Азярбайъан республикасынын тящсил назирлийи

229 
 
 
29-cu tip 
E: 12 – 16; N: 16 – 20 
Ətrafındakılara  qarĢı  sərt  dərəcədə 
tələbkardır.  Məğrur  və  inadkardır. 
Çox  Ģöhrətpərəstdir.  Ünsiyyətcil, 
enerjili, mübarizdir. Uğursuzluqlarını 
gizlədir.  Diqqət  mərkəzində  olmağı 
xoĢlayır. Soyuqqanlıdır. 
Onunla 
münasibətləri 
qarĢılıqlı 
hörmət  və  yüksək  tələbkarlıq 
əsasında qurmaq lazımdır. 
Lovğa  və  təkəbbürlü  hərəkətlərinin 
qarĢısını  tənqidlə  almaq  məsləhət 
görülür. 
 
30-cu tip 
E: 16 – 20; N: 12 – 16 
Qürurludur,  birinciliyə  can  atandır, 
kinlidir.  Hər  Ģeydə  lider  olmağa 
çalĢır. 
Enerjilidir,  inadkardır.  Sakitdir,hər 
Ģeyi    ölçüb-biçəndir.  Riski  sevir, 
məqsədə  çatmaq  üçün  hər  Ģeyə 
gedəndir. Rola girmək məharəti olsa 
da, xaraktercə qurudur. 
Təkəbbürlülüyünə  imkan  vermək 
olmaz. 
Müsbət 
cəhdlərini 
dəstəkləmək  lazımdır.  Liderliyinə 
kömək 
etmək, 
lakin 
amirlik 
cəhdlərinin qarĢısını almaq gərəkdir. 
Qeyzli  hərəkətlərdən  çəkindirmək 
zəruridir. 
Sosial  intellektini  inkiĢaf  etdirmək 
lazımdır. 
 
31-ci tip 
E: 8 – 12; N: 12 – 16 
Utancaqdır, 
baĢqalarına 
həsəd 
aparmır,  müstəqilliyə  can  atır. 
Mehriban  və  xoĢxasiyyətdir.  Yaxın 
adamlarına  qarĢı  diqqərlidir.  Yumor 
hissinə malikdir. 
Dərin, 
etibarlı 
münasibətlərə 
meyllidir. 
Risk  və  təhlükə  Ģəraitindən  qaçır. 
Kənardan 
ona 
hərəkət 
tempi 
verilməsini xoĢlamır. Bəzən tez qərar 
verməyə meyl edir. 
Tez-tez  öz  hərəkətlərindən  peĢiman 
olur.  Uğursuzluqda  yalnız  özünü 
günahlandırır. 
Onun  üçün  sakit,  xeyirxah  Ģərait 
təmin etmək lazımdır. 
ĠĢgüzar məsələlərin həllində onu fəal 
iĢtirakçı 
kimi 
cəlb 
etmək 
məsləhətdir. 
Sosial  aktivliyi  təqdir  etmək, 
müxtəlif 
tədbirlərdə 
(seminar, 
kofrans  və  s.)  iĢtiraka  cəlb  etmək 
məsləhətdir. 
 
 
32-ci tip 
E: 12 – 16; N: 12 – 16 
ġöhrətpərəstdir. 
Uğursuzluqları  MünaqiĢəli 
vəziyyətlətdə 
onu 

---

230 
 
özünə  inamı  azaltmır.  Təkəbbürlü, 
kinlidir. 
Enerjili, 
inadkardır. 
Məqsədyönlüdür. 
MünaqiĢələrə  meyllidirdir.  Haqsız 
olsa belə, geri çəkilmir. Vicdan əzabı 
çəkən 
deyil. 
Ünsiyyətdə 
canıyananlığı 
yoxdur. 
Yalnız 
məlumatlılığı dəyərləndirir.  
Emosional cəhətdən məhdud tipdir. 
dəstəkləmək  olmaz.  ġöhrətpərəstliyi 
vasitəsilə ona təsir göstərmək olar.  
Onunla sabit münasibətlər saxlamaq, 
tədricən 
sosial 
intellektinin 
inkiĢafına təsir  göstərməyə  çalıĢmaq 
lazımdır. 
 
 
Nəzərdən  keçirilən  bu  metodika  12  yaĢdan  17  yaĢa  kimi  sınaqdan 
keçirilənlər kontingenti üçün nəzərdə tutulmuĢdur. Müvafiq olaraq aĢağıdakı 
hallarda istifadə oluna bilər: 
1.
 
Sinif kollektivlərinin formalaĢdırılmasında; 
2.
 
müəllimin,  yaxud  tərbiyəçinin  sinfə  yeni  gəlmiĢ  yeniyetmələrlə 
tanıĢlığı zamanı; 
3.
 
yeniyetmələrin iĢə qəbulu zamanı məĢğulluq xidməti, yaxud kadrlar 
Ģöbəsi iĢçilərinin fəaliyyətində; 
4.
 
gənclərin 
müxtəlif 
tipli 
peĢələrə 
professional 
seçimi 
prosesində(xüsusilə ―insan-insan‖ tipli peĢələrə seçim zamanı); 
5.
 
iĢgüzar  və  sosial  əməkdaĢlıqda  yüksək  nəticələr  əldə  etmək  niyyəti 
ilə istehsalat qruplarına iĢçi seçimi prosesində; 
6.
 
idman təcrübəsində komanda üzvlərinin seçilməsi zamanı; 
7.
 
pedaqoji  təcrübədə  ―Ģagird  –  müəllim‖,  ―Ģagird  –  sinif‖  qarĢılıqlı 
münasibətlərində  meydana  çıxan  problemləri  islah  etmək  məqsədi 
ilə. 
 
