Baki universitetiNİn xəBƏRLƏRİ №2 Humanitar elml
Yüklə 81,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SOCIO-ECONOMIC AND PUBLIC–POLITICAL PRECONDITIONS OF THE EMANCIPATION MOVEMENTS IN NORTHERN AZERBAIJAN (AT THE FIRST HALF OF THE XIX CENTURY)
| 113
BAKI UNİVERSİTETİNİN XƏBƏRLƏRİ №2 Humanitar elml ər seriyası 2013 UOT 94(479.24) AZƏRBAYCANDA XALQ AZADLIQ HƏRƏKATININ SOSİAL-İQTİSADİ VƏ İCTİMAİ-SİYASİ ŞƏRTLƏRİ (XIX ƏSRİN BİRİNCİ YARISI) S.A. İSMAYILOVA Bakı Dövlət Universiteti Sevdaismayılova @ rambler.ru M əqalədə XIX əsrin birinci yarısında Şimali Azərbaycanda çarizmin müstəmləkə siyas ətinə qarşı xalq azadlıq hərəkatının sosial-iqtisadi və ictimai-siyasi şərtləri açıqlanır. XIX əsrin ilk onilliklərində Şimali Azərbaycanda torpaq sahiblərinin iqtisadi gücünün azaldılması, rus hökum ətinə «sadiq olan etibarlı» bəylərin yaradılması, lakin buna baxmayaraq çarizmin əldə silah müstəmləkə zülmünə qarşı döyüşən yerli feodallar içərisində özünə dayaq tapa bilm əməsi göstərilir. H ərbi üsullarla həyata keçirilən maliyyə-vergi siyasəti, Azərbaycan ali silkinin böyük bir hiss əsinin torpaqlarının müsadirəsi, müsəlman ruhaniliyinin muxtariyyətinə son qoyularaq onların hüquqlarının pozulması XIX yüzilliyin I yarısında Şimali Azərbaycanda xalq azadlıq h ərəkatını doğuran sosial-iqtisadi və ictimai-siyasi şərtlər kimi səciyyələndirilir. Açar sözl ər: xalq azadlıq hərəkatı, maliyyə-vergi siyasəti, müsəlman ali silki, torpaqların müsadirəsi, müsəlman ruhaniliyi 1801-ci ild ə Qazax, Şəmsəddil və Borçalı sultanlıqları Şərqi Gürcüstanla birlikd
ə Rusiya imperiyasına qatıldıqdan sonra Azərbaycan xanlıqları Rusiya, İran və Türkiyə arasında kəskin hərbi-siyasi mübarizə meydanına çevrildi. Bu mübariz ə Rusiyanın Qafqazdakı xüsusi hərbi səlahiyyətli komandanları tərəfin- d ən iki istiqamətdə aparılırdı: Birincisi, müqavimət göstərən xanlıqların hərbi- müst əmləkəçi metodlarla ləğv edilməsi, ikincisi isə, dövlətlərarası müqavilə bağlamaq yolu ilə xanlıqların daxili muxtariyyət hüquqlarını saxlamaqla Rusi- ya nın vassalına çevrilməsi. 1805-ci ildən Şimali Azərbaycanda hərbi işğal rejimi – komendant üsul-idar əsi yaradıldı. Bu, 1840-cı ilədək davam etdi. La- kin göst ərilən dövrədək burada idarəçilik sahəsində Rusiyanın vahid xətti h ələlik yox idi. Çar zabitləri – komendantlar tərəfindən idarə edilən əyalətlər dövründ ə imperiya özünün hərtərəfli işlənib hazırlanmış siyasətinə malik deyildi. 1830- cu il 13 iyul Ali buyruğu ilə müsəlman ali silkinə güzəştə gedən 114
rus hakimiyy əti 1841-ci il qanunu ilə torpaqların müsadirəsi haqqında göstəriş verir, XIX əsrin 30-40-cı illərində çarizmin Şimali Azərbaycanda yürütdüyü siyas ətdə bir-birinə tamamilə əks olan addımlar atılır. Qafqaz hakimləri sınaqlar və səhvlər üsulunu rəhbər tuturdular (7,23-24). Yerli
