Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
61 Dr. E. MEMMEDLİ/NATO’nun Genişleme Stratejisinin Rusya Dış Politikasına Etkileri değişimle ittifaktan kolektif güvenliğe dönüştüreceği fikrindeydiler.[ Http://www.nato.int/docu/nato- russia/nato-russia2007-r.pdf] Aşılması gereken, Rusya’yı hem ittifaka dahil etmeme hem de NATO’nun iç işlerini etkilemesini önlemenin yolunu bulmaktı. NATO’nun sulandırılmasına neden olacak bir genişleme politikası, eski ve yeni üyeler için kabul edilebilir değildi. Bu nedenle üyeliğe kabul edilme için yüksek standartlar getirildi. Böylece bu şartları yerine getirerek ittifaka katılan ülkelerin gerçek bir Batı tarzı demokratik ülke oldukları da anlaşılacaktı. .[ Blank: 1998, 61]. 1996-1998 arasında Rusya Dışişleri Bakanı olarak görev yapan Yevgeni Primakov, Rusya’nın NATO genişlemesine karşıtlığını sürdürdü fakat farklı bir taktik geliştirdi. Primakov’un önerisi, Rusya’nın genişlemeye yeni üye topraklarının nükleer silahlarla donatılmadan ve bu üyelerin NATO’nun sadece politik yapısına dahil olmaları koşulunda açık olamasıydı. [ Blank: 1998, 61]. Daha önce, Primakov ve ekibi Moskova’nın NATO genişlemesine karşı tavrının Orta Avrupalıları NATO’ya çektiğini belirlemişti. Primakov genişlemeyi yavaşlatacak en iyi yolun Batıya dostça yaklaşmak ve NATO konsensüsünü ABD ve Avrupalı müttefikleri arasında görüş ayrılığı yaratarak etkilemekte bulmuştu. [ Blank: 1998]. Rusya’nın stratejisindeki değişikliği kabul eden Yeltsin, NATO üyelerine karşı lobi çalışmalarına başladı. Yeltsin genişlemenin durdurulmasını ya da en azından Haziran 1996 Rus başkanlık seçimlerinin sonrasına ertelemesini ve NATO’dan Rus güvenlik endişelerine karşı daha hassas olmasını istedi. [ Blank: 1998, 61]. 10 Aralık 1996’da NATO’nun Brüksel Zirvesinde Rusya Dışişleri Bakanı Primakov NATO ile özel bir anlaşma teklifini kabul etti fakat NATO’ya yeni üyelerin alınmasında, nükleer silah bulundurulmasında, askeri operasyonlar gibi kendilerini rahatsız edecek konularda karar alınmasında veto yetkisi istedi. [ Blank: 1998, ]. Fakat NATO üyeleri bunu kabul etmedi. NATO Genel Sekreteri Solana ile Primakov arasında yapılan görüşmeler sonucunda 27 Mayıs 1997’de NATO ile Rusya arasında imzalanan “Kurucu Senet”, hem Rusya-Batı ilişkileri hem de NATO’nun genişleme sürecinde dönüm noktası olmuştur. [Http://www.nato-russia-council.info/htm/RU/documents27may97.shtml]. Anlaşma, Avrupa’nın yeni güvenlik haritasında Rusya’nın Batı’dan izole edilmediğini somutlaştırarak, Rusya ile Batı arasında karşılıklı güveni tesis etmeyi amaçlamaktaydı. Rusya’nın Batı ile ilişkilerinin önemine atıfta bulunan ve spesifik bir düşman ülke tanımının yapılmadığı 1993 Rus Dış Politika ve Askeri doktrininde yer alan ifadelerin Kurucu Senette de tekrarlanması önemlidir. Soğuk Savaş sonrası Avrupa’nın güvenlik mimarisini belirleyen ve yoğun müzakerelerin ardından Kurucu Senet’in imzalanmasında Yeltsin’in özel güvenlik danışmanı Aleksandr Lebed önemli rol oynamıştı. Lebed’in Ekim 1996’da Brüksel’de Rusya’nın NATO ile işbirliğini artırması gerektiğini ve NATO’nun genişlemeye hakkı olduğunu ifade etmesi, Rusya-NATO ilişkilerine olumlu katkıda bulunmuştur.[ Solovyov: 2006, s. 81]. Rusya’nın genişlemeye yeşil ışık yakmış olduğu Kurucu Senetle NATO-Rusya arasında 6 ay arayla bakanlar düzeyinde toplanacak ve görüş alış verişinde bulunacak “Daimi Ortaklık Konseyi”de kuruldu. Böylece Rusya’nın NATO faaliyetlerinde veto hakkı elde edemese de danışma mekanizmasının bir parçası olması kararlaştırıldı. [ Solovyov: 2006, s. 86]. NATO-Rusya Daimi Ortaklık Konseyi, güvenlik sorunlarının düzenli şekilde danışılması ve tartışılmasını kolaylaştırmak maksadıyla kuruldu. Yapılan toplantılarda bugüne kadar Balkanlar’da barışın korunması, kriz yönetimi, kitle imha silahlarının sınırlandırılması, çevre koruma ve sivil acil durum planlaması gibi değişik konular görüşüldü.[ Ivanov: 2000, s.27].
