Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Peyğəmbər”. 1920.
107
Portretl r B.Kəngərli. “Peyğəmbər”. 1920. 108
Portretl r texnikasında (15,1 x 24,3 sm) işləyib. Görünür o, ifadəli cizgiləri ilə seçilən bu portreti də o biriləri kimi hansısa nəşriyyatın sifarişi ilə ərsəyə gətiribmiş... Əgər Bəhruz bəyin portret janrında işlədiyi digər əsərləri səciyyələndirməli olsaq, onda ilk növbədə bu nümunələrdə bilavasitə onun müasirlərinin əks olunduğunu qeyd etmək istərdik. Bu məqamı vurğulamaqda məqsədimiz rəssamın bilavasitə reallıqda gördüklərini əyaniləşdirdiyini, obrazlara münasibətdə öz duyumunu ifadə etdiyini bildirməkdir. İlk növbədə onun bu portretlərinin bədii-estetik tutumunda – bədii şərhində iki cür yanaşmanın mövcud olduğunu deməliyik. Bunlardan birincisi rəssamın müraciət etdiyi obrazların təsvirinin klassik-akademik üslubda işlənməsidir. Belə bədii münasibəti rəssamın “Şirin xanımın portreti”, “Mirzə Heydər Nəsirbəyovun portreti”, “Nazlı xanım Tahirova (Nəcəfova), “Qadın portreti”, “Əsəd ağa Kəngərli” və b. əsərlərində görmək mümkündür. Bu cür yanaşmanın tətbiqini obrazların kimliyindən asılı olaraq ortaya çıxdığını da məntiqli hesab etmək olar. Bəhruz bəyin o dövrdə Naxçıvanın tanınmış adamlarından sayılan Mirzə Heydərin portretini başqa cür işləməsini sadəcə təsəvvür etmək çətindir. Bu yerdə həmin portretin sifariş əsasında işlənilməsi ehtimalını da nəzərə alsaq, rəssamın obrazları daha real- gerçəkçi tutumda əks etdirməsinin məqsədli olduğunu söyləmək olar. Etiraf edək ki, təhsil illərində tələbə-rəssamın klassik ənənələrlə səsləşən portretlər işləməsi nə qədər təbiidirsə, bu cür yanaşmaya onun yaradıcılığının müstəqillik mərhələsində rast gəlinməsi yalnız onun sifarişçini narazı salmamaqdan irəli gələ bilərdi. Digər tərəfdən, ilk dəfə canlı rəssamı və onun yaratdıqlarını görən Naxçıvan hələ Paris deyildi. Odur ki, belə bir şəraitdə o, nəyi necə çəkməyi çox yaxşı bilirdi. Rəssamın bu yanaşmasına bu qədər geniş münasibətimizin kökündə heç də onu aşağılamaq durmur. Ümumiyyətlə, sənətdə cərəyanları, bədii yanaşmaları qarşı-qarşıya qoymaq düzgün elmi-metodiki münasibət deyil. Belə ki, onların hər biri müəyyən zaman kəsiyində yaşananların bədii-estetik tutumda ifadəsi olmaqla yanaşı, özündə hər bir yaradıcının gerçəkliyə özünəməxsus münasibətini yaşadır. Odur ki, Bəhruz bəyin real tutumlu portretlərinə də bu aspektdən yanaşmalıyıq. Onlarda gənc rəssamın nümayiş etdirdiyi sənətkarlıq isə kifayət qədər yüksəkdir. Həm Şirin xanımı, həm də Mirzə Heydəri və Əsəd ağanı, eləcə də Nazlı xanımı və naməlum gözəl qadını əks etdirən portretlərdə gənc Bəhruz bəyin on ilə qədər davam edən müstəqil yaradıcılığı dövründə qraik icra mədəniyyətinin kifayət qədər kamilləşdiyini görmək mümkündür. Etiraf edək ki, bu portretlər XX əsrin ilk qərinəsində yaradılan və faktiki olaraq yenicə formalaşmağa başlayan Azərbaycan realistik təsviri sənət məktəbinin başlanğıcının necəliyini özündə hifz edən əsərlər olduğundan həm də bədii-tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Bu yerdə onu da əlavə edək ki, yaradıcılığı bütünlükdə realist sənət ənənələrinə tapınan Bəhruz bəyin yuxarıda adları qeyd olunan portretlərindən əlavə, ömrünün sonuna – 1922-ci ilə kimi vaxtaşırı yaratdığı müxtəlif adamların portretlərində də onun məhz gerçəkçi olmağa üstünlük verdiyini görmək mümkündür. Amma onun bu gerçəkçiliyi özünəməxsus və duyğulandırıcıdır. Bunu rəssamın yaxınlarını və müasirlərini əks