əhalinin nə mülkiyyət hüququ, nə də şəxsi təhlükəsizliyi heç bir qanunla t ənzimlənmirdi. Baş komandanlar da, rəislər də öz bildikləri kimi h ərəkət edirdilər. Rusiya idarəçiliyi Azərbaycan xalqı üçün yabançı idi. Dil və din d ə xalqa yad idi. Hakimiyy ət yerli ali müsəlman silkinin siyasi və iqtisadi gücünü qırmağa çalışırdı. Xan təliqələrinin tanınması və ya inkar edilməsi komendantdan asılı idi. Müsadir ə edilmiş torpaqlar ya xəzinənin mülkiyyətinə keçir, ya da çarizmə sadiq, «etibarlı» bəylərə bağışlanırdı. Çarizmə sədaqətli qulluq şərtilə bu tor- paqlar onların idarəsində qala bilərdi. Bəylərə rəncbərlərin paylanması da ko- men
dantların ixtiyarında idi. Komendantın əmri ilə xəzinə kəndləri və kənd- lil
əri xüsusi sahibkar kəndləri və kəndlilərinə və yaxud da əksinə çevrilə bil
ərdilər. Komendant üsul-idar əsində əsas amil özbaşınalıq, rüşvətxorluq, haqsızlıq idi. Komendantlar h ətta hakimiyyəti də aldatmaqdan çəkinmir, xəzinəyə ötürül
əsi əmlakı özləri mənimsəyirdilər. XIX yüzilin 20-ci ill ərinin sonu – 30-cu illərinin əvvəllərində Cənubi Qafqazda I Nikolayın göstərişi ilə təftiş aparmış senatorlar Meçnikov və Ku- taysov yazırdılar ki, yüz min sakinin hüququ, namusu, əmlakı komendantın hökmünd
ən asılıdır (9, 10). K.A.Zubarevin 1830-cu ild ə gen.-adyutant Strekalova ünvanladığı yazı- dan aydın olur ki, Qarabağda mahal naibləri sakinləri sıxışdırır, iğtişaş yara- dırlar. Vərəndə mahal naibi prаp. məlik Xudadad başqalarını da ötüb. Əxlaqsız v ə sərxoş bir davranışla o öz hay-küylü və sərxoş xidmətçiləri ilə kəndlərdən keç ərək əsassız olaraq sakinləri cəzalandırır. Onun mirzəsi və xidmətində olanları da belə edirlər. Qeyri-qanuni olaraq xəzinə kəndlilərindən hər kotan və cütd
ən dörddə bir buğda götürür, pul cərimələri və rüşvət alır (6, VII c., 464). İşğal dövründə çarizmin Şimali Azərbaycanda torpaq siyasətinin əsasını x əzinə mülklərini artırmaq, yerli feoddalları çarizmə sədaqətli qulluq edən bir zümr əyə çevirmək təşkil edirdi. Rus idarəçilik sisteminə dair yaradılmış layi- h ələrin ümumi cəhəti ondan ibarət idi ki, hüquq, məhkəmə, idarəçilik sahə- l ərində bütün yerli xüsusiyyətlər ləğv edilir, mərkəzləşdirilmiş idarəçilik sis- temi yaradılması nəzərdə tutulurdu. Çarizm diyarda «təbii rus zadəganların- dan» ibar ət bir dayaq yaratmaq fikrində idi (9, 232-259, 301-317). Xanlıqlar dövründə mövcud olmuş vergi sistemi əsasən qorunub saxlan- mışdı. Müxtəlif vergi və mükəlləfiyyətlər kəndlilərin vəziyyətini daha da ağır- laşdırırdı. Rus r əisləri kəndli təsərrüfatının yönümünü nəzərə almadan qanunsuz vergil ər yığırdılar. 1834-cü ildə Şirvan komendantı Xançoban və Rutbar ma- halının taxıl əkməyən maldar əhalisi üzərinə malcəhət taxıl vergisi qoymuş, 3
115