edilmesi, NATO’nun genişleme sürecini fiilen başlattı. 12 Mart 1999’da bu ülkeler NATO’ya tam üye oldu ve NATO’nun üye sayısı 19’a ulaştı. Bu gelişmeler üzerine Solana Macaristan, Polonya ve Çek Cumhuriyeti'nin NATO’ya üye olmasıyla Avrupa’da bölünmüşlüğün sona erdiğini açıkladı. [ Solovyov: 2006, s. 88]. NATO’nun Kosova olayları sebebiyle 1999’da Yugoslavya’ya müdahalede bulunması, Rus dış politikası açısından bir dönüm noktası sayılır. Rusya, Balkan ülkelerinin çatışmalarına müdahale edilmesine karşı çıkmış, aynı durumun Çeçenistan olayları sebebiyle kendi topraklarında tekrarlanmasından endişe etmiştir. Moskova, ABD’nin NATO aracılığıyla uluslararası arenada tek kutupluluğu dayattığını ve Rusya'nın dış politikada önceliklerini dikkate almadığını vurgulamıştır. Rusya, Yugoslavya olayları dolayısıyla ABD’ye karşı tepkisini göstermek için Priştina havaalanına girmiş ve Batıya karşı güç mücadelesini somutlaştırmıştır. [ Solovyov: 2006, s. 113].
62 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu 1999 Mart ayında gerçekleşen Yugoslavya krizi Rusya ile NATO ilişkilerini gerginleştirdi. Yugoslavya olayları uluslararası hukuk alanında değerlendirilmeye başlandıktan sonra, Rusya Federasyonu’nun NATO ile siyasi ilişkileri yeniden düzelme sürecine girdi. 2001’de NATO ile Rusya birçok temasta bulundular. Şubat ayında NATO Genel Sekreteri J. Robertson’un Moskova ziyaretini ve New York ve Washington'daki 11 Eylül olaylarından sonra, Rusya-NATO Daimi Ortaklık Konseyi'nin terörizmi kınayan ortak bildirgeyi açıklamasını belirtmek mümkündür. [ Solovyov: 2006, s. 126]. Ayrıca Ekim 2001’de Brüksel’de Kasım ayında da Moskova'da gerçekleşen görüşmeler, ilişkilerin düzeyinin yeni boyutuna zemin oluşturmuştur. 6-7 Aralık 2001’de Brüksel’de yapılan NATO Dışişleri Bakanları Toplantısında alınan karar çerçevesinde yeni NATO-Rusya Konseyinin kuruluşuna ilişkin belge çalışmaları 14-15 Mayıs 2002’de İzlanda/Rekjavik’te yapılan NATO Dışişleri Bakanları toplantısına kadar tamamlandı. 2002 yılının 14 Mayıs’ında Rekjavik’de gerçekleşen Dışişleri Bakanları düzeyindeki Rusya-NATO Daimi Ortaklık Konseyi zirvesinde, Rusya Federasyonu ile NATO arasındaki ilişkilerin yeni boyutu konusundaki belgeler paketi kabul edildi. Bu yeni ilişki programları, ortak barış güçlerinin faaliyetlerini, nükleer güvenlik diyalogunu, kitle imha silahlarının yayılmamasını ve başka konuları içermekteydi. [Gruşko: 2002, s. 89-90]. NATO-Rusya ilişkilerindeki bu gelişme 28 Mayıs 2002’de Roma Deklarasyonu ile sonuçlandı. NATO ile Rusya ilişkilerindeki Yeni Yön Deklarasyon’una göre, Rusya Federasyonu’nun NATO’nun bazı konularda bütün haklara sahip ortağı olarak belirtilmiş ise de bu sadece formalitede kalmıştır. Gerçekte bu belge, Rusya’ya hiçbir hak tanımamıştır.