Азярбайъан милли елмляр академийасы

 
120
Probably ehtimal məqamında işlənib, cümlənin 
əvvəlində, ortasında və sonunda gəlir. Azərbaycan dilində 
bu modal sözün müqabilində üç modal söz işlənir; onların 
içərisində  yəqin ki, daha işləkdir.  Ehtimal ki, güman ki, 
modal sözləri daha çox yazılı dilə xasdır. 
Probably cümlənin başında: 
Probably there’s nothing to do (Arthur Hailey, “Airport”, 
254) 
“Güman ki, heç nə (Artur Heyli, “Aeroport”, 235) [Yəqin ki, 
burada etməyə bir şey yoxdur]. 
Probably better than you (Arthur Hailey, “Airport”, 226) 
“Güman ki,  səndən yaxşı bilmirəm” (Artur Heyli, 
“Aeroport”, 210) [Yəqin ki, səndən yaxşı]. 
Probably not (Arthur Hailey, “Airport”, 148) 
“Güman ki, bundan heç kəsin xəbəri yoxdur” (Artur Heyli, 
“Aeroport”, 137) [Yəqin ki, yox]. 
Axırda iki cümlənin mətbu tərcüməsində  həmin 
cümlələrin real məzmunundan yox, ümumi kontekstdən 
çıxış edildiyinin şahidi oluruq. Bu irad deyil, ümumi vəziyyətə 
dair qeyddir. 
Probably it was assumed that she and Mel were bedding 
down together, though, as it happened, that much was 
untrue (Arthur Hailey, “Airport”, 25) 
“Onu da yəqin eləmişdilər ki, Mellə  qızın arasında 
yaxınlıq var, ancaq bu, yalan idi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 24) 
[Ehtimal ki, zənn edirdilər ki, (etmişdilər ki), o (qız) və Mel bir 
yatağa giriblər (bir yatağa baş qoyublar), halbuki, çox vaxt 
olduğu kimi, bu daha artıq yalan idi]. 
Cümlə başında işlənən probably modal sözünün daha bir 
maraqlı mövqeyi ilə rastlaşırıq. Modal söz cümlənin lap 
axırında gələn  əlavəyə aid olur (beləliklə, modal sözdən 
qabaq cümlə  gəlsə  də, onunla modal söz arasında elə bir 
əlaqə olmur). Məsələn:  
Despite his anxiety, he was aware that the girl had a sexy 
European accent, probably Hungarian (Arthur Hailey, 
“Airport”, 237) 
“Bədəninə hakim kəsilən narahatlığa baxmayaraq, qızın 
avropalı,  güman  ki, macar ləhcəsində  qılıqlı danışığı 
Qyurreronun canına yağ kimi yayıldı” (Artur Heyli, 

---

 
121
“Aeroport”, 220) [Özünün narahatlığına baxmayaraq, o 
başa düşürdü ki, qızın seksual avropalı aksenti vardır, 
ehtimal ki (yəqin ki), macar (aksenti)]. 
İngiliscə  mətndə  probably modal sözü təyin məqamında 
işlənmiş  Hungarian sözünə aiddir. Azərbaycan dilində 
macar sözü birləşmə daxilində həmin məqamda işlənə bilsə 
də, onu təklikdə həmin məqamda işlətmək olmur. Ona görə 
də biz özümüzün işçi tərcüməmizdə bu sözün təyini 
mövqeyini nəzərə çatdırmaq üçün onu mötərizəyə alınmış 
aksent sözü ilə birlikdə verdik. 
Başqa bir misalda probably modal sözü həmcins üzv kimi 
işlənmiş təyinedici sözə aiddir: 
He would be considerate, probably tender (Arthur Hailey, 
“Airport”, 179) 
“Derik diqqətli,  bəlkə  də, lap həssas olacaqdı” (Artur 
Heyli, “Aeroport”, 163) [O, nəzakətli (hörmətcil),  bəlkə  də 
(ola bilsin ki), lap həssas (mehriban) olacaqdı]. 
Probably cümlənin ortasında: 
I’ll probably come back and sleep here (Arthur Hailey, 
“Airport”, 17) 
“Güman ki, yatmağa da bura qayıdacağam” (Artur Heyli, 
“Aeroport”, 16) [Yəqin ki, mən geri dönüb burada yıxılıb-
yatacağam]. 
Azərbaycan dilində  probably modal sözünün həmin 
cümlədə  güman ki, yoxsa yəqin ki sözləri ilə, eləcə  də 
mübtədadan əvvəl yoxsa sonra verilməsinin elə bir prinsipial 
əhəmiyyəti yoxdur. 
He would probably have to borrow one - exchange shirts 
with some other captain or first officer (Arthur Hailey, 
“Airport”, 52) 
“Görünür, ya başqa komandirlə, ya da birinci pilotla 
dəyişməli olacaq” (Artur Heyli, “Aeroport”, 51) [O, yəqin ki, 
köynəkləri ya başqa bir komandirlə, ya da böyük köməkçi ilə 
dəyişəcəkdi]. 
Probably modal sözü cümlənin ortasında da bir çox 
hallarda  əlavəyə, həmcins üzvlərdən axırıncısına aid olur. 
Məsələn: 

