Baki biznes universiteti Fakültə-İqtisadiyyat və idarəetmə İxtisas-Maliyyə Fənn-Dövlət maliyyəsi Kurs-2 Qrup-620a/s

2.Müəssisənin maliyyə resurslarının təşkilinin əsas prinsipləri
Müəssisənin maliyyə resurslarının təşkili prinsipi dedikdə hər şeydən əvvəl onların mövcudluğuna xas olan spesifik formaların başa düşülməsi lazımdır. Maliyyə resurslarının təşkili onların səmərəliliyinin təmin olunması problemlərinin ümumi kompleksində mühüm yer tutur. Maliyyə resurslarının təşkilinin əsas prinsipləri belədir:
1) Maliyyə resuslarının tərkibi və strukturası;
2) Maliyyə resurslarının yaradılması mənbələrinin təşkili;
3) Müəssisənin maliyyə resurslarına tələbatının müəyyənləşdirilməsi; 4) Maliyyə resurslarının onların təyinatına uyğun olaraq məqsədli istifadəsi; 5) Maliyyə resurslarının qorunması.
Maliyyə resurslarının tərkibi dedikdə onları təşkil edən elementlərin məcmusu başa düşülür. Maliyyə resurslarının strukturları onu təşkil edən ayrı-ayrı elementlərin qarşılıqlı münasibətini ifadə edir, yəni, müəssisənin maliyyə resurslarının ümumi böyüklüyü içində hər bir elementin payını göstərir.
Maliyyə resurslarının tərkibi və strukturası iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sektor və altsektorlarında eyni deyildir. Onlar istehsal, iqtisadi və təşkilati quruluşun çoxsaylı amilləri ilə müəyyən olunur. Metallurgiya və maşınqayırma kimi fondtutumlu sənaye sektorlarında xüsusi maliyyə resurslarının üstünlük təşkil edən elementi amorntizasiya ayırmalarıdır. Yüngül sənaye və ticarətdə isə ümumi gəlir əhəmiyyətli paya malikdir.
Bundan başqa resurslarının tərkibinə görə ayrılmasını aşağıdakı əlamətlərə görə qruplaşdırmaq olar: məqsədli və çoxməqsədli təyinatlı maliyyə resursları. Ümumiyyətlə danışdıqda, maliyyə resurslarının məqsədli istiqamətlənməsinə pul vəsaitləri fondlarının yaradılması və istifadəsi yolu ilə nail olmaq olar. Daha əvvəlcə qeyd olunduğu kimi, maliyyə resursları iki: fond və qeyri-fond formasında yaradıla və istifadə oluna bilər.
Birinci forma maliyyə resurslarının vaxtı-vaxtında yaradılması, tamlığı və onların məqsədli istifadəsinə nəzarət nöqteyi baxımından üstün tutulur. İkinci isə maliyyə resurslarının mobilliyi baxımından cəlbedicidir. Lakin birinci formada maliyyə fondları vəsaitlərinin məqsədsiz təyinatla müvəqqəti istinasını istisna etmir, bir şərtlə ki mütləq onun sonrakı tamlığı təmin olunsun.
Maliyyə resurslarının qruplandırılmasının mühüm prinsiplərindən biri – onların ilkin və sonuncu maliyyə resurslarına ayrılmasıdır. Məcmu ictimai məhsul kimi maliyyə resursları maddi istehsal sferasında yaradılır.
Lakin bir sıra iqtisadçılar bu vəziyyətə bir az geniş baxırlar. Məcmu ictimai məhsul «müəyyən statistiki period (əsasən bir il) ərzində həm maddi həm də qeyrimaddi istehsalda sonuncu mal və xidmət istehsalının bütün həcminin məcmu bazar dəyəridir», «milli iqtisadiyyatın müxtəlif sektorlarında müəyyən zaman aralığında (məsələn, bir il ərzində) istehsal olunmuş bütün məhsul həcminin birləşmiş göstəricisidir». İctimai məhsulun belə geniş müəyyənləşdirilməsi ilkin və sonuncu maliyyə resursları arasındakı sərhədi əhəmiyyətli dərəcədə aradan qaldırır. Lakin burada yuxarıdakı cümlədən yaranan bir fikri verir ki, maliyyə resursları maddi istehsal sferasında yaradılır.
Satışdan gəlirin bölgüsü zamanı müəssisədə ilkin maliyyə resursları (amortizasiya, mənfəət və s.) yaranır. Ümumdövlət tələbatının ödənilməsi zərurəti ilə əlaqədar olaraq ilkin maliyyə resursları yenidən bölünür: onların müəyyən hissəsi dövlət büdcəsinə və büdcədən kənar fondlara verilir. Ümumdövlət maliyyə resursları öz növbəsində yenidən bölünür, müxtəlif iqtisadi və sosial tələbatın ödənilməsinə yönəlir, bu zaman onların bir hissəsi maddi istehsal müəssisə və təşkilatlarının və qeyri-istehsal sferasının qurum və təşkilatlarının sərəncamına daxil olur. Beləliklə sonuncu maliyyə resursları yaranır ki, bu da sxem 1-də əks olunmuşdur. İlkin maliyyə resursları mürəkkəb bölgü və yenidəndbölgü prosesini keçir və nəticədə mərkəzləşmiş və mərkəzləşməmiş maliyyə resursları yaranır.
Mərkəzləşdirilmiş maliyyə resursları öz növbəsində ictimai tələbata uyğun bölünərək və öz növbəsində büdcədən və büdcədən kənar fondlarla maliyyələşən işləri yerinə yetirən təsərrüfatçılıq subyektlərinin ilkin maliyyə resurslarını təşkil edərək son maliyyə resurslarını yaradır. Gördüyümüz kimi, maliyyə resursları bütövlükdə müəyyən dövriyyəni həyata keçirir. Hər bir müəyyən zaman momentində məcmu maliyyə resurslarının bir hissəsi ilkin maliyyə resurslarını, digər hissəsi – potensial son resurslarını ifadə edir.