Bəhruz Kəngərli nadir istedada malik bir insandır. O, Azərbaycan xalqının
Yüklə 37,21 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B.Kəngərli. “Rus dili müəllimi Mirzə Məhəmməd Zamanbəyovun portreti”. 1917.
- B.Kəngərli. “Şirniyyatçı Kərbəlayı Heydərin portreti”. 1919.
110
Portretl r B.Kəngərli. “Rus dili müəllimi Mirzə Məhəmməd Zamanbəyovun portreti”. 1917. 111
Portretl r vurğuladığımız obrazların bədii təsirliliyini kömür və karandaşla çəkdiyi əsərlərlə yanaşı, yağlı və sulu boya ilə yaratdığı portretlərdə də əldə etmişdir. Bu prosesdə fərq yalnız rəssamın tətbiq etdiyi texnikanın müxtəliliyindən irəli gələn bədii-texniki xüsusiyyətlərdən özünəməxsus tərzdə istifadə etməsindədir. Gəlin əvvəlcə sulu boya ilə çəkilmiş əsərləri nəzərdən keçirək...
Bədii tutumunun özünəməxsusluğuna görə diqqət çəkən belə lövhələrdən biri “Tatar (azərbaycanlı) tipi” (1920) adlanır. Ölçü etibarilə çox da böyük olmayan (16,8x22,5 sm) bu əsərdə obraz kifayət qədər iri təsvir olunub. Bütün üz cizgiləri duyulası aydınlıqla görüntüyə alınan obrazın rəssamın yaratdığı portretlər qalereyasında yaddaqalanlar sırasında olması birmənalıdır. Heç şübhəsiz bunu şərtləndirən başlıca səbəb portretin yüksək bədii-estetik dəyər daşıyıcısı olmasıdır. Qış geyimində görüntüyə alınan kişinin naməlum istiqamətə yönəli baxışlarında, onun dəqiqliyi görünən üz cizgilərində, işıqlı simasını əhatələyən saqqalında, eləcə də geyimində gənc rəssamın nümayiş etdirdiyi yüksək sənətkarlıq bir daha onun zamanında akademik vərdişlərə qədərincə yiyələndiyini sərgiləyir. Rəssamın ağ, göy, mavi, qara, qəhvəyi və yaşıl rənglərin təzadını onların harmonikliyinin əldə olunmasına yönəldə bilməsini, qədim milli mənəvi qaynaqlardan yaradıcılıqla bəhrələnməsinin nəticəsi hesab etmək olar. Portretdə təsvir olunanın kimliyi məlum olmasa da, onun rəssamın müasirlərindən birinin olması birmənalıdır. Belə ki. onun təhsil sonrası – Naxçıvanda yaratdığı portretlərdə daha çox Bəhruz bəyə tanış və yaxın olan adamların təsvir olunduğu təsdiqlənmişdir. İndiki halda isə rəssamın yaradıcılığında özünəməxsusluğu ilə seçilən “Tatar (azərbaycanlı) tipi”nin kimliyini hələlik dəqiqləşdirmək mümkün olmadı... 1921-ci ildə çəkilən “Qadın portreti” rəssamın bu janrda ərsəyə gətirdiyi əsərlər arasında çox fərqlənir, desək, yəqin ki, yanılmarıq. Bu məqamda portretin yaranma tarixini ipucu saysaq, onda bir çox portretləri kimi onun da Naxçıvanda çəkildiyini ehtimal etmək olardı, əgər obrazın zahiri görkəmi suallar doğurmasaydı... Heç şübhəsiz bunu şərtləndirən səbəblərdən biri təsvir olunanın azərbaycanlı, o vaxtların deyildiyi kimi desək, tatar olmamasıdır. Ötən əsrin iyirminci illərində belə bir xanımın Naxçıvanda yaşadığını ehtimal etmək nə qədər mümkün olsa da, bir o qədər də çətindir. Əgər əsərin 1921-ci ildə, yəni, Azərbayvanda artıq sovet hökumətinin qurulduğu zamanda çəkildiyini nəzərə alsaq, onda qadının Naxçıvana təşrif buyuran bolşeviklərdən birinin arvadı olduğunu da ehtimal etmək olar. Naxçıvanda artıq bir rəssam kimi yaxşı tanınan Bəhruz bəyin fəaliyyəti bolşevikləri də cəlb edə bilərdi. Portretin monoxrom rəng