Азярбайжан республикасы
Yüklə 3,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
146 yətində xalqın dünyagörüşünün və əhval-ruhiyyəsinin dərindən və cəmləş- dirilmiş ifadəsi kimi, milli estetikanın əsası kimi qarşıya çıxır. Böyük Üzeyir Hacıbəylinin muğamları Füzulinin poemasına müvafiq forma sayaraq ilk operasında ariyaları məhz muğamla əvəz etməsi heç də təsadüfi deyil. Azərbaycanda muğamı adətən, üçlüyün (tar, kamança, qaval) müşayiəti ilə xanəndə ifa edir (çox vaxt xanəndə qavalı özü çalır). Ansamblın ifa etdiyi bu musiqi nümunəsi muğam–dəstgah adlanır. “Dəstgah” müəyyən muğam tərkibinə daxil olan bütün şöbələr, guşələr, rədiflər, rəng və təsniflərin küll halında, məntiqi inkişaf qaydası üzrə mütə- şəkkil məcmusudur. Qeyd etmək lazımdır ki, başqa xalqların muğamlarına nisbətən Azər- baycan muğamlarında improvizasiya özünü daha aydın göstərir. İfaçı böyük yaradıcılıq təşəbbüsü göstərir, bəzən isə şöbədən-şöbəyə özünəməxsus qaydada keçərək, hər bir muğamın qanunda nəzərdə tutduğu çərçivədə onun ənənəsini, üsullarını, formaları və miqyasını zənginləşdirən yeni variantlar ifa etməklə kiçik melodik «gəzişmələr» də yaradır. Muğamda xalqımızın müdrikliyi, onun xarakteri, taleyi əks olunmuşdur, bir sözlə, mayamız muğamla yoğrulmuşdur. Milli musiqimizin daha çox inkişaf etmiş forması muğamlar klassik sənət səviyyəsinə qalxmışdır. Bizə elə gəlir ki, muğamın bu cür yüksək qiymətləndirilməsi yalnız musiqinin özü ilə deyil, həmçinin onun ifasının mürəkkəbliyi ilə bağlıdır. Muğamın ifası alətdə mükəmməl çalmağı bacarmaqla yanaşı, həm bütün kompozisiyanın quruluşunun qanunauyğunluqlarına, həm də şöbədən-şöbəyə keçidin mənti- qinə bələd olmağı tələb edir. Lakin bu halda da muğamı standart şəkildə, for- mal ifa etmək də olar, çünki keçidləri, tamamlamaları daha maraqlı, musi- qiyə şirinlik gətirən çoxlu xallar vurmaqla orijinal səsləndirmək mümkündür. Unudulmamalıdır ki, muğam kompozisiyasının bütün strukturu kifayət qədər mürəkkəbdir, onun şöbələrindən hər birinin öz dayaq nöqtələri var və ifaçı bütün bunları bilməli, yadda saxlamalıdır. Bu səbəbdən xanəndələrin, instrumentalçıların heç də hamısı muğamı yüksək səviyyədə ifa edə bilmir. İfaçılar hələ keçmişdən tanınmış ustadların ətrafında cəmləşir, onlardan muğam sənətinin sirlərini öyrənirdilər. XIX əsrdə Şuşada, Şamaxıda, Bakıda keçirilən musiqi məclislərində dövrün ustad musiqiçiləri ifaçılığın qayda- larını gənclərə öyrədirdilər. Tez-tez dinləyicilərin və muğam bilicilərinin məclislərində, bəzən toylarda, şənliklərdə və ya həvəskarların bəhsləşmə- lərində xanəndələr, instrumentalçılar çıxış edir, ən yaxşı ifaçılar müəyyən olunurdu. Belə “müsabiqələr” istedadları üzə çıxardır və zaman keçdikcə onların şöhrəti başqa yerlərdə yayılırdı. Bu qayda ilə ifaçılar peşəkarlaşır və artıq XIX əsrin ikinci yarısından