Bakı Məişət tullantılarının yandırılma ilə emalı zavodunun tikintisi və istismarı

yaranan  məişət  tullantıları  həyətyanı  sahələrdə  saxlanır,  yandırılır  və  ya  kəndlərin 
kənarındakı  yarğanlara,  qobulara  və  s.  yerlərə  atılır.  Bütün  bunlar  isə  Abşeron 
yarımadasında bərqərar olmuş onsuz da ağır sanitar vəziyyətin daha da pisləşməsinə səbəb 
olur.  Vəziyyəti  şəhərin  özündə  belə  zibil  yığma  məntəqələrində  bəzən  daşınması 
yubandırılan tullantıların, xüsusən, yay aylarında yandırılması daha da pisləşdirir. 
Tullantıların toplanması zamanı çeşidlənmə   aparılmadığından,  həm onların təkrar 
emala  yararlı  olan  hissələrinin  lazımsız  şəkildə  atılmasına  səbəb  olur,  həm  də 
polimerlərdən təşkil olunmuş tullantıların qeyri-mütəşəkkil olaraq yandırılması nəticəsində 
atmosferin dioksin və furan tipli maddələrlə çirklənməsi riski artır.  
Bakı  şəhərində  mövcud  olan  3  mütəşəkkil  zibilxanadan  ən  böyüyü  Sabunçu 
rayonunun Balaxanı qəsəbəsi yaxınlığında yerləşən və tullantılara görə illik emal gücü 400 
min  kub  metr  olan  Balaxanı  zibil  emalı  zavodudur.  Bu  zavod  ekoloji  norma  və  tələblərə 
cavab vermədiyindən, 1996-cı ildən şəhər inzibatçılığı tərəfindən bağlanmışdır. Lakin bura 
zibillik  kimi  hələ  də  fəaliyyət  göstərir.  Şəhərdə  və  onun  ətrafında  əmələ  gələn  məişət  və 
hətta sənaye mənşəli tullantıların böyük əksəriyyəti daşınaraq bura atılır. Zibilxana dəhşətli 
antisanitariya şəraiti yaradaraq,  öz-özünə və ya bilərəkdən yandırılma nəticəsində hər gün 
şəhərin  havasına  külli  miqdarda  atılan  tüstü  qazlarının  iərkibində  olan  dioksin  tipli  
ksenobiotik maddələrlə, müxtəlif uçucu toksiki ağır metallarla və başqa zərərli maddələrlə 
ətraf  mühitin  vəziyyətinin  pisləşməsinə  səbəb  olur.  Zibilliyin  drenaj  sisteminə  nəzarət 
olmadığından böyük ərazidə torpaq qruntlarının və qrunt  sularının çirklənməsi real təhlükə 
mənbəyi kimi fəaliyyət göstərməkdə davam edir.   
 
 
Şəkil 6.4. Balaxanı zibilliyindən yayılan zəhərli tüstü 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 6.5-6.6. Balaxanı zibilliyindən görüntülər
 
 
6.5.2. Bərk sənaye tullantıları 
Neftçıxarma,  neft emalı, kimya,  metallurgiya  və  digər  sahələrin çoxillik  fəaliyyəti 
Abşeron  yarımadasında çox  böyük ərazilərin toksiki sənaye tullantıları  ilə çirklənməsi  ilə 
nəticələnmişdir. Bütövlükdə 1999-cu ilin sonuna yığılmış bərk sənaye tullantılarının həcmi 
2877,5  min  ton  təşkil  etmişdir  ki,  bundan  105  min  tonu  Bakı,  2793  min  tonu    Sumqayıt 
şəhərləri ərazisində toplanmışdır.  
2000-cı  il ərzində  25,9 min ton bərk sənaye tullantısı əmələ gəlmişdir ki, bundan 
21,3 min tonu Bakıda, 4,9 min tonu isə Sumqayıt sənaye müəssisələrində əmələ gəlmişdir. 
Sonrakı  illərdə  Bakıda  toksiki  sənaye  tullantılarının  əmələ  gəlməsi  azalmışdır,  məsələn, 
2006-cı  ildə  7,3  min  tona  düşmüş,  Sumqayıt  şəhərində  isə  əksinə  artaraq,  21,5  min  tona 
çatmışdır. 
 
 
 

---

 
7.  ZAVODUN İNŞAAT MƏRHƏLƏSİNDƏ  ƏTRAF MÜHİTƏ TƏSİRLƏRİN 
QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ VƏ ONLARIN İDARƏ OLUNMASI 
 
 
Bu  fəsil  Azərbaycan  İqtisadi  İnkişaf  Nazirliyi  ilə  bağlanmış  müqavilə  əsasında 
Fransanın  CNİM  S.A  şirkəti  tərəfindən  Balaxanı  ərazisində  Zibil  emalı  zavodunun 
zavodun  inşaat  mərhələsində  ətraf  mühitə  potensial  təsirlərin  araşdırılmasına  və  onların 
minimallaşdırılması tədbirlərinə həsr edilmişdir.     
7.1. Giriş 
Tikinti  meydanças nda  haz rl q  i l ri  v   tikinti  qura d rma  i l ri 
sas n a a
dak   m liyyatlardan ibar t olacaqd r: 
 
Sah nin hasarlanmas ,  hamarlanmas  v  tikinti üçün planlamas ; 
 
Kommunikasiyalar n, o cüml d n,  müv qq ti v  daimi yollar n  
                     yerl
dirilm si; 
 
stehsalat,  tikinti  materiallar   üçün  anbar,  köm kçi,  m i
t  v  
idar etm   
                     xarakterli müv qq ti bina v  qur ular n yerl
dirilm si; 
 
Yan
na qar
 su, rabit  vasit l ri il  t chizat i l ri; 
 
Zavodun  tikintisi  v  
razinin  drenac  i l ri,  qur ular n  yerl
dirilm si 
üçün  
                      kommunikasiyalar n haz rlanmas ; 
 
Tikinti meydanças n n i
qland r lmas  v  s. 
 
