Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
310 hər mahalın şəriət məhkəməsinə bir və yaxud iki qazini başçı təyin edirdi (201, c.3, səh.29). Din xadimləri şəriət işlərindən əlavə mülki işlərdə də iştirak etmək səlahiyyətinə malik idilər. Dini təhsil almış mollalar kargüzarlığa və hesabdarlığa götürülürdü. Onlar mirzə adlanırdı (415,698; 201, c.3, səh.28). Ən nüfuzlu ruhanilər xan tərəfindən divana üzv seçilirdi və onlar divanbəyi adlanırdı (415,698). Müsəlman din xadimlərinə Şeyx-ül-islam (dini rəhbər idi, bu vəzifəyə varlı, hörmətli, hakimiyyətlə dini idarə arasında əlaqə yarada bilən şəxslər təyin olunurdu), qazilər (dini hakimlər), müfti (sünnü» təriqət qanunlarının nəzarətçisi), Əmr-məruflar (xalqı xeyirxah işlərə istiqamətləndirən, bəd əməllərdən çəkindirən), piş namazlar (həyatını allaha ibadətə həsr edən və xalqla birlikdə ibadət edənlər), vaizlər (mərasimlərdə təbliğçi), üləmalar (ilahiyyat alimləri), Quranı şərh edənlər, müdərrislər (dini elmlərin və ərəb dilinin müəllimləri), əfəndilər («sünnü» təriqət alimləri), axundlar («şiə» təriqət alimi), müəzzinlər (azan verənlər), imamlar (kənd cəmiyyətlərində dini rəhbər), müştəhidlər (şiə təriqətində din xadimi), dərvişlər, ruhani uşaqları daxil idi (415,693-697; 147,385-388; 201, c.3, səh.17-19). Müsəlman din xadimləri dəstəsinə seyidlər də daxil idi. Seyidlər peyğəmbər nəslindən idi. Onlar heç bir dini vəzifə daşımırdı və əhali arasında böyük nüfuz sahibi idilər. Seyidlər vergi və mükəlləfiyyətlərdən azad olmuşdular. Onlar yaxşı təmin olunmuş və əksəriyyətinin böyük torpaq sahələri var idi. Xanların özləri də seyidlərə hörmətlə yanaşır və onlara xüsusi fərmanla torpaq sahələri bağışlayırdılar (415,698-699; 184,126; 201, c.3, səh. 16, 24-25). İşğaldan sora həyata keçirilən kameral siyahıyaalınmada seyidlər əhalinin vergi verən hissəsinə daxil edilmişdi. Lakin bununla belə onlar heç bir vergi ödəmirdilər. Kənd əhalisi onların nəslinə, xüsusən də Məhəmməd peyğənbərə hörmət əlaməti olaraq seyidlərin payına düşən vergini özləri ödəyirdilər (184,126). İrəvan xanlığında müsəlman din xadimlərinin sayı haqqında dəqiq məlumat əldə edə bilmədik. 1829-1832-ci illər kameral siyahıyaalınmadakı məlumatda işğaldan sonra erməni din xadimlərindən fərqli olaraq, müsəlman ruhanilərinin say tərkibi azaldılaraq göstərilmişdi. Məhz bu səbəbdən kameral təsvirdəki məlumat tarixi gerçəkliyi əks etdirmir. Lakin buna baxmayaraq, siyahıyaalınma bir daha sübut edir ki, xanlığın yüxarı təbəqələri kimi müsəlman ruhaniləri də hakim qüvvə idi. Aşağıdakı cədvəl 5.5. müsəlman din xadimlərinin sayı haqqında mənzərəni əks etdirir: 311 cədvəl 5.5 İrəvan xnnlığı Axund və molla Mirzələr Seyidlər Dərvişlər A ilə lə r Ki şi Q ad ın Y ekun A ilə lə r Ki şi Q ad ın Y ekun A ilə lə r Ki şi Q ad ın Y ekun A ilə lə r Ki şi Q ad ın ye ku n İrəvan şəhəri 50 181 151 332 19 64 41 105 39 92 96 188 3 6 4 10 Mahallar: Qırxbula q 1 3 3 6 - - - - - - - - - - - - Zəngibas ar 28 108 101 209 1 2 2 4 - - - - - - - - Qarnibas ar 12 49 45 94 2 11 8 19 6 20 17 37 1 6 7 1 3 Vedibasa r 5 28 24 52 2 5 5 10 1 3 2 5 - - - - Şərur 22 57 49 106 9 23 32 55 10 23 20 43 3 5 5 1 0 Sürməli 17 59 63 124 1 2 2 4 2 5 3 8 1 5 2 7 Dərəkən d- Parçeni 16 47 41 88 1 2 1 3 3 7 3 10 - - - - Saatlı 5 10 13 23 - - - - 1 1 4 5 - - - - Talın 1 1 1 2 - - - - 2 4 3 7 - - - - Seyidli- Axsaqlı 3 9 9 18 - - - - 2 6 3 9 - - - - Sərdarab ad 5 17 10 27 1 4 4 8 4 12 7 19 - - - - Körpüba sar 4 10 12 22 1 9 4 13 - - - - - - - - Dərəçiçə k 2 10 5 15 1 3 4 7 -- -- -- -- - - - - Göyçə 16 61 63 124 1 6 2 8 4 14 12 26 - - - - Elatlar 3 10 7 17 -- --- --- -- -- -- -- -- - - - - Yekun : 200 610 597 1207 40 131 105 236 74 187 170 357 8 22 18 40 Müsəlman din xadimləri və əhali arasında hacı, məşhədi və kərbəlayı adı daşıyanlar da vardı. Kameral siyahıyaalınmaya görə, bu adı daşıyan ruhanilərin sayı aşağıdakılardır: Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|