etibarən muğamlar geniş konsert estradasına çıxır. “Şərq konsertləri” adlanan tədbirlər keçirilirdi. Görkəmli muğam ifaçılarının adları mədəniyyət tariximizə həkk olunub. Onların arasında tarzənlər də var: Sadıqcan, Cavad bəy Əlibəy oğlu, Usta Zeynal Qarabağlı, Məşədi Cəmil Əmirov, Qurban Pirimov, Mənsur Mənsurov, Bəhram Mənsurov, Əhməd Bakıxanov, Hacı Məmmədov, Əhsən 147 Dadaşov və başqaları. Əsrlər boyu musiqi sənətinin mühüm sahəsini təşkil edən muğamlar xalqın bütün həyatı ilə, onun mənəvi dünyası ilə sıx bağlıdır. Təsadüfi deyil ki, Nizami, Füzuli kimi dahilər öz əsərlərində muğamı tərənnüm etmişlər. Nizami Gəncəvi “Xosrov və Şirin”poemasında yazmışdır: Nikisa, necə ki demişdi Şirin, Bir qəzəl oxudu «Rast» üstə həzin Yaxud: Barbədin setarı qaldırdı səsi, Bir məst aşiq kimi saza vurdu əl, «Üşşaq» pərdəsində oxudu qəzəl. Və ya, «İsfahan» pərdəsi başladı «Nəva» Oxudu eşq ilə bir gözəl hava..... Sadıqcan, Q.Pirimovun ənənələri, dövrümüzün ustad tarzənləri Əhsən Dadaşovun, Adil Gərayın, Hacı Məmmədovun təcrübəsi nəsildən-nəslə keçmişdir. Onlardan hər birinin özünəməxsus ifaçılıq tərzi var idi, hər biri öz repertuarının bənzərsizliyi ilə fərqlənirdi. Qurban Pirimovun ifasında “Çoban bayatı”, Əhsən Dadaşovun “Şur”, Hacı Məmmədovun “Orta Mahur” və not repertuarı daha məşhur idi. Təbii ki, keçmişdə yaşamış tarzənlər müasir həyatın dinamikasını, emosional dolğunlugunu, ifaçıliq üsullarının çoxplanlılığını görməmiş və ifaçılıq texnikaları da indiki kimi inkişaf etməmişdi. Lakin ötən illərdə olduğu kimi, indi də tarzənlərin bir çoxunun repertuarında elə əsərlər var ki, ifasına fərdilik, mükəmməllik verən çoxlu əlavə çaları ilə üzvi vəhdətini hiss edir. İfaçı muğamın yaradıcısına çevrilir. Dinləyiciyə elə gəlir ki, həmin muğamın mahiyyətini, ruhunu və xarakterini ona yalnız ifaçı çatdıra bilər. Hal-hazırda Ramiz Quliyev Azərbaycan xalqının məhz, belə tarzəni səviyyəsinə yüksəlmişdir. Sənətşünaslıq namizədi Abbasqulu Nəcəfzadə «Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti» adlı əsərində (II nəşr, Bakı, «MBM», 2004, səh. 31- 32) tardan bəhs edərkən yazır: “Azərbaycan tarı” termini Azərbaycanda işlədilməsə də, Qafqaz və Orta Asiya respublikalarında, İranda musiqişünaslar arasında çox işlədilən sözlərdəndir. Əslində tar sırf türk alətidir. Tanınmış musiqi tədqiqatçısı Firudin Şuşinski (1925-1997) “Azərbaycan xalq musiqiçiləri” adlı kitabında tarın yaranma tarixi ilə əlaqədar “Yeni yol” qəzetinə istinadən (1929-cu il № 15) yazırdı: ”...Mötəbər tarixi vəsiqələrə əsaslanıb deyə bilərik ki, tarı miladın X əsrində Türküstan türklərindən olan Tərxanın oğlu Məhəmməd Cərco şəhərinin Fərab adlı bir kəndində qayırmışdır”. [3] Gördüyünüz kimi, tar alətinin kim tərəfindən, nə zaman yaradıldığını və Yüklə 3,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|