinin həyata keçirilməsi vəziyyəti.
Monetar faktorların
inflyasiyaya təsirinin nisbətən aşağı olmasına baxmayaraq, inflyasiyanın aşağı
düşməsində sərt pul siyasəti mühüm rol oynamışdır.
Tədiyyə balansının müsbət saldosu ölkəyə daxil olan valyutanın həcminin
ölkədən çıxarılan valyutanın həcmini üstələməsi və bu fərqin daxili valyuta
bazarına əlavə təzyiqi deməkdir. Lakin, Azərbaycan iqtisadiyyatının spesifikası
ondan ibarətdir ki, bu vəsaitlərin əksər hissəsi dövlət sektorunun gəlirləridir. 2004-
cü ildən başlamış və 2005-ci ildə davam edən, mühüm sosial-iqtisadi inkişaf
vəzifələrinin həllinə yönələn fiskal ekspansiya valyuta bazarında dollar təklifinin
tələbi xeyli üstələməsi müşahidə olunmuşdur.
Belə vəziyyətdə manatın kəskin möhkəmlənməsinə yol verməmək üçün
Milli Bank cari ilin 11 ayı ərzində valyuta bazarına 40,9 mln. $ həcmində müdaxilə
etmiş, nəticədə rəsmi valyuta ehtiyatlarının həcmi 13% artaraq 1 mlrd. $-a
çatmışdır.
Lakin, bununla belə, Milli Bank inflyasiya üzrə müəyyən olunmuş hədəfə
nail olmaq üçün valyuta bazarına çıxan əlavə təklifi tam sterilizasiya etməmişdir və
“idarə olunan üzən məzənnə” rejimində manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsi
6,3% möhkəmlənmişdir. 2004-cü ildə ictimaiyyətə təqdim edilmiş “Azərbaycan
Respublikası Milli Bankının 2005-ci il üçün pul siyasətinin əsas istiqamətləri”ndə
belə bir möhkəmlənmə proqnozlaşdırılmışdır.
İlin əvvəlindən Milli Bank qeyri-neft sektoruna təsir edən digər valyutaların
dinamikasını özündə əks etdirən manatın nominal və real effektiv məzənnələrinin
monitorinqinə keçmiş və 2005-ci ilin 10 ayında qeyri-neft sektoru üzrə manatın
nominal effektiv məzənnəsi 11%, real effektiv məzənnəsi isə 9%
möhkəmlənmişdir.
3
Manatın revalvasiyası qeyri-neft sektorunun inkişafı baxımından adekvat
olmasa da bu mühüm antiinflyasiya faktoru olmuşdur. Cari ildə revalvasiya baş
verməsəydi, dövriyyəyə daha çox pul kütləsi daxil olar, daha böyük emissiya baş
verər, daha yüksək inflyasiya olardı. Yüksək inflyasiya isə revalvasiyaya nisbətən
daha təhlükəlidir çünki, inflyasiya həm ixracatı həm daxili istehsalı birbaşa
bahalaşdırır və eyni zamanda qaçılmaz “sosial vergiyə” çevrilir.
Eyni zamanda, uzun-müddətli dövrdə ölkənin beynəlxalq rəqabət qabiliyyəti
əlverişli olaraq qalmaqdadır. Belə ki, 2005-ci ilin noyabrında 2000-ci ilin
dekabrına nisbətən manatın real effektiv məzənnəsi 6,2% ucuzlaşmışdır və ona
görə də cari ildəki möhkəmlənmə qeyri-neft ixracatının beynəlxalq rəqabətliliyinə
elə bir ciddi təsir göstərməyəcəkdir.
Milli Bank valyuta bazarına müdaxilə nəticəsində artan pul kütləsinin
inflyasiya yaradan hissəsini öz notları vasitəsilə sterilizasiya etmişdir.
İqtisadiyyatda pul təzyiqini azaltmaq üçün Milli Bank mərhələlərlə uçot
dərəcəsini 7%-dən 9%-ə qaldırmışdır. 2005-ci ildə son illər ilk dəfə olaraq uçot
dərəcəsi 3 dəfə dəyişdirilmiş və uçot dərəcəsinin indiki şəraitdə iqtisadi tsiklin
stabillləşdirməsi rolu o qədər də təsirli olmasa da, onun dəyişdirilməsi inflyasiya
gözləmələrinin müəyyən qədər azalmasına imkan vermiş və maliyyə agentlərinə
faiz dərəcələri barədə siqnal rolunda çıxış etmişdir.
Beləliklə, sərt pul siyasətini və manatın revalvasiya tempini, eləcə də payız
mövsümündə qiymətlərin ənənəvi yüksəlişini nəzərə almaqla ilin sonuna baza
inflyasiya üzrə hədəf yerinə yetiriləcək.
2. 2006-cı ildə pul siyasətinin əsas istiqamətləri
2006-cı il üçün hökumət tərəfindən həm iqtisadi inkişaf həm də sosial sahədə
çoxsaylı prioritetlər müəyyənləşdirilmişdir.