ild ə qanunsuz olaraq 855 tağar buğda, 475 tağar arpa yığmışdı. Yalnız sakin- l ərin güclü narazılığından sonra 1838-ci ildə artıq yığılmış taxılın qayta- rılmaması şərti ilə bu verginin ödənişi dayandırılmışdı (2, 640). Xan
lıqlar dövründə son dərəcə mürəkkəb vergi sistemi mövcud idi, lakin h əmin sistem ciddi şəkildə gözlənilirdi. Çar hökuməti isə həmin sistemi sax- layaraq, ona bir qarmaqarışıqlıq gətirmişdi və həmin sistemi son dərəcə qaba müst
əmləkə əsarəti ilə daha da ağırlaşdırmışdı (8, 60-65). Tarixçi alim M.Abdullayevin göst ərdiyi kimi, çarizmin Azərbaycanın Rusiya t
ərəfindən işğal edilməsi dövründə formalaşan aqrar siyasətinin mərkə- zind
ə dayanan yerli feodallara münasibət məsələsi, onların sosial-iqtisadi hü- quqlar
ının nizamlanması üzrə bütün hökumət tədbirləri ali zümrənin tərki- bind
əki bu qruplaşma və meylləri bəzi hallarda qismən, bir çox hallarda isə tamamil
ə nəzərə almaqla həyata keçirilirdi (1, 67). Mü əllifin göstərdiyi kimi, inzibati orqanlar Ali manifestin müəyyən etdiyi qaydalara yarımçıq əməl edir, qəsdən onu pozurdular. Diyarın “sakitliyi” üçün t
əhlükəli olan bəylərin geri qayıtmasına qətiyyən yol verməməyə çalışır- dılar. Irana qaçan Qazax ağalarının hələ 1814-cü ilin aprelində geri qayıtmaq xahişinə baxılmamışdı. Digər tərəfdən isə sürgündən, həbsdən və xaricdən qay- tarılmasına icazə verilən feodalların keçmiş torpaqları üzərindəki hüquqları heç d ə həmişə Ali manifestdə göstərilən “qabaqki vəziyyətində” deyil, çarizmin t əhrifedici mülahizələrinə əsasən qaytarılırdı. Belə ki, Quba əyalətindən xə- yan ət edənlər sırasında Həştərxana sürgünə göndərilən, ancaq günah işlətdiyi sübuta yetm ədiyi üçün 1820-ci ildə geri qaytarılan Paşa bəyin müsadirə edilmiş 4 k əndindən yalnız 2-si onun sahibliyinə deyil, “idarəsinə” qaytarılmışdı (1,71). Az ərbaycan feodallarının bir hissəsi, Qazax, Şəmşəddil, Borçalı distan- siyasının ağaları, Quba əyalətinin tiyuldar bəyləri artıq torpağın sahibi və mülkiyy
ətçisi deyil, yalnız “idarəçisi” sayılırdılar (6, IV c., 666-670). “İdarəçilik” çarizmə sədaqətli olması şübhə doğuran, xaricə və dağlara qaçan feodalların övladlarının da torpaq üzərində nəsli sahiblik hüququnu asanlıqla ləğv etməyə imkan verirdi. Saxta “idar əetmə” məsələsini ortaya atan hökumət bundan bəylərə qarşı başlıca iqtisadi təzyiq vasitəsi kimi istifadə edirdi. 1817-ci ild ə Quba komendantının verdiyi “Sərəncam” kəndlilərin , feo- dalların xeyrinə ödəməli olduğu mükəlləfiyyətləri nizama salırdı. Artıq Quba əyalətinin bəyləri mülk sahibi yox, onların “idarəedicisi” hesab edilirdi. Buna gör
ə də əhali ona bəzi mükəlləfiyyətlər ödəyirdi (4, 144). 1818-
ci il “Əsasnaməsi”nə görə ağalar mülkiyyətçi deyil, yalnız idarəçi idil
ər. Torpaqları üzərində mülkiyyət hüququ yox idi. Onlar yalnız həmin tor- paqlarda salınmış bağlar, tikilmiş evlər və dəyirmanlar üzərində mülkiyyət hü- ququna malik idil ər.
