Бакы дювлят университети илащиййат факцлтясинин
Yüklə 10,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
Qızoğlu kimdir? 427
QIZOĞLU KİMDİR? Könül Quliyeva ∗
Həyatı Sibt İbnu-l Cövzi (ibnu-l Cövzinin nəvəsi) ləqəbi ilə tanınan Şəmsuddin Əbu-l Müzəffər Yusif b. Qızoğlu b. Abdullah 582/1186-ci ildə Bağdad şəhərində anadan olmuşdur. Atası, Abbasi xəlifələrindən əl-Müktəfi (1096- 1160) və əl-Müstəncidin vəzirlərindən olmuş Aynuddin Əbu-l Müzəffər Yahya b. Hübeyrinin (1096/97-1165) köləsi olan Hüsaməddin Qızoğlu idi. Əsli türk olan bu köləni sonralar Ibn Hübeyrə azad etmiş və bir övlad nəzəriylə böyüdüb yetişdirərək dövrünün məşhur din xadimi və vaizlərindən biri olan Cəmalüddin Əbu-l Fərəc b. əl-Cövzinin (1116-1200) qızı Rəbiə ilə evləndirmişdir. Bu evlilikdən də Sibt İbnu-l Cövzi dünyaya gəlmişdir. Lakin Sibt hələ kiçik yaşlarından atasını itirdiyi üçün onu babası İbnu-l Cövzi böyütmüşdür, tarix və bir çox islam elmlərini də o, babasından öyrənmişdir. Beləcə elmi tərbiyəni ilk dəfə babsından alan Sibt, dövrünün ən məşhur alimlərindən Bağdadda və Mosulda təhsil almışdır. O, babasının ölümündən sonra (1200) təxminən 18-20 yaşı olanda, Bağdadı tərk edərək Eyyubilərin hakimiyyəti altında olan Dəməşqə köçmüşdür. Bu şəhərdə də təhsilini davam etdirən Sibt, Şeyxülislam Muvaffakuddin Əbu Muhamməd b. Ku- damə, Əbu-l Yumn Zeyd b. əl-Kindi və başqa bu kimi müdərrislərin dərs- lərində iştirak etmişdir. Beləliklə də, İran və Suriyanın tanınmış alimlərindən elmi biliklər əxz edən Sibt İbnu-l Cövzi təhsilini mükəmməl şəkildə tamamlayaraq həm islami elmlərdə, həm də tarix elmində dövrünün dəyərli şəxslərindən biri olmuşdur. Bunun bir nəticəsi olaraq Sibt, Əyyubi məliklə- rinin, xüsusilə də alimləri sevib himayə edən Məlikü-l Muazzam Şərəfuddin İsanın (1180-1227) hörmətini qazanmışdır. Cövzi həmçinin bəlağətli nitqi ilə də xalq arasında sevilirdi. Beləki o, Dəməşqin müxtəlif mədrəsələrində ( Şibliyyə, Bədriyyə, Mustansıriyyə və b.) dərslər keçərək tələbələr yetişdirməklə yanaşı, həm də şəhər məscid-
∗ Əlyazmalar İnstitutunun aspirantı Könül QULİYEVA 428
lərində vaizlik edərək xalqı maarifləndirirdi. Onun söylədiyi xütbələr o qədər bəlağətli olurdu ki, onu dinləməyə hətta, əmirlər, vəzirlər də gəlirdi. O, özünə ikinci vətən olaraq seçdiyi Dəməşqdə, öz evində vəfat etmişdir. Zilhiccə ayının 21-i 654-cü ildə (21 yanvar 1257-ci il) orada da dəfn edil- mişdir. Cənazəsində böyük xalq izdihamıyla yanaşı, Əyyubi hökmdarların- dan əl-Məlikün-Nasir Salahuddin Yusifin də (1230-1260) iştirak etməsi, onun həm xalq, həm də hökumət yanında necə böyük bir hörmət qazandığı- nın dəlilidir. 1
Yaradıcılığı Sibt ibn Cövzinin dövrümüzə qədər gəlib çatan altı böyük əsəri vardır. Bunlar aşağıdakılardır: 1.
“Təzkirat havas əl-umma bi zikri Xasais’is al-`imma”. Bu kitab on iki imam haqqındadır. 2.