Hökumətin irəli sürdüyü prioritet məqsədlərə yalnız dayanıqlı makroiqtisadi
sabitlik şəraitində nail olmaq mümkündür. Milli Bank 2006-ci ildə hökumətin
nəzərdə tutduğu təkrəqəmli inflyasiya proqnozuna nail olmaq üçün öz
səlahiyyətləri çərçivəsində makroiqtisadi siyasətə dəstək verəcəkdir.
Makroiqtisadi vəziyyət.
2006-cı il üçün pul siyasətinin təqdim olunmuş
əsas istiqamətləri hökumətin 2006-cı il üçün formalaşdırdığı büdcə siyasətinə,
iqtisadi artım proqnozlarına, makroiqtisadi sabitliyin qorunması üzrə müəyyən
olunmuş orientirlərə (birrəqəmli inflyasiya) və qeyri-neft sektorunun inkişaf
prioritetlərinə əsaslanır.
Proqnozlar göstərir ki, 2006-cı ildə ölkə iqtisadiyyatında sıçrayışlı inkişaf
dinamikası davam edəcək, iqtisadi artım tempi 30%-i ötəcək, təkcə neft sektorunda
artımın 55% təşkil edəcəyi, onun ÜDM-də payının 43%-ə çatacağı
proqnozlaşdırılır.
Yüksək inkişaf dinamikası şəraitində büdcə gəlirlərinin 70%-dək artımı
nəzərdə tutulur. Bu büdcəyə əsasən gələn il neft gəlirlərinin əhəmiyyətli hissəsi
sosial-iqtisadi inkişaf məqsədlərinə istifadə olunacaq və bu pul kütləsinə,
məzənnəyə təsir edən əsas faktor olacaqdır.
4
2006-cı ildə dövlət büdcəsi xərclərinin təqribən 60%-i xarici valyutada olan
neft gəlirləri hesabına maliyyələşəcəkdir. Bu isə böyük həcmdə xarici valyuta
kütləsinin valyuta bazarına daxil olmasını proqnozlaşdırmağa əsas verir. Nəticədə
pula tələbin əhəmiyyətli artmasına şərait yaranır, bu isə məzənnə və qiymətlərə
təzyiqə səbəb olur.
Pul və məzənnə siyasəti
. 2006-cı ilə nəzərdə tutulan iqtisadi siyasət, ilk
növbədə isə fiskal siyasət məcmu tələbin bütün komponentləri (istehlak,
investisiya, xalis ixrac) üzrə pula tələbın genişlənməsinə şərait yaratsa da, Milli
Bank təkrəqəmli inflyasiya hədəfinə uyğun olaraq bu tələbin yüksək inflyasiya
doğurmayan hissəsini ödəməyə çalışacaqdır.
Makroiqtisadi sabitliyi qorumaq üçün Milli Bank pul emissiyasının məqbul
həddini müəyyən etmişdir. Bu hədd qeyri-neft sektorunun artımına əsaslanır. Eyni
zamanda, denominasiyanı həyata keçirən ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, milli
valyutaya inamın güclənməsi dollarlaşma səviyyəsinin azalması ilə müşahidə
olunur. Milli Bank 2006-cı ildə də belə bir halı istisna etmir və bu baş verərsə pul
kütləsi üzrə müəyyən olunmuş proqnozlara operativ təshihlər ediləcəkdir.
Fiskal ekspansiya ilə yanaşı, 2006-cı ildə xarici investisiyaların böyük
həcmli axınları, dövlət təminatlı və dövlət təminatı olmadan xarici kreditlərin cəlb
olunması, daxili maliyyə bazarında faiz dərəcəsinin yüksək olması ilə bağlı
qısamüddətli xarici kapitalın axını ehtimalı valyuta bazarına təzyiqi daha da artırar
və manatın möhkəmlənməsini şərtləndirə bilər.
Eyni zamanda, belə şəraitdə inflyasiya üzrə hökumətin nəzərdə tutduğu
hədəfin reallaşması 2006-cı ildə daxili tələbin idarə olunması siyasətində
əhəmiyyətli korreksiyaların həyata keçirilməsini zəruri edə bilər. Bu ilk növbədə
makroiqtisadi siyasətin, büdcə siyasətinin, xüsusilə cari büdcə xərclərinin və
büdcənin qeyri-neft kəsirinin ciddi monitorinqini, bu kəsirin limitinin neft və qaz
gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli strategiyadan irəli gələn prinsiplər
əsasında gözlənilməsini tələb edəcək, büdcə xərclərinin keyfiyyətinin daha da
artırılmasını şərtləndirəcəkdir.
2006-cı ilə Milli Bank pul kütləsinin artım tempi ilə məzənnənin
dəyişməsini effektiv balanslaşdırmağa çalışacaqdır. Bu məqsədlə 2005-ci ildə
olduğu kimi məzənnə siyasətində “üzən-tənzimlənən məzənnə rejimi”nə üstünlük
veriləcəkdir.
Bütün bunlar 2006-cı ildə büdcə siyasətinin məqsədləri ilə pul siyasətinin
məqsədlərinin effektiv uzlaşdırılması imkanlarını artıracaq, pul siyasətinin
“inflyasiyanın hədəflənməsi rejimi”nə keçirilməsi üçün ilkin şəraiti təmin
edəcəkdir.