həlli heç şübhəsiz gənc rəssamın qaranın incə keçidləri vasitəsilə obrazın cəlbediciliyini və zəriliyini əldə etmək istedadını əyaniləşdirib. Yeri gəlmişkən deyək ki, bədii həllinə görə bu əsər rəssamın yaradıcılığında yeganədir. Qadın gözəlliyinin ifadəsi bu əsərdə şaşırdıcıdır, desək, həqiqəti söyləmiş olarıq. Əgər bu gözəl qadının zahiri cizgilərinə görə məşhur rus rəssamı K.Brüllovun obrazlarına oxşadığını da nəzərə alsaq və bura rəssamın tələbəlik illərindəki rus realist rəssamlığına güclü marağını əlavə etsək, onda əsərin bədii həllinin Bəhruz bəy tərəindən köhnə rəğbətini “təzələmək” 112
Portretl r istəyindən irəli gəldiyini də ehtimal etmək olar. Ola da bilsin ki, rəssam portreti kiminsə sifarişi ilə işləyib. Onun sifarişçidə yox, rəssamda qalmasının isə müxtəlif səbəbləri ola bilər. Belə ki, rəssamlıq tarixində belə hallar çox olub. Hər halda əsər 1939-cu ildə muzey üçün onun analığından alınıb. Diqqətçəkən məqamlardan biri üzərində rəssamın ərəb qraikası ilə imzası və yaradıldığı tarix olan bu portreti müxtəlif zamanlarda üç sənətşünasın – M.Nəcəfov, K.Kərimov və N.Həbibovun ərsəyə gətirdikləri nəşrlərdə çəkildiyi tarix məlum olmayan əsər kimi təqdim olunmasıdır. Buna bənzər hallar B.Kəngərli irsinin tədqiqində təəssüf ki, tez-tez müşahidə olunur. Başqa sözlə desək, hələ 1947-ci ildə işıq üzü görən ilk nəşrdə yazılan səhv tarixlər və ikirlər sonrakı müəllilər tərəindən də mexaniki olaraq bu günümüzə kimi təkrarlanmışdır... Rəssamın obrazlar qalereyasında “Şirniyyatçı Kərbəlayı Heydərin portreti” (1919) əsəri də özünəməxsus yer tutur. Uzun müddət şəxsi kolleksiyada saxlanan bu əsər sonralar üzə çıxarıldığından və muzey üçün yalnız 1986-cı ildə alındığından, onun barəsində geniş ictimaiyyət yalnız bundan sonra xəbər tutumuşdur. Onu hələ Bakı Dövlət Universitetində oxuyan zaman (1951-ci il) B.Kəngərli barəsində diplom işi yazan mərhum sənətşünas Nadir Zamanov ötən əsrin səksəninci illərində üzə çıxarmış və bu barədə “Qobustan” toplusunda məqalə çap etdirmişdi. Sənətşünasın verdiyi məlumatda bildirilir ki, kiçik ölçülü (7x5,5 sm) bu portret şirniyyatçının ailəsində olub. Uzun müddət ailə albomunda saxlanılan portreti də N.Zamanova Kərbəlayı Heydərin 91 yaşlı həyat yoldaşı Dilbər Musayeva təqdim edib. Ötən günləri xatırlayan D. Musayeva ərinin portreti çox bəyəndiyi üçün onu rəssamdan satın aldığını bildirib. Vaxtilə portreti şirniyyatçının bizim dövrə gəlib çatmış fotosu ilə (foto 1917-ci ildə Yaltada çəkilib) tutuşduran sənətşünas onlar arasındakı oxşarlığın birmənalı olduğunu da öz yazısında qeyd edib. Məlum olur ki, vaxtilə Naxçıvanın Oktyabr küçəsində (sovet dönəmində belə adlanırdı) həm rəssamın dükan-emalatxanası, həm də Kərbəlayının dükanı varmış. Görünür elə yaxınlıq, onların tez-tez ünsiyyətdə olmaları bu portretin yaranmasına səbəb olub... Portretin ölçüsünün kiçik olmasına baxmayaraq onun bədii həllində rəssam obraza xas olan səciyyəvi xüsusiyyətləri çox inandırıcı bədii tutumda göstərməyə nail olmuşdur. Doğrudan da özündə dövrünün həm B.Kəngərli. “Şirniyyatçı Kərbəlayı Heydərin portreti”. 1919. Yüklə 37,21 Mb. Dostları ilə paylaş:
|