A.Yermolov yazırdı: “Bu, hökumətin onlar və hətta onların qohumlarının k əndi idarə etmək hüququndan məhrum etmək niyyətində olmadığının sübutu 116
rolunu oynaya bil ər” (6, VI c., I h., 696-698). 1818- ci il “Əsasnaməsi” üzrə ağalar müəyyən vergi və kəndlilər üzərində polis n əzarəti həyata keçirməli idi. Buna əsaslanan çar hökumət orqanları tiyul- k ənd sahibkarlarını idarəçi hesab edir və onların yeni hakimiyyətə münasibətini n əzərə almaqla ya onların kəndini əlindən alır başqasına bağışlayır, ya da on- ların əlində saxlayırdı. Xan hakimiyy ətinə son qoyulmuş Şəki, Şirvan və Qarabağ əyalətlərində yerli feodalların torpaq hüquqlarına zərbə vurmaq üçün bir sıra tutarlı işlər görüldü. 1820-ci ild ən Yermolovun göstərişi ilə müsəlman əyalətləri bəylərinin k ənd və torpaqlar üzərində sahiblik və “idarə” hüquqlarını təsdiq edən xan t əliqələri toplanıldı. Hər üç vilayətdə şəhər məhkəmələrində təliqələrin əsl ma- hiyy əti təhrif edilir, torpaq sahibliyi hüququ “idarəçilik”lə əvəz olunurdu. Bəy v ə ağaların torpaq hüququnun əlindən alınması üçün “hökumətə xəyanət”, “düşmənlə Rusiyanın mənafeyinə ziyan vuran əlaqənin saxlanması”, “dövlət m əmurlarına itaətsizlik” kifayət edirdi. 1824-cü ild ə general Yermolovun göstərişi ilə yaradılmış komissiya bütün b əy familiyalarını saf-çürük etməli və qədim, yerli bəy nəsillərini, bəy adını Şeyx Əli xandan alanlardan ayırmalı idi. Erm
əni vilayətində keçmiş sərdarın vəziri Mirzə İsmayılın dəqiq siyahıya- almalarına əsasən xan xəzinəsinin bütün gəliri və mülki aşkara çıxarıldı (8, 151). Yen ə Yermolovun göstərişi ilə Şəki və Şirvan xanlıqlarında bütün bəy fa- miliyaları məlum edildi. Onlar haqqında məlumatlar ya dəqiqliyi şübhə do- ğurmayan sənədlərə, bunlar olmadıqda isə hər bir nəsil haqqında xüsusi etimad göst ərilən 12 bəyin şəhadətinə əsaslanırdı. Azərbaycan feodallarının böyük bir hiss əsinin öz torpaqlarının sahibi və mülkiyyətçisi deyil, yalnız xəzinə (dövlət) k əndlilərinin idarəçisi sayılmaları onları 1826-cı ilin iyununda başlanan “ümu- mi müs əlman üsyanı”nın fəal iştirakçısı etdi. 13 iyul 1830-cu il Ali Qanunu ilə II Rusiya- İran müharibəsi dövründə antihökumət çıxışlarda iştirakına görə cə- zalandırılan bəylərin əfvi və müsadirə edilmiş torpaqların qismən qaytarılması bir növ fe odallarla yaxınlaşma xətti olsa da, XIX əsrin 30-cu illərində Rusiya Az ərbaycan bəylərinin silki hüquq və imtiyazlarını rəsmi olaraq tanımadığı üçün onlar Rusiyanın müstəmləkə siyasətini həyata keçirməkdə sosial dayağı ola bilm
əzdilər. Odur ki, Azərbaycan bəyləri XIX əsrin 30-cu illərində Azər- baycanda baş verən azadlıq hərəkatında fəal iştirak edirdilər (3,83). Çarizm Az ərbaycan ruhaniliyinə münasibətdə də ağa və bəylərə olan siyas ətini davam etdirdi. Əsas münasibət müsəlman, əsasən şiə (Şimali Azər- baycanda əhalinin böyük qismi şiə məzhəbli idi) ruhaniliyinin xanlıqlar döv- ründ ə malik olduqları muxtar idarəçiliyinə son qoymaqdan, onların İran və Türkiy ədəki dini mərkəzlərdə ruhani təhsili almalarını qadağan etməkdən iba- r ət oldu. İşğal dövründə müsəlman ruhaniliyinin sayını, onların xeyrinə yığılan vergil əri azaltmaq, şəriət məhkəmələrinin funksiyalarını məhdudlaşdırmaq və müst əmləkə əleyhinə çıxışlarda iştirak edən ruhaniləri amansız cəzalandırmaq t ədbirləri həyata keçirilirdi. Xanlıqlarda ruhanilər xanlıq divanxanasında mü- 117
