Азярбайъан Республикасынын
Bütün türklərin tərcümanı
Yüklə 1,63 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türklərin tərcümanı
- Qadınlar ölkəsi
- Abid Tahirli
Bütün türklərin tərcümanı ~ 155 ~
üçün başladığı üsyandan ruhlanaraq yazmağa başlamış, sonradan Şeyx Əhmədin türk əleyhdarı olduğunu, türkləri «kafir» adlandırdığı üçün əsəri yarımçıq qoymuşdur. «Sudan məktubları» «Tərcüman»da 1889-cu il (35-46-cı nömrələrində) 2-ci dəfə 1896-cı nömrələrində (1-3) dərc edilmişdir.
Bu əsər «Tərcüman»ın 1890-cı il 10 avqust tarixli 28-ci nömrəsindən 1891-ci il 2 iyul 22 nömrəsinədək hissə-hissə dərc edilmişdir. İ.Qaspiralının qəhrəmanı Molla Abbas Fransadan Sudana getmək niyyəti ilə 3 nəfər fransızla birlikdə səfərə çıxır, Əlcəzairdən Sudana aparan yolda – Böyük Səhrada qum fırtınasında azır və onları atlı-silahlı 100 qadın əsgər əsir götürür. Sonradan məlum olur ki, Sudan yolçuluğunda Molla Abbasa və onun «müridlərinə» topçu Marten, həkim Jan və mühəndis Mark Əlcəzairdən bələdçilik edən Abdulla Dari əvvəlcədən «Qadınlar ölkəsi»nin kraliçası Malikə ilə sövdələşmiş və ondan əsirlərin hər birini 1 funt toz qızıla satmışdır. «Qadınlar ölkəsi» haqqında «Sudan məktubları»nda səthi olsa da, məlumat verilir və bu ölkənin çox təhlükəli yer olduğu bildirilir. «Qadınlar ölkəsi»nin özünəməxsus yaşayış və həyat tərzi, qayda-qanunları var. Ölkəni kraliça idarə edir, bütün hakimlər, əsgərlər, məmurlar, işçilər, çobanlar da yalnız qadındırlar. Kişilər evdə oturar, uşağa baxar, yemək bişirər, çadraya bürünər, qadınlardan gizlənər, qadın-qızları gizli-gizli seyr edərlər. «Qadınlar ölkəsi»ndə biləndə ki, əsirlərin Vətənində adətlər başqadır, təəccüb, heyrət və nifrətlə deyirlər: «Sizin ölkəniz batacaq ölkədir. Bu nə deməkdir? Kişidən əsgər olarmı? Kişi baş kəsərmi? Abid Tahirli ~ 156 ~
Kişi uşağa baxmaqdan, yemək bişirməkdən başqa nə işə yarayar? Saçları kimi ağılları da gödək olan kişilərdən hakim və əmir olarmı? Danışmasınlar, bizim xalqın da düşüncəsini korlayarlar!» Onlara görə, qadınlar kişidən qüvvətli, qüdrətli, dözümlü və ağıllıdır. Saçlarının uzunluğu kamallarına, güclərinin çoxluğuna dəlalət edir. Uşağı ona görə qadın doğar, ona süd verər ki, o güclüdür. Nazik və nazlı kişilər bu gücə sahib deyillər. Qadınlar onları bəyənsin deyə, üzlərinə tük, bığ çıxar. Qadının gücü əlində ayağında olar. Molla Abbas və «müridləri» həyəcan və qorxu ilə kraliça Malikənin onlarla necə rəftar edəcəklərini, necə cəzalandıracaqlarını gözləyirlər. Minbaşı qadının dediklərindən belə məlum olur ki, kraliça onlarla əylənəcək, gününü xoş keçirəcəkdir. Doğrudan da kraliça əsirləri yaxşı qəbul edir, onları dinləyir, sonra isə dincəlməyi məsləhət görür. Axşama doğru əsirlərdən birinə – Martenə xəbər çatdırılır ki, kraliça əvvəlcə onunla görüşmək istəyir. Molla Abbasgil çox götür-qoy edir, düşünür-daşınır, nəhayət, qaçmağı qərara alırlar. Əsirlər, nəhayət, istəklərinə nail olur və min-bir əziyyətlə «Qadınlar ölkəsi»ndən qaçmağa, xilasa nail olurlar. «Qadınlar ölkəsi»ndə rastlaşdıqları dəhşətli mənzərələr, qayda-qanunlar əsirləri o qədər qorxudur ki, onlar daha Sudana getməyi – ingilislərə qarşı üsyana qalxmış Şeyx Əhmədin dəstəsinə yardım etməyi unudurlar. Digər tərəfdənsə əsirlər yolda Şeyx Əhmədin vəfatı xəbərini, Sudanda isə aclıq, yoxsulluq və qarışıqlıq olduğunu eşidib hər kəs öz Vətəninə – fransızlar Parisə, Molla Abbas İstanbula, oradan Daşkəndə qayıtmağı qərara alır.
Bütün türklərin tərcümanı ~ 157 ~
Mahir romançı İsmayıl Qaspiralının «Molla Abbas Fransevi- nin şagirdi» imzası ilə «Tərcüman»da hissə-hissə dərc etdirdiyi (1908 il, 42, 44, 49, 51, 65 və 67-ci nömrələr) əsərlərindən biri «Molla Abbas Fransevi ilə görüş»dür. Əsər «Gül baba ziyarəti», «Gül baba odası və mühüm məsələlər» və «Rəşid əfəndi ilə müsahibə» adlı üç parçadan ibarətdir. Məlum olur ki, Molla Abbas Fransevinin şagirdi Molla Abbasın səyahətlərindən xəbərdardır və onun «Firəngistan məktubları»nı, «Darrürrahat müsəlmanları»nı həvəslə, heyranlıqla oxumuşdur. Dərsi, müəllimi, məktəbi unu- daraq, mütaliə etdiyi əsərlər şagirdə o qədər güclü təsir edir ki, o Darrürrahat təəssüratından ayrıla bilmir. Şagirdin sonrakı təhsili və fəaliyyəti oxucu üçün qaranlıq qalır. Oxucu onunla bir də Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə görüşür. O da səyahətə çıxmışdır. Lakin müəllimi Molla Abbas kimi Avropadakı türk-islam «ziyarətlərini aramağa» yox, «rahatlıq tapmayan ruhunu dincəlt- mək» üçün üzünü Qərbə tutmuşdur. Bununla belə, Budapeştə gəlmişkən hələ türklərin Avropanı fəthindən xeyli əvvəl bu yerlərə İrandan gəlmiş Gül babanın türbəsini ziyarət etmək fikrinə düşür. Şagird Gül baba türbəsində artıq yaşlaşmış, saçı-saqqalı ağarmış Molla Abbasa rast gəlir. Yaşının bu çağına baxmayaraq, Molla Abbas sağlam və canlıdır, «parlaq gözlərindən zəka fışqırır. Geniş alnındakı dərin cizgilərdən, dünyanın acısını, sinirini çox görüb keçirdiyi oxunur. Qara cübbəsi üzərinə tökülən süd kimi ağappaq, uzun saqqal onu artıq həyata lazım olan dəyəri verib mənasız qayğılardan xilas olmuş kimi göstərir». Buna baxmayaraq, ixtiyar danışmağa başlayanda gözlərinə yenidən işıq gəlir: «qaşları
Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|