109
Portretl r etdirən əsərləri ilə yanaşı, qaçqınlara həsr olunmuş portretləri də təsdiqləyir. Onların arasında yüksək bədii-estetik tutumuna görə “Oğlan portreti” (1917), “Rus dili müəllimi Mirzə Məhəmməd Zamanbəyovun (Zamanov) portreti” (1917), “Şirniyyatçı Kərbəlayi Heydərin portreti” (1919), “Qoca kişinin portreti” (1919), “Tatar kişinin portreti” (1920), “Qadın portreti” (1921), “Oğlanın portreti” (1922) və s. əsərləri xüsusilə diqqət çəkir. Gənc rəssam 1917-ci ildə çəkdiyi “Rus dili müəllimi Mirzə Məhəmməd Zamanbəyovun (Zamanov) portreti” əsərində bu janrda ərsəyə gətirdiyi əvvəlki lövhələrində nümayiş etdirdiyi yüksək ustalıq ənənəsini davam etdirmişdir. Əsərin adından da göründüyü kimi portretdə Naxçıvanda rus dili müəllimi kimi tanınan Mirzə Məhəmməd təsvir olunub. Tarixdə onun adı Azərbaycanın görkəmli ziyalıları ilə bir sırada çəkilir. O da məlumdur ki, Mirzə Məhəmməd Azərbaycan xanlıqlarından olan Naxçıvan hakimi Kərim xanın nəticəsidir. Əslən kəngərlilərin Bilici qolundandır. Bir vaxtlar Qori müəllimlər seminariyasında təhsil alan Mirzə Məhəmməd Naxçıvanda dərs deyərkən Bəhruz bəyin də müəllimi olubmuş. Odur ki, keçmiş müəllimlə gənc rəssamın bu təmasını haradasa Bəhruz bəy üçün bir sənət imtahanı da saymaq olar. Reallıqda, bir vaxtlar müəlliminin qarşısında şagird kimi dayanan balaca Bəhruz, qısa zaman kəsiyindən sonra bu portreti işləyərkən artıq məşhur ziyalının önündə öz sənətinin tanınmış peşəkarı kimi dayanmışdı. Bu mənada yəqin ki, rəssamın əsərin yaxşı alınması üçün duyulası səy göstərdiyi birmənalıdır. Kömürlə işlənmiş bu qraik lövhədə hiss olunur ki, Bəhruz bəy əldə etdiyi sənət vərdişlərini nümayiş etdirməyə nail olmuşdur. Portretin kompozisiyası, əzalarının dəqiq və inandırıcı ifadəsinini şərtləndirən işıq-kölgə həlli klassik ənənələrə uyğundur, desək, həqiqəti ifadə etmiş olarıq. Lakin bu klassik dəqiqlikdə obrazın yaddaqalanlığını təmin edən emosionallıq da az deyil. Belə ki, əsərin bədii həllində obrazı “təntənəli portret” tipinə xas olan məziyyətlərə müvaiq keyiyyətlərlə bələməyə çalışan rəssam görkəmli ziyalının duyulası bədii-estetik təsir gücünə malik olan portretini yaratmağa nail olmuşdur. Bunun üçün o, bilavasitə obrazın çöhrəsinin cəlbediciliyini əldə etmək üçün bir çox portretlərində olduğu kimi kompozisiyaya əlavə – köməkçi atribut-detal daxil etməmişdir. Məhz bunun sayəsində portretlə təmasda olan tamaşaçı Mirzə Məhəmmədin nüfuzedici baxışları ilə göz-gözə qalır. Doğrudan da neytral yerlik-fondan tamaşaçıya zillənmiş bu gözlər özündə duyulası insani keyiyyətlər daşıyıcısı olduğuna hər kəsi inandırmaq gücündədir. Onun obrazın nurlu çöhrəsinə xüsusi ifadəlilik verməsi də danılmazdır. Heç şübhəsiz rəssam müəlliminin portretinin cəlbediciliyini artırmaq üçün əsərdə digər bədii vasitələrdən də istifadə etmişdir. Şaquli kompozisiyanın bütün səthini qara rəngin dəyişkən çalarları ilə örtən Bəhruz bəy yalnız müəllimin ziya saçan çöhrəsini və onun yüzlərlə şagirdə yazmağı öyrədən əllərini işıq selinə bələmişdir. Bunun hansı təsir qoyduğunu görmək bir o qədər də çətin deyildir. Yeri gəlmişkən əlavə edək ki, tanınmış ictimai dövlət xadimi Fikrət Əhmədov və onun Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı fəxri adına layiq görüılmüş oğlu Riyad Əhmədov Zamanbəyovlar nəslinin nümayəndələridirlər... Bu yerdə deyək ki, gənc rəssam Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|