6. KORPORATIV BOSHQARUVDA TASHKILIY
LOYIHALASHTIRISH
6.1. Korporativ tuzilmalarni boshqarishning koip bosqichli tizimlarini
tashkiliy loyihalashtirishning uslubiy asoslari.
6.2. Korporativ menejmentning tashkiliy tuzilmasi .
6.3. Korporativ tuzilmalarni boshqarishning moslashuvchan tuzilmalari.
6.1. Korporativ tuzilmalarni boshqarishning ko‘p bosqichli
tizimlarini tashkiliy loyihalashtirishning uslubiy asoslari
Amaliyotda korporativ boshqaruv toifalarini uning mohiyati nuqtai
nazaridan ham, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar tizimidagi aniq o‘mi
va roli nuqtai nazaridan ham kengaytirib talqin qilish ommaviylashgan.
Bu holatda muayyan ko‘p qatlamli, ko‘p
funksionalli hodisa mavjud
bo‘lib, uni birgina «korporativ boshqaruv» atamasi bilangina ta’riflash
mumkin emas.
Shu sababli korporativ boshqaruv tushunchasining talqin qilinishiga
e’tibor qaratish lozim.
Bizningcha, u keng ma’noda korporativ huquqni belgilab olish
bilan yaqin bo‘lishi zarur va korporativ boshqaruv obyektini kengaytirish
qismi to ‘ldirilishi lozim: xo‘jalik yurituvchi jamiyatni boshqarishni
oqilonalashtirish a’zo bo'lmagan tashkilotlardan (masalan, ba’zi hollarda
m a’lum bir funksiyalarni avtonom notijorat tashkilot maqomiga ega
bo'lgan tuzilmalarga berish maqsadga muvofiq) ham, haq-huquqlilik
subyekti bo'lmagan tashkihy tuzilmalardan (filiallar, kelishilgan siyosatni
yurgizuvchi yuridik shaxslar guruhlari) ham foydalanishni taqozo qihshi
mumkin.
Bizning fikrimizcha, umuman iqtisodiyotda shakllanayotgan korpo
rativ boshqaruv va biznes modelining
ahamiyati bir qator omillarga,
jumladan, quyidagilarga asoslanishi kerak:
— korporatsiyada mulk huquqi tizimining maqbul tashkil etilishi
tarkibiy qayta tuzish va samaradorlikni oshirish uchun manba bo‘lib
xizmat qiladi;
— korporatsiyada tarixan shakllanuvchi mulk taqsimoti, u korporativ
boshqaruvning ma’lum bir o'ziga xos milliy modelini va shunga muvofiq
davlat tomonidan tartibga solish modeli va muayyan qonunchilik
konsepsiyalarini aniqlab beradi;
52
— korporativ boshqaruvning «ochiq» modeli barcha turdagi
sarmovadorlar (aksiyadorlar, kreditorlar)
huquqlari himoya qilingani
uchun bu model eng kam darajada sarmoyalami jalb qilishning muhim
shartlaridan biri hisoblanadi;
— korporativ boshqaruv modeli qimmatli qog‘ozlar bozori
rivojlanishi bilan o‘zaro bog‘liq holda shakllanadi va davlat tomonidan
tartibga solinadi;
— korporativ boshqaruv modeli bozor
iqtisodiyotining muayyan
shakllari orqali faoliyat yuritadi va korporatsiyalarni tashkil etish hamda
moliyalashtirish va shakllaridagi farqni, sanoat tarmoqlari tuzilmasini,
tadbirkorlar va yollanma xodimlar o'rtasidagi o‘zaro munosabatlarni
belgilab beradi;
— korporativ boshqaruv modeli iqtisodiy o ‘sishning asosiy
institutsional tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi.
Umuman korporativ menejment modeli tashqi
qaytuvchan aloqaga
ega tashkiliy ochiq tizim ko‘rinishida aks ettirilgan bo'lib, bu modelning
obyekti sifatida korporativ tizim strategiyasini rejalashtirish va
shakllantirish, uning tashkiliy qurilish jarayonlari ko'rib chiqamiz (6.1-
chizma).
Shuning uchun korporatsiyalar faoliyatini boshqarish usullari va
tamoyillarini o'rganish hamda korporatsiyalarni rivojlantirish strategiya-
siga tizimli yondashuvga katta e’tibor qaratish lozim. Tadqiqot
ko‘rsatishicha, korporatsiyaning
ichki
va
tashqi muhitini bir-biridan
ajratish muhimdir. Agar кофога181уашщ maqsad va vazifalari, tuzilmasi,
xodimlari, texnologiyalari ko‘p jihatdan o‘z faohyatiga bog‘liq bo‘Isa,
iqtisodiy, ijtimoiy va resurslar salohiyati (ishchi kuchi, tabiat resurslari,
hududiy joylashuvi, infratuzilma) кофога181уапйщ tashqi muhitini
tashkil qiladi.
Korporatsiyalar, firma va kompaniyalar aynan shunday ko‘p omilli
muhitda paydo bo‘ladi, rivojlanadi, muvaffaqiyatga erishadi yoki o‘z
faoliyatini to‘xtatadi. Ushbu tamoyillar asosida
ishlab chiqarish, neft-
gaz konlarini qidiruv, boshqaruv, iqtisodiy, huquqiy, ijtimoiy,
axborot
tizimlari aniqlab olinadi.
Shunday qilib, tashkiliy loyihalashtirish to‘rtta bosqichdan iborat
bo‘lishi tavsiya etiladi.
Bizningcha, tashkiliy loyihalashtirish quyidagi uslubiy yondashish-
larga asoslanishi lozim:
— tizimli muhit konsepsiyasi;
— boshqarish konsepsiyasi;
53
