Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
303 11 Qarapa paq 3 8 9 17 12 Cam- milli 10 37 28 65 13 Taşanlı 22 55 55 62 14 Biryuk 260 620 602 1222 15 Çal Əli 359 888 861 1749 16 Radiky anlı 72 226 197 423 17 Əzizya nlı 19 38 42 80 18 Şeyxbi zanlı 7 16 16 32 19 Gölturi 5 16 22 38 20 Qaraço rlu 20 67 73 140 21 Dilxey ranlı 10 33 30 63 22 Banuk 14 33 24 57 23 Qaraçı 14 33 29 62 14 39 50 89 24 Asni 67 180 144 324 Yekun 564 1909 1684 3596 780 1976 1917 3893 67 180 144 324 Cədvəldən göründüyü kimi burada 13 azəri türk, 10 kürd və 1 qaraçı elatları var idi. Bu elatlar 1411 ailə və yaxud 7813 nəfərdən ibarət idi (415,631-634). Beləliklə, kameral siyahıyaalınmada keçmiş İrəvan xanlığında 14205 ailə qeydə alınmışdır. Bunlar etnik tərkibinə görə, 9746 azəri türk ailəsi və yaxud 53409 nəfər, 3452 erməni ailəsi və yaxud 19878 nəfər, 847 kürd ailəsi və yaxud 4217 nəfər, 60 qaraçı ailəsi və yaxud 257 nəfər idi. Ümumiyyətlə bütün xanlığın yerli əhalisi 77761 nəfərdən ibarət olmuşdu. Bu işğaldan sonra hesablanan əhalinin sayı idi. Lakin kameral təsvirdə İrəvan xanlığı işğal olunmamışdan əvvəl burada 16.384 ailənin yaşadığı göstərilmişdi. 1829-1832-ci il məlumatı əhalinin 2179 ailəyə qədər (10895 nəfər) azaldığını göstərir. Əgər XIX əsrin əvvəllərindən başlayan Rusiya-İran müharibələri zamanı əhalinin xanlıqdan didərgün düşdüyünü nəzərə alsaq, onda siyahıyaalınmada yerli əhalinin say dinamikası və etnik mənzərəsinin düzgün əks etdirilmədiyi qənaətinə gəlmək olar. Hərbi əməliyyatlar nəticəsində dinc sakinlərin bir hissəsi qırılmış, bir hissəsi isə yaşayış 304 yerlərini tərk edərək qonşu ölkələrə köçmüşdü. Müharibələrdən müsəlman əhalisi, xüsusilə, azəri türkləri böyük əziyyət çəkmişdi. Erməni əsilli ingilis tarixçisi D.Bornatyan əsərində göstərir ki, rus işğalından sonra 25.000 müsəlman İrəvan xanlığını tərk edərək qonşu ölkələrə qaçmışdı (123,125). Onun verdiyi bu məlumat əhəmiyyətli olsa da, bizə elə gəlir ki, xanlığın müsəlman əhalisinin itkisi daha çox olmuşdu. 1829-1832-ci illərdə tərtib edilmiş kameral təsviri nəzərdən keçirsək bunun şahidi olarıq. Məsələn, siyahıyaalınmada tamamilə dağıdılmış 310 və yerli əhalinin tərk etdiyi 142 boş kənd göstərilmişdi. Nəticədə, İrəvan xanlığına məxsus 820 kənddən 462- də azəri türklərinin yaşadığı yerli əhali qeydə alınmamışdı. Əgər orta hesabla hər kənddə 20 ailənin və yaxud 100 nəfərin yaşadığını nəzərə alsaq, bu 46200 nəfər oturaq əhali edir. Bundan əlavə, maldarlıqla məşğul olaraq yaylaq- qışlaq həyatı keçirən kürdlərə məxsus 2137 elat ailəsi və yaxud 10685 nəfər də İrəvan xanlığını tərk edərək Cənubi Azərbaycana və Osmanlı ərazisinə köçmüşdü. Kameral siyahıyaalınmaya görə, müharibələrlə və kütləvi xəstəliklərlə əlaqədar olaraq ölən və qonşu ölkələrə emiqrasiya edən İrəvanın müsəlman əhalinin sayı təxminən 56885 nəfərdən ibarət olmuşdu. Digər tərəfdən, İrəvan xanlığının mahallarından olan və müharibələr nəticəsində ondan qopardılaraq sultanlığa çevrilən Pəmbək, Şuragöl və Maku mahallarının əhalisi bu statistikaya daxil edilməmişdi. Beləliklə, 1829-1832-ci illərdə həyata keçirilən kameral siyahıyaalınmaya əsasən, Rusiya-İran müharibələrindən əvvəl İrəvan xanlığının əhalisi 22964 ailə və yaxud 134646 nəfərdən ibarət olmuşdu. Bunlardan 16438 azəri türk ailəsi (99.609 nəfər), 3496 erməni ailəsi (19878 nəfər), 2984 kürd ailəsi (14902 nəfər), 46 qaraçı ailəsi (257 nəfər) idi. İşğaldan sonra Cənubi Azərbaycandan və Osmanlı dövlətindən ermənilərin kütləvi surətdə köçürülməsi keçmiş İrəvan xanlığında demoqrafik dəyişikliklərə səbəb olmuşdu. Müqayisə üçün 1836-cü ilə aid bir məlumatı misal göstərməklə bunun bir daha şahidi olarıq. Məlumata görə, həmin ildə İrəvan şəhərində 2750 ev göstərilmişdi. Ümumilikdə 5.900 şəhər əhalisi qeydə alınmışdı. Bundan 3.752 nəfəri azəri türkü, 2148 nəfəri isə erməni idi. 1829-1832-ci illər kameral siyahıyaalınmadan keçən dörd il ərzində şəhər əhalisi kəskin surətdə aşağı düşmüşdü. Əgər 1829-1832-ci illər kameral təsvirdə azəri türklərinin şəhərdə sayı 7331 nəfər idisə, 1836-cü ildə bu rəqəm 3752-i nəfərə enmişdi. Təbii ki, bu ermənilərin dəstək aldığı çar icra orqanlarının müsəlmanlara, xüsusilə azəri türklərinə qarşı yeritdikləri siyasətlə bağlı idi. Lakin buna baxmayaraq, şəhərdə azəri türkləri yenə də üstünlük təşkil edirdi. Kənd əhalisinə gəldikdə isə 1836-cı ildə keçmiş xanlığın ərazisində 508 kənd və bu kəndlərdə 19586 həyət qeydə alınmışdı. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|