230
özünə inamı azaltmır. Təkəbbürlü,
kinlidir.
Enerjili,
inadkardır.
Məqsədyönlüdür.
MünaqiĢələrə meyllidirdir. Haqsız
olsa belə, geri çəkilmir. Vicdan əzabı
çəkən
deyil.
Ünsiyyətdə
canıyananlığı
yoxdur.
Yalnız
məlumatlılığı dəyərləndirir.
Emosional cəhətdən məhdud tipdir.
dəstəkləmək olmaz. ġöhrətpərəstliyi
vasitəsilə ona təsir göstərmək olar.
Onunla sabit münasibətlər saxlamaq,
tədricən
sosial
intellektinin
inkiĢafına təsir göstərməyə çalıĢmaq
lazımdır.
Nəzərdən keçirilən bu metodika 12 yaĢdan 17 yaĢa kimi sınaqdan
keçirilənlər kontingenti üçün nəzərdə tutulmuĢdur. Müvafiq olaraq aĢağıdakı
hallarda istifadə oluna bilər:
1.
Sinif kollektivlərinin formalaĢdırılmasında;
2.
müəllimin, yaxud tərbiyəçinin sinfə yeni gəlmiĢ yeniyetmələrlə
tanıĢlığı zamanı;
3.
yeniyetmələrin iĢə qəbulu zamanı məĢğulluq xidməti, yaxud kadrlar
Ģöbəsi iĢçilərinin
fəaliyyətində;
4.
gənclərin
müxtəlif
tipli
peĢələrə
professional
seçimi
prosesində(xüsusilə ―insan-insan‖ tipli peĢələrə seçim zamanı);
5.
iĢgüzar və sosial əməkdaĢlıqda yüksək nəticələr əldə etmək niyyəti
ilə istehsalat qruplarına iĢçi
seçimi prosesində;
6.
idman təcrübəsində komanda üzvlərinin seçilməsi zamanı;
7.
pedaqoji təcrübədə ―Ģagird – müəllim‖, ―Ģagird – sinif‖ qarĢılıqlı
münasibətlərində meydana çıxan problemləri islah etmək məqsədi
ilə.
Y.P. ULYĠNĠN PSĠXOMOTOR GÖSTƏRĠCĠLƏR ÜZRƏ SĠNĠR
SĠSTEMĠ XASSƏLƏRĠNĠN EKSPRES-DĠAQNOSTĠK METODĠKASI
(TEPPĠNQ-TEST)
Təchizat: Kağız vərəqində (203 x 283 formatda) hazırlanmıĢ standart
blanklar (blank sırada üç olmaqla altı bərabər düzbucaqlıya bölünür),
saniyəölçən, karandaĢ.
Təlimat: ―Eksperimenti aparanın iĢarəsi ilə siz blankın hər bir kvadratına
nöqtələr qoymağa baĢlayırsınız. 5 saniyə ərzində mümkün qədər çox nöqtə
qoymaq lazımdır. Bir kvadratdan digərinə keçid eksperimentçinin iĢarəsi ilə
saat əqrəbi istiqamətində əməliyyata fasilə vermədən həyata keçirilir. ĠĢ
zamanı özünüz üçün maksimal temp seçməyə çalıĢın. KarandaĢı əlinizə alıb
onu blankın birinci kvadratının qarĢısında hazır tutun‖.
231
Eksperimentçi ―baĢladıq‖ siqnalı verir və hər 5 saniyədən bir ―digər
kvadrata keç‖ komandası verir. 6-cı kvadratda 5 saniyəlik iĢ baĢa çatdıqda
eksperimentçi ―stop‖ siqnalı verir.
Nəticələrin iĢlənməsi aĢağıdakı prosedurlardan keçir:
1)
hər bir kvadratda nöqtələrin miqdarını saymaq;
2)
hər bir sınanan üçün iĢ qabiliyyəti qrafiki qurmaq,bunun üçün absis
oxu üzərində 5 saniyəlik zaman müddəti, ordinat oxu üzərində isə hər
bir kvadratdakı nöqtələrin miqdarını iĢarələmək lazımdır.
Nəticələrin təhlili: Sinir proseslərinin gücü sinir hüceyrələrinin və ümumən
sinir sisteminin iĢ qabiliyyətinin göstəricisidir. Güclü sinir sistemi zəifə
nisbətən daha böyük fəaliyyət yükünün öhdəsindən gələ bilir. Metodika əl
hərəkətlərinin maksimal tempinin dinamikasını müəyyənləĢdirməyə
əsaslanır. Sınaq ardıcıl olaraq əvvəl sağ, sonra isə sol əllə aparılır. Maksial
tempin dinamikası üzrə alınmıĢ nəticələr Ģərti olaraq beĢ tipə bölünə bilər:
-
qabarıq tip: temp iĢin ilk 10-15 saniyəsində maksimal həddə çatır, 25-30-
cu saniyələrdə isə baĢlanıc səviyyəyədən aĢağı (yəni ilk 5 saniyənin
səviyyəsinə) düĢür. Bu tipin qrafik əyrisi sınananın güclü sinir sisteminə
malik
olduğunu göstərir;
-
hamar tip: maksimum temp bütün iĢ ərzində təxminən eyni səviyyədə
qalır. Bu tipin qrafik əyrisi sınananın sinir sisteminin orta gücdə
olduğunu göstərir;
-
enən tip: artıq ikinci 5 saniyədən baĢlayaraq maksimum temp enməyə
baĢlayır və iĢin sonuna qədər aĢağıdakı səviyyədə qalır. Bu tipin qrafik
əyrisi sınananın sinir sisteminin zəif
olduğunun göstərir;
-
aralıq tip: ilk 10-15 saniyədən sonra iĢin maksimal tempi enir. Bu tip orta
ilə zəif sinir sistemi arasında keçid olaraq orta-zəif sinir sistemi kimi
qiymətləndirilir:
-
çökük tip: maksimum tempin ilkin azalmasından sonra temp
qısamüddətli yüksəlmə ilə yenidən baĢlanğıc səviyyəyə qayıdır.
Qısamüddətli səfərbərlik qabiliyyəti sayəsində bu tip sınananlar da sinir
sisteminin orta-zəif qrupana aid edilirlər.
Hərəkətlərin maksimal dərəcəsinin dinamikası tipləri