[ Lukin: 2003, s.100]. NATO, genişlemesini devam ettirerek 2 Nisan 2004'de yedi ülkeyi daha üyeliğe kabul etmiş ve toplam 26 ülkeye ulaşmıştır. NATO’ya son giren ülkeler, eski Sovyet ve/veya sosyalist devletler olan Estonya, Letonya, Litvanya, Slovenya, Slovakya, Bulgaristan ve Romanya'dır. Böylece NATO, Rusya Federasyonu sınırlarına iyice yaklaşmıştır. Yeni Avrupa düzeninde Rusya’nın ve eski Sovyet cumhuriyetlerinin yerinin ne olacağı uluslararası politikanın yeniden yapılanmasında oldukça önem taşımaktadır. Doğu Avrupa ve eski Sovyet cum- huriyetlerinin NATO ve AB ekseninde bir takım pürüzlere rağmen devam eden bütünleşme çabaları, Rusya Federasyonu’nu rahatsız etmekte ve muhalefetine neden olmaktadır. Gorbaçov Rusya’nın geleceğin Avrupa’sının şekillenmesinde eşit bir ortak olarak söz sahibi olmak istediğini, “Ortak Avrupa Evi” dü- şüncesiyle somutlaştırmıştı. [Gruşko: 2002, s. 95]. Rusya bu dönemde Batı ile ilişkilerini geren emperyal taahhütlerinden vazgeçmiş, Doğu Avrupa’nın özgürleşme sürecine destek vermiş ve gerektiğinde tek yönlü silah indirimlerine gitmişti. Bu nedenle, Rus akademisyeni Torkunov, Rusya Federasyonu’nun Batı ile ilişkilerini ikiye ayırmakta, Gorbaçov’la başlayan ve Kozirev’le devam eden dönemi Batı/ABD ile yaşanan romantik devre olarak değerlendirmektedir. Torkunov, romantik dönemin içerde yaşanan ekonomik ve siyasi krizlerin yanı sıra, Yugoslavya krizi, NATO’nun 2. dönem genişlemesi ve silahsızlanma anlaşmalarında yaşanan gerginlikler nedeniyle bittiğini belirtmektedir.[ Dağı: 2002, s.229-230]. SSCB’nin yıkılmasına bağlı olarak yayılmacı politikasını terk eden Rusya, bunun bir delili olarak Küba'daki Lurdose radar sisteminin kullanımından vazgeçmiş, ayrıca Vietnam'daki Kamran Deniz Üssü’nü de kapatmıştı. Fakat, Yugoslavya’nın bombalanması NATO ile ilişkilerin yeniden gözden geçirilmesinin gerekli olduğunu ortaya koydu. Rusya, AB ile yakınlaşma eksenini Avrupa’da ABD hegemonyasına karşı çıkan Fransa ve Almanya yakınlığı üzerinden kurmaya çalışmıştır. Bu dönemde Fransa uluslararası politikada Amerikan hegemonyasına ve büyüyen Almanya’ya karşı Rusya’yı dengeleyici unsur olarak görmüş, [ Solovyov: 2006, s. 186]. Avrupa bütünleşmesinde Rusya’nın dışarıda kalmamasını savunmuştur. Almanya ise, yeni dönemde Avrupa’da olası bir gerginliğin ve çatışmanın kendi topraklarının doğusuna kaymasından stratejik rahatlık hissetmiş ve bu nedenle NATO’nun Rus sınırlarına doğru genişlemesini desteklemiştir. Fakat aynı zamanda uzun vadeli ekonomik gelişmesinde “stratejik rezerv” olarak nitelendirdiği Rusya ile özel ilişkiler kurmayı da ihmal etmemiştir. NATO’nun genişlemesi Rus iç ve dış politikasında tepkiye yol açarken, AB’nin genişlemesi Rus kamuoyunda siyasi gergiliğe neden olmamaktadır. Bu çerçevede AB’nin genişlemesine karşı çıkmayan ve bunu NATO’nun genişlemesine alternatif olarak algılayan Rusya, entegrasyon çabalarını Avrupa’nın siyasi ve askeri güvenliği açısından istikrar unsuru olarak görmektedir.[ Cafersoy: 2004] Rus dış politikasında AB’nin genişlemesi ile Rus siyasi çıkarlarının örtüştüğü düşüncesinin hakim olduğunu söylemek mümkündür. Örneğin, üç Baltık devletinin (Estonya, Litvanya, Latviya) Ocak 1998’de ABD ile Ortaklık Sözleşmesi imzalamasına tepki gösteren Rusya, bu ülkelerin AB’ye katılmalarına siyasi nedenlerle olumlu yaklaşmıştır. Avrupa Parlamentosu’nun üyelik için başvuran ülkelerde insan hakları ve Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|