Milli Bank pul kütləsinə nəzarəti gücləndirmək üçün öz notlarının
emissiyasını genişləndirəcəkdir.
İqtisadiyyatın həddən artıq hərarətlənməsi halında uçot dərəcəsinin
səviyyəsi nəzərdən keçiriləcəkdir ki, inflyasiya gözləmələrinin müəyyən azalması
təmin olunsun.
Başqa neft ixracatçısı olan ölkələrinin təcrübəsində olduğu kimi, neft
bumunun erkən dövrünün “kredit bumu” ilə müşahidə olunacağı ehtimallarını
5
nəzərə alaraq Milli Bank bank sistemində risklərin minimallaşdırılması məqsədilə
prudensial monitorinqi daha da gücləndirəcəkdir.
Struktur tədbirlər
. Təhlillər göstərir ki, cari ildə Azərbaycanda
inflyasiyanın yalnız 40%-i monetar faktorlar ilə izah olunur. Ötən ilə nisbətən
monetar amillərin təsirinin artmasına baxmayaraq inflyasiyaya təsir göstərən qeyri-
monetar amillərin xüsusi çəkisi əhəmiyyətli olaraq qalmaqdadır. Qeyri-monetar
faktorlar inzibati qaydada tənzimlənən qiymətlərin təsirini və mövcud rəqabət
şəraitinin çatışmamazlıqlarını özündə əks etdirir.
Bu baxımdan makroiqtisadi sabitlik üzrə təyin olunmuş hədəflərə nail
olmaq üçün 2006-cı ildə bir sıra struktur problemlərin həlli mühüm rol
oynayacaqdır:
- Ölkədən maliyyə kapitalının çıxması rejiminin müəyyən dərəcədə
sərbəstləşdirilməsi, bu məqsədlə fiziki və hüquqi şəxslərin yalnız yüksək reytinqli
xarici maliyyə aktivlərinə investisiya yerləşdirmələri rejiminin liberallaşdırılması;
- Dövlət müəssisələrində maliyyə intizamının gücləndirilməsi, onların
büdcələrin təsdiq olunması və korporativ standartların tətbiqi, eləcə də maliyyə
planlarının və investisiya proqramlarının təhlili əsasında məsrəflərin azaldılması;
- Enerji, qaz, su və digər təbii inhisar məhsul və xidmətlərinə görə yığım
əmsalının əhəmiyyətli artırılması proqramının hökumət səviyyəsində təsdiq
olunması;
- Neft gəlirlərinin istifadəsinin artması şəraitində dövlət müəssisələri
tərəfindən dövlət zəmanəti ilə və dövlət zəmanəti olmadan xarici kreditlərin cəlb
olunmasının selektiv məhdudlaşdırılması;
- Büdcə vəsaitlərinin il ərzində aylar üzrə bərabər proporsiyada
xərclənməsinin təmin edilməsi, ortamüddətli dövlət investisiya proqramının tərtib
olunması, bu proqrama iqtisadiyyatın tələb etdiyi və effektiv həyata keçirilə bilən
investisiya layihələrinin daxil edilməsi;
2006-cı ildə bank-maliyyə sistemində islahatların daha da sürətləndirilməsi
nəzərdə tutulur:
- 2006-2007-ci illərdə hər fəaliyyət göstərən bank üzrə məcmu kapitalın 50
mlrd. manata çatdırılması nəzərdə tutulur ki, bu da maliyyə resurslarının daha aktiv
cəlb edilməsi, daha etibarlı və sağlam bank fəaliyyətinin təmin edilməsinə imkan
verəcəkdir.
- Neft gəlirlərinin istifadəsindən qaynaqlanan izafi pulların yığıma
yönəltmək və bununla da istehlak bazarına təzyiqi azaltmaq üçün yığıma
meyliliyin stimullaşdırılması tələb olunur. Bunu nəzərə alaraq Milli Bank 2006-cı
ildə əmanətlərin sığortalanması mexanizminin işə düşməsi üçün səylərini
artıracaqdır.
- Kredit bumu şəraitində bank sistemində korporativ idarəetmə
prinsiplərinin tətbiqi, bank nəzarətinin institusional və texnoloji inkişafı, onun
potensialının genişləndirilməsi üzrə tədbirlər davam etdiriləcəkdir.
- Ölkədə maliyyə resurslarının istehlak sferasından yığıma yönəlməsini
stimullaşdırmaq üçün maliyyə bazarının bütün seqmentlərinin hüquqi və
institusional bazasının, onların infrastrukturunun inkişafında Milli Bank aidiyyatı
qurumlar ilə birgə səylərini davam etdirəcəkdir.
6
Milli Bank 2006-cı ildə məqbul inflyasiya səviyyəsinə nail olmaq və
bank sistemində sabitliyi qorumaq məqsədilə pul siyasətinin iqtisadi siyasətin
digər istiqamətləri ilə əlaqələndirilməsinin institusional mexanizminin
dərinləşdirilməsində öz səylərini davam etdirəcəkdir.
7
Dostları ilə paylaş: |