hüm yer tuturdular. Qaz ılər, əmr-məruflar sırf inzibati funksiyaları yerinə yetir ən dövlət məmurları kimi çıxış edirdilər. Dövlət idarəçiliyində isə ali rütb əli ruhanilər çıxış edirdilər. Aşağı təbəqədən olan ruhanilər isə dini işlərlə m əşgul olurdular. Azərbaycan ruhaniliyinə münasibətdə həyata keçiriləcək siyas əti müəyyənləşdirməkdən ötrü çarizm ruhaniliyin sosial-iqtisadi və siyasi- hüquqi v əziyyətini öyrənməli idi (10, 107). Yermolovun 1824- cü ilin martında tərtib etdiyi “Quba qazısına göstəriş” – müs əlman ruhaniliyinin sosial-siyasi, hüquqi statusunu müəyyənləşdirən bir s ənəddir. S ənəddə əyalət ruhanilərinin sayı və ünvanlarının müəyyənləşdirilməsi, din xadiml ərinin davranışı və əxlaqına ciddi fikir verilməsi, moizələrində hö- kum ət əleyhinə, başqa dindən olanlara qarşı nifrət hissi aşılayan ruhanilərin h ərbi məhkəməyə verilmələri əmr edilirdi (9, 309). Quba əyalətinin komen- dantı K.K. fon Krabbeyə tapşırılırdı ki, ruhanilərin əhalidən vergi ödəmək bar
ədə tələbləri rədd edilsin, hökumət tərəfindən ştata salınmayan ruhanilərin üz ərinə vergi və mükəlləfiyyətlər qoyulsun. “Göst əriş”in əvvəlində bildirilirdi ki, sünnilik əyalətdə aparıcı məzhəbdir, ibad ətlə məşğul olanların hamısı hökumət tərəfindən təyin olunan qazıya ta- bedir, mollalar da qazı tərəfindən təyin edilir. Əfəndi rütbəsi qanunun mənim- s ənilməsi sınağından çıxanlara verilirdi. Sınaq qazı və ruhani alimlərin iştirakı il ə keçirilirdi. Adı qazanana qazının və sınaqda iştirak edən üləmaların imzaları olan şəhadətnamə verilirdi. Qazı əfəndi və mollaların əqli və əxlaqi cəhətdən daşıdıqları ada layiqli olmalarına cavabdeh idi. Yoxsa onlar xalqa xeyirli öyüd- n əsihət verə bilməzdilər. Qazı etibarsızlıqda və nalayiq davranışda təqsirli olanları vəzifədən azad edirdi. “Göst
əriş”də ruhani adlarının irsən, nəsildən-nəslə keçməsi qadağan olunurdu, yalnız layiqlilərə dini ad verilməsi düzgün sayılırdı. Əslində, islam qaydalarına görə də dini adlar irsən keçmirdi. Əyalətdə din xadimlərinin sayı bel
ə müəyyənləşdirilirdi: kəndlərdə 50-60 həyətə 1 məscid olmalı idi; 10-dan az h
əyəti olan kəndlərdə isə məscid salınmırdı. Şəriət məhkəmələrinə rəhbərlik qazıya həvalə olunurdu. Onun qərarları şiə məzhəbli müsəlmanlar üçün də m əcburi idi (9,310). Yermolov müs əlman ruhanilərini iqtisadi cəhətdən də zəiflətməyə çalı- şırdı. “Quba qazısına göstəriş”də ruhanilərin xeyrinə toplanan zəkatın məcburi olduğu, xümsün isə könüllü olduğu göstərilirdi. Beləliklə, işğal dövründə Azər- baycan ruhanil ərinin də hüquqları məhdudlaşdırıldı, əsasən də bu hüquqlardan m əhrum edildilər. Şəriət məhkəmələri saxlanılsa da, onların təsir dairəsi da- raldılmışdı. Çarizm müs əlman ruhaniliyini əhaliyə mənəvi-siyasi təsir göstərməkdən m əhrum etmiş, onların vəqf mülkiyyətləri müsadirə olunmuş, ruhanilərin xeyrin ə vergi və ianələrin yığılması məhdudlaşdırılmışdı. 1826-cı il üsyanında iştirak edən ruhanilərdən bəzilərinə, elə din xadimləri olduqlarına görə ölüm c əzası verilmişdi (5, 260). 118
H ərbi üsullarla həyata keçirilən maliyyə-vergi siyasəti, yerli feodalların Rusiyaya düşməncəsinə yanaşan böyük bir hissəsinin torpaqlarının müsadirəsi, onların iqtisadi və siyasi gücünün qırılması, carizmin köcürmə siyasəti, müsəl- man ruhaniliyinin muxtariyy ətinə son qoyulub hüquqlarının pozulması Azər- baycan xalqının XIX yüzilin I yarısında Rusiyanın müstəmləkə siyasətinə qarşı apardığı xalq azadlıq hərəkatının sosial-iqtisadi, ictimai-siyasi şərtlərini təşkil etmişdi. ƏDƏBİYYAT 1.