Musa ibn Əbu Bəkr ibn Eyyubi haqqındadır. 3.
“Kənz əl-muluk fi keyfiyyət əs-suluk”. Bu əlyazma dini söhbətləri və xütbələri əhatə edir. 4.
5.
“Şərh əl-cami əl-kəbir”. Hədislər haqqındadır. 6.
dilli tarixçilər arasında tanınmışdır. 2
“Mir’atuz-zaman fi təvarixi əl-`ayan” (“Ə`yanlar tarixində zamanın güzgüsü”) əsərinin əlyazması orta əsr şərq tarixini öyrənmək baxımından ən qiymətli mənbələrdən biri hesab edilir. İbn Hallikan (1211-1282) yazır ki, o, “Dəməşqdə Sibt ibn Cövzinin 40 cilddən ibarət olan və hər birində də müəllifin imzası olan “Mir’atuz-zaman fi təvarixi əl-`ayan” adlı əsərini gör- müşdür”.
3 Lakin təssüflər olsun ki, əsərin əksər cildləri itmiş, dövrümüzə qə-
1 Ali Sevim, Sibt ibn əl- Cövzi “ Mir`atüz-zaman fi tarixi`l-ayan”, Ankara,1968, s.65 2 M.A.Pirimova, “Miratüz-zaman” о двух историках, Əlyazmalar xəzinəsində, c.VIII,1987, s.125 3 Ali Sevim, eyni əsər, s. Qızoğlu kimdir? 429
dər ancaq iki cildi gəlib çatmışdır - I və VIII cildləri. Bunlardan da 495- 654/1101-1256-cı illəri əhatə edən VIII cildi nəşr edilmişdir 4 .
güzgüsü”) əsərinin I cildinin əlyazması AMEA-nın Əlyazmalar İnistitunda D-23 şifrəsi altında mühafizə olunmaqdadır. 5
başlayandan, müəllifin ölümünə qədər (654/1256) cərəyan edən bütün hadisələri əhatə edir. Bu baxımdan Sibt, əsərin özündən əvvəlki dövrləri əhatə edən qismlərini yazmaq üçün həmin dövrlərdə yazılmış bir çox əsərlərdən də istifadə etmişdir. Bunlardan müəllifin ən çox istifadə etdiyi əsər, Muhamməd b. Hilal əbu`l-Hasən Garsu`n-ni`mə əs-Sabinin “Uyunüt- təvarix” adlı əsəri olmuşdur. Garsu`n-ni`mə bu əsərini atası Hilalın h.360- 448-ci illəri əhatə edən tarixi əsərinə zeyl olaraq qələmə almış və onu h.479(1086/1087)-cu ilə qədər davam etdirmişdir. XI əsrdə Bağdadda qələmə alındığı bilinən Uyunüt-təvarix”-i Sibt Dəməşqə gətirərək istifadə etmişdir, lakin əsərin sonrakı taleyi barəsində qaynaqlarda heç bir məlumat yoxdur. Beləliklə Sibt ibn Cövzi əsərinin XI əsri əhatə edən bölmələrini Garsu`n- ni`mədən, XIII əsr hadisələrini əhatə edən bölmələrini isə, İbnu`l-Kalanisi, İbnu`l-Əzraq, əl-İmadu`l Katib Muhamməd əl-İsfahani (əl-Bərkuş-Şami və Haridatu`l-Kasr adlı əsərləri), İbnu`l-Əsir, İbn Asakir, İbnu`ş-Şəddad, Səm`- ani və Dubeysi kimi müəlliflərin əsərlərindən faydalanaraq yazmışdır. 6
ni əl-Ba`albəki (ölm.1326) tərəfindən qısaldılaraq yenidən qələmə alınmış- dır. Yununi həmçinin h.654-cü il hadisələri ilə sona çatan Mir’atuz-zamana bir zeyl də yazmış və onu h. 713-cü ilə qədər davam etdirmişdir. 7
4 Z. Bünyadov, “Azərbaycan Atabəyləri dövləti”, Bakı 2007 5 M.A.Pirimova, eyni məqalə, s. 6 Ali Sevim, eyni əsər, s. 7
Li Guo, Early mamluk Syrian historiography al-Yunini`s Dhayl Miràt al-zaman, Chicago, 1997
Yüklə 10,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|