---

 
122
Several men, probably an emergency crew, were 
clinging to the sides of the truck as it moved along (Arthur 
Hailey, “Airport”, 121) 
“Güman ki, qəza komandası olan bir neçə kişi, yük 
maşını yerindən tərpənən kimi, onun ayaqlığına atılıb, 
böyür-başından tutdu” (Artur Heyli, “Aeroport”, 113) [Bir 
neçə kişi (yəqin ki, qəza komandası) yük maşını yerindən 
tərpənən kimi, ona tərəf atılıb, bortlarına dırmaşdılar]. 
The woman, probably the whisperer’s wife, nodded 
agreement (Arthur Hailey, “Airport”, 90) 
“Çox güman ki, pıçıldayanın arvadı olan xanım razılıqla 
başını  tərpətdi” (Artur Heyli, “Aeroport”, 88) [Qadın – yəqin 
ki, pıçıldayanın arvadı – razılıq işarəsi olaraq, başını 
tərpətdi]. 
Gördüyümüz kimi, axırıncı iki cümləni heç bir hərfiliyə 
uymadan Azərbaycan dilində vermək mümkündür. 
Women – including Cindy, and probably Tanya – were 
seldom logical (Arthur Hailey, “Airport”, 310) 
“İçi Sindi, güman ki, lap Tanyaqarışıq qadınlar heç vaxt 
dərindən düşünə bilmirlər” (Artur Heyli, “Aeroport”, 284) 
[Qadınlar – Sindi və  ehtimal ki,  (yəqin  ki) Tanya daxil 
olmaqla, nadir hallarda məntiqli olurdular (məntiqi 
düşünürdülər)]. 
Probably cümlənin sonunda: 
Oh, well, he would have to sell some stock general 
Dynamics, probably (Arthur Hailey, “Airport”, 118) 
“Düşündü ki, başqa yol yoxdur, aksiyaların bəzisini 
satmaq lazımdır,  yaxşı olar ki, “Ceneral Daynamiks”i satım 
(Artur Heyli, “Aeroport”, 110) [Yaxşı da, o bəzən aksiyaları 
sata bilər, “Ceneral Daynəmiks”inkini, bəlkə də (ola bilsin)]. 
Burada belə bir cəhəti də qeyd etmək istərdik ki, bir 
cümlədə bəzən bir yox, iki və daha artıq modal vasitə işlənir. 
Vaxtilə həmin məsələyə Z.Əlizadə diqqət yetirmişdir: “Modal 
sözlər qoşa və ya bir cümlənin müxtəlif yerlərində işlənərkən 
cümləyə  və cümlənin ayrı-ayrı hissələrinə müxtəlif məna 
çalarları verir” [24, s.142-143].  
V.Kapranov da modallıq məsələsinə  həsr olunmuş bir 
tədqiqata yazdığı müqəddimədə bir sıra hallarda modallığın 

---