Torpaq 
i l ri 
respublikada 
qüvv d  
olan 
TNv Q 
3.02.01-87 
«
 
, 
 
 
»  v  
tnv q  111-4-80  «
 
 
 
» 
normat v s n dl r n   sas n yer n  yet r lm l d r.  
Bu dövrd  mühit  t sirl r a a
dak  kimi s ciyy l nir. 
 
7.2. ATMOSFERƏ TƏSİRLƏR  
Haz rl q v  qura d rma m rh l sind  atmosfer  t sirl r 2 s viyy d  
olacaqd r: 
  kimy vi t sirl r;  
  fiziki t sirl r. 
 
7.2.1. Kimy vi t sirl r 

---

 Atmosferin kimy vi çirkl nm si  razid  müxt lif texnika vasit l rinin i i 
v   yük  ma
nlar n n  f aliyy ti  zaman   benzin  v   dizel  yanacaqlar n n 
natamam  yanmas   n tic sind   havaya  at lan  kimy vi  madd l r  hesab na 
ba   ver c kdir.  Bu  halda  atmosfer  havas   karbon  oksidi,  azot  oksidl ri, 
karbohidrogenl r, his v  kükürd 2-oksid-l  çirkl nir. 
Atmosferin  çirkl nm si,  h mçinin,  qrunt  hamarlama  i l rind   qruntun 
k silm si,  x rdalanmas   v   yay lmas   i l rind ,  ma
nlar n  h r k ti 
zaman , h mçinin, kül kl  yerd n sorulma il  yaranan toz tullant lar , tikintid  
apar lan lak-boya i l ri hesab na ba  ver c kdir.  
n aat i l ri avqust - sentyabr aylar na t sadüf ed c kdir. Bu dövr is  
razid  
atmosfer 
ya
nt lar n 
miqdar n n 
azl
 
v  
havan n 
temperaturunun  yüks k  olmas   il ,  torpa
n  n mliyinin  azalmas   v   s thi 
buxarlanman n çoxalmas  il  s ciyy l nir (c dv l 5.1).  razinin torpaqlar  is  
çürüntü  il   çox  z if  t min  olundu undan  asan  tozlanan  fiziki-kimy vi 
qurulu ludur. 
Göst ril nl r 
s b bl r 
torpaqla 
ba l  
i l r 
zaman  
tozlanman n artmas n  
rtl ndirir.  
7.2.2. Fiziki təsirlər 
 Atmosferə  fiziki  təsirlər  səs  və  vibrasiya  ilə  təzahür  edir,  əsasən,  maşın  və 
mexanizmlərin, texniki qurğuların hərəkəti və işi zamanı əmələ gəlir.  
Bu  mərhələdə  tikinti  sahəsində  görüləcək  işlərin  təsirindən  yaranan  səs-küyün 
təsirinə yalnız CNİM/ÜSTAY işçiləri məruz qalacaqdır. Əksinə, yaxınlıqdakı asfalt-beton 
sahələrinin fəaliyyəti zamanı inşaat sahəsinin sərhəd ərazisinə əks təsirlər 68,9-91,7dB(A) 
güjündə  müşahidə  olunmasını  (cədvəl  5.4)  da  nəzərə  almaq  lazımdır.  Səs-küyün  işçi 
personala  təsirini  yüngülləşdirmək  üçün  fərdi  mühafizə  vasitələrindən  (qulaqlıqlar,  qulaq 
tıxacları və s.) istifadə olunacaqdır.
 
 Yaşayış sahələri zavod tikintisi üçün ayrılmış ərazidən çox uzaqda yerləşdiyi üçün 
torpaq və inşaat işləri zamanı səs-küyün səviyyəsinə məruz qalmayacaqdır. 
razid   v   tikinti  yerind   yaranajaq  vibrasiyan n  gözl nil n  s viyy si 
trafdak  istehsalat binalar na ziyanl  t sir etm y j k.  
Yuxar dak lara  sas n,  qeyd  etm k  laz md r  ki,  bu  dövrd   atmosfer  
t sirl r tikinti dövrünü  hat  ed r k müv qq ti xarakter da
yacaqd r.  
 
7.2.3. Atmosfer havasına təsirlərin qiymətləndirilməsi 
Zibil  emal   zavodunun  yerl
diril c yi 
razinin  torpaq-hamarlama, 
planlama  v     in as   m rh l sind   atmosfer   h m  kimy vi  v   h m  d   fiziki 
xarakterd  ba  ver n t sirl r lokal, müv qq ti v  z if xarakterli olacaqd r. 

---