Y.P. ULYĠNĠN PSĠXOMOTOR GÖSTƏRĠCĠLƏR ÜZRƏ SĠNĠR 
SĠSTEMĠ XASSƏLƏRĠNĠN EKSPRES-DĠAQNOSTĠK METODĠKASI 
(TEPPĠNQ-TEST) 
 
Təchizat:  Kağız  vərəqində  (203  x  283  formatda)  hazırlanmıĢ  standart 
blanklar  (blank  sırada  üç  olmaqla  altı  bərabər  düzbucaqlıya  bölünür), 
saniyəölçən, karandaĢ. 
Təlimat:  ―Eksperimenti  aparanın  iĢarəsi  ilə  siz  blankın  hər  bir  kvadratına 
nöqtələr qoymağa baĢlayırsınız. 5 saniyə  ərzində  mümkün  qədər  çox nöqtə 
qoymaq lazımdır. Bir kvadratdan digərinə keçid eksperimentçinin iĢarəsi ilə 
saat  əqrəbi  istiqamətində  əməliyyata  fasilə  vermədən  həyata  keçirilir.  ĠĢ 
zamanı özünüz üçün maksimal temp seçməyə çalıĢın. KarandaĢı əlinizə alıb 
onu blankın birinci kvadratının qarĢısında hazır tutun‖. 

---

231 
 
 
Eksperimentçi ―baĢladıq‖ siqnalı verir və hər 5 saniyədən bir ―digər 
kvadrata  keç‖  komandası  verir.  6-cı  kvadratda  5  saniyəlik  iĢ  baĢa  çatdıqda 
eksperimentçi ―stop‖ siqnalı verir. 
 
Nəticələrin iĢlənməsi aĢağıdakı prosedurlardan keçir: 
1)
 
hər bir kvadratda nöqtələrin miqdarını saymaq; 
2)
 
hər bir sınanan üçün iĢ qabiliyyəti qrafiki qurmaq,bunun üçün absis 
oxu üzərində 5 saniyəlik zaman müddəti, ordinat oxu üzərində isə hər 
bir kvadratdakı nöqtələrin miqdarını iĢarələmək lazımdır. 
Nəticələrin  təhlili: Sinir proseslərinin gücü sinir hüceyrələrinin və ümumən 
sinir  sisteminin  iĢ  qabiliyyətinin  göstəricisidir.  Güclü  sinir  sistemi  zəifə 
nisbətən  daha  böyük  fəaliyyət  yükünün  öhdəsindən  gələ  bilir.  Metodika  əl 
hərəkətlərinin  maksimal  tempinin  dinamikasını  müəyyənləĢdirməyə 
əsaslanır. Sınaq ardıcıl olaraq əvvəl sağ, sonra isə sol əllə aparılır. Maksial 
tempin  dinamikası üzrə alınmıĢ nəticələr Ģərti olaraq beĢ tipə bölünə bilər: 
-
 
qabarıq tip: temp iĢin ilk 10-15 saniyəsində maksimal həddə çatır, 25-30-
cu  saniyələrdə  isə  baĢlanıc  səviyyəyədən  aĢağı  (yəni  ilk  5  saniyənin 
səviyyəsinə) düĢür. Bu tipin qrafik əyrisi sınananın güclü sinir sisteminə 
malik olduğunu göstərir; 
-
 
hamar  tip:  maksimum  temp  bütün  iĢ  ərzində  təxminən  eyni  səviyyədə 
qalır.  Bu  tipin  qrafik  əyrisi  sınananın  sinir  sisteminin  orta  gücdə 
olduğunu göstərir; 
-
 
enən  tip:  artıq  ikinci  5  saniyədən  baĢlayaraq  maksimum  temp  enməyə 
baĢlayır və iĢin sonuna qədər aĢağıdakı səviyyədə qalır. Bu tipin  qrafik 
əyrisi sınananın sinir sisteminin zəif olduğunun göstərir; 
-
 
aralıq tip: ilk 10-15 saniyədən sonra iĢin maksimal tempi enir. Bu tip orta 
ilə  zəif  sinir  sistemi  arasında  keçid  olaraq  orta-zəif  sinir  sistemi  kimi 
qiymətləndirilir: 
-
 
çökük  tip:  maksimum  tempin  ilkin  azalmasından  sonra  temp 
qısamüddətli  yüksəlmə  ilə  yenidən  baĢlanğıc  səviyyəyə  qayıdır. 
Qısamüddətli səfərbərlik  qabiliyyəti sayəsində bu tip sınananlar da sinir 
sisteminin  orta-zəif qrupana aid edilirlər. 
 
Hərəkətlərin maksimal dərəcəsinin dinamikası tipləri 

---