60
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinde Kozirev’in önerileri geleneksel Rus milliyetçiliğinin hatta
imparatorluğunun dönüşümünün parçası olarak endişe yaratmıştır. Aralık 1993 Rusya Parlamentosu
seçimlerinde halkın aşırı milliyetçilere desteği bu endişeyi daha da alevlendirmiştir. AGİK Dışişleri
Bakanları, Rus önerisini desteklememekle beraber, AGİK’in tüm Avrupa’da işbirliğini eşit temellere
dayalı
kuvvetlendirmeye
çalışması
konusunda
görüş
birliğine
varıldı.[
Http://www.nato.int/docu/review/2003/issue3/turkish/art1.html] Fakat pek çok NATO ve Orta ve Doğu
Avrupa ülkesi AGİK’e ilgilerini kaybetmişti. Zorluk, Rusya’nın yüzünü Batı’ya dönük tutup,
AGİK’de çok fazla söz sahibi olmasını engellemekten geçiyordu. Çözüm Barış İçin Ortaklık’da (BİO)
bulundu
ve
NATO
1994’de
bu
yeni
girişimi
başlattı.[
Http://www.nato.int/docu/review/2003/issue3/turkish/art1.html] Programın amacı, işbirliği yapılan
ülkelerin NATO yönetimindeki barışı koruma operasyonlarına katılmalarını sağlamak için silahlı güçlerinin
yeniden yapılanmalarına katkıda bulunmaktı. Rusya Federasyonu, BİO’ya 22 Haziran 1994’de katıldı.
BİO ile kazanılan deneyimler, Balkanlar’da barışı koruma güçlerine katılan ülkeler arasında işbirliğinin
oluşmasına önemli katkı sağlamıştır. [Alekseyev: 1994, s.28
]
Her ne kadar BİO’yu onaylamış olsa da, Rusya NATO'nun genişlemesini engelleme yönünde
çabalarına devam etti. 25 Mayıs 1994'te Rusya Savunma Bakanı Pavel Grachev NATO Savunma
Bakanları’na işbirliği için Rusya’nın bazı özel şartlar ileri sürdüğü ifade etmiş, Batı ile birlikte barış
gücü operasyonlarında istişare, stratejik planlama ve BİO dışında da müşterek harekatlar için “özel
ayrıcalıklar” talep ettiğini açıklamıştır.[ Reuters: 25 Mayıs, 1994]
Kozirev 22 Haziran 1994’de NATO Genel Merkezini ziyaret edip BİO çerçevesini içeren
dokümanı
ve
NATO-Rusya
ortak
deklarasyonunu
imzaladı.[
Http://www.ln.mid.ru/nsdos.nsf/8aa6d005cdff4b79432569e70041fdc5/f92389c8e831c01bc3257376001c
15d2?OpenDocument] Deklarasyon, NATO ve Rusya’nın Avrupa’nın güvenliğinde önemli bir rolü
olduğunu ve ortak işbirliğinin karşılıklı saygı ve dostluk üzerine kurulan Avrupa’nın güvenliğinin
temel anahtarları olduğunu vurgulamaktaydı.
1994’den itibaren NATO’nun eski Doğu Bloğu üyesi Avrupalı ülkeleri üye olarak kabul
edebileceğini duyurmasından sonra Rusya Federasyonu NATO’nun bu politikasını Soğuk Savaş
döneminde olduğu gibi Rusya’yı çevreleme çabasının devamı olarak görmüştür. Rusya’yı ayrıca Doğu
Avrupalı ülkelerin kısa sürede Batı ile bütünleşmelerinin önemli ekonomik kayıplara yol açması
ihtimali de endişelendirmekteydi.[ Http://russia.rin.ru/guides/7237.html] Zira, Sovyet döneminin
ekonomik entegrasyonu ve bağımlılıklarının kopma ihtimalinin büyük zararlara sebep olacağını
düşünmekteydiler. Bu nedenle Boris Yeltsin Aralık 1994’de AGİT Devlet ve Hükümet Başkanları
Zirvesi’nde yaptığı konuşmada NATO’nun genişleme politikasının düşmanca bir tavır olduğunu
belirtmiştir. [ Http://russia.rin.ru/guides/7237.html]
Aslında NATO genişleme kararı alırken, üye ülke hükümetlerinin başlangıçta Doğu Avrupa’da
kararlılık oluşturacak bu mekanizmanın geri tepmesi ile ilgili endişeleri bulunmaktaydı. Aynı zamanda,
müttefikler genişlemenin Rusya’nın iç ve dış politikasında olumsuz etkilere yol açabileceğini
düşünmekteydiler. [Blank:1998, s. 50-68] Rusya ise Batı ile ilişkilerinde NATO’nun genişlemesi
konusunda, iki farklı politika izlemekteydi. Bir yandan genişlemeye muhalefet ederken, diğer yandan
NATO’nun önde gelen üyeleriyle temasa geçip, ilişkisini kurumsallaştırmaktaydı. Beklenildiği gibi en
liberal reformculardan, en radikal milliyetçilere kadar tüm Rus yetkilileri NATO genişlemesine karşı
birlik oluşturmuşlardı. Başkan Boris Yeltsin bir savaş kıvılcımının Avrupa’ya yayılabileceği
konusunda uyarıda bulunmuş,[Http://russia.rin.ru/guides/7237.html] NATO genişlemesinin 3. Dünya
Savaşı’na neden olacağı şeklinde yorumlar ortaya çıkmıştı. ,[Http://russia.rin.ru/guides/7237.html]
Rusya Savunma Bakanlığı yetkilileri de olaya yeni bir Varşova Paktı benzeri savunma örgütünün
oluşturulması ve nükleer silahların yeni NATO üyelerine doğrultulmasını önerecek kadar ciddi
yaklaşmışlardı.[Http://russia.rin.ru/guides/7237.html] Batı yanlısı Rus reformcuların genişleme
politikasına karşı tutum almalarının sebebi ise bu politikanın Rus milliyetçiliğini körüklemesini ve
Batının yanında yer alan demokratik Rusya oluşturma çabalarının kösteklenmesi tehlikesiydi.
,[Http://russia.rin.ru/guides/7237.html]
NATO, Rusya'nın endişelerini, genişlemenin belli kriterlere uyan her ülkeye açık olacağını ve
buna
Rusya’nın
da
dahil
olduğunu
beyan
ederek
gidereceğini
umuyordu.[
Http://www.nato.int/docu/nato-russia/nato-russia2007-r.pdf] Rusya’ya NATO üyeliği yolunu açık
bırakma fikrini ABD ve Kanada’nın kuvvetle desteklemesine rağmen, bunu bir seçenek olarak gören
NATO üyelerinin sayısı azdı. Bu devletler Rusya’nın üyeliğinin, NATO kurumlarını radikal bir