Abdullayev M. Xanlıqlar və rus müstəmləkəçiliyi dövründə Şimali Azərbaycanda aqrar münasib ətlər (XIX əsrin 40 –cı illərinə qədər). Bakı: Adiloğlu, 2005, 232 s. 2.
Az ərbaycan tarixi (Uzaq keçmişdən 1970-ci illərə qədər) / S.Əliyarlının red. ilə. Bakı: Az ərbaycan, 1996, 872 s. 3.
Az ərbaycan tarixi. Ali məktəblər üçün mühazirələr kursu (XIX-XXI əsrin əvvəli). Bakı: BDU, 2010, 544 s. 4.
sosial-siyasi strukturu. B akı: Elm, 1989, 280 s. 5.
ərbaycan ruhaniliyi (xanlıqlar çağından Sovet işğalınadək olan dövrdə). B akı: Kür, 2002, 266 c. 6.
АКАК (Акты, собранные Кавказской Археографической Комиссией). т. IV, Тифлис, 1870, 1015 s; т.VI, I h. Тифлис, 1874, 941 s; т.VI, II h. Тифлис, 1875,950 s; т.VII , Тифлис: Типография главного управления наместника Кавказского, 1878, 994 s. 7.
Ибрагимова Н. Система управления Российского царизма в Северном Азербайджане в начале XIX столетия (до 1840-х годов). Автореферат дис. канд.ист.наук, Баку, 2008, 27 c. 8.
Иваненко В.Н. Гражданское управление Закавказьем от присоединения Грузии до наместничества великого князя Михаила Николаевича Тифлис, 1901, 525 s. 9.
века. I h. М.-Л.: АН СССР, 1936, 479 s. 10.
Петрушевский И.П. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI - начале XIX вв. Л.: Изд.Ленинградский Государственный Универ- ситет, 1949, 365 s. СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКИЕ И ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКИЕ ПРЕДПОСЫЛКИ НАРОДНО-ОСВОБОДИТЕЛЬНОГО ДВИЖЕНИЯ В СЕВЕРНОМ АЗЕРБАЙДЖАНЕ (ПЕРВАЯ ПОЛОВИНА XIX ВЕКА) С.А.ИСМАЙЛОВА РЕЗЮМЕ В статье раскрывается социально-экономические и общественно-политические предпосылки народно-освободительного движения против колониальной политики царизма в Северном Азербайджане в первой половине XIX века. Рассматривается вопрос ограничения экономической мощи землевладельцев в Северном Азербайджане в первых десятилетиях XIX века, формирование «благонадежных беков» русскому самодержа- вию. На основе фактов доказывается, что несмотря на это царизм не нашел опору среди местных вооруженных феодалов воюющих против колониального ига. Рассматривается проведенной в жизнь военными методами финансово-налоговой политики царизма, конфискация земель большой части высшего мусульманского 119
сословия Азербайджана, попирание прав и ликвидация автономии мусульманского духо- венства, характеризуется социально-экономические и общественно-политические пред- посылки народно-освободительного движения в Северном Азербайджане в первой поло- вине XIX века. Ключевые слова: народно-освободительное движение, финансово-налоговая по- литика, мусульманское высшее сословие, конфискация земель, мусульманское духо- венство
EMANCIPATION MOVEMENTS IN NORTHERN AZERBAIJAN (AT THE FIRST HALF OF THE XIX CENTURY) S.A.ISMAYILOVA SUMMARY
The article studies the social-economic and public-political preconditions of eman- cipation movements against the colonial policy of tsarism in Northern Azerbaijan at the first half of the XIX century. Limitation of economic power of landlords in Northern Azerbaijan in the first decades of the XIX century is analyzed. Formation of “the trustworthy bays” for the Russian autocracy is examined. It is noted that, in spite of all these, tsarism could find no support among the local armored feudals who were struggling against the colonial rule. Financial-tax policy of tsarism, realised by military methods, confiscation of the lands from higher Muslim clergy of Azerbaijan, violation of rights and liquidation of the Muslim clergy are characterized as preconditions for the people’s emancipation movements in Northern Azerbaijan at the first half of the XIX century. Key words: emancipation movements, financial-tax policy, higher Muslim clergy, confiscation, land, Muslim clergy
Yüklə 81,02 Kb. Dostları ilə paylaş:
|