365
İthaflar
bunların heç biri solğunluğunu gizlədə bilmirdi. Bu arıqlamaq onun xeyrinə olmuşdu, Nazlı daha
da zəriləşmişdi. Bəhruz sakitcə dayanan, ancaq ona baxan Nazlıya nəsə demək istədi, bacarmadı,
susdu. Bu sükutda onların baxışları danışdı. Nazlı gözlərini Bəhruzdan çəkmədən yenə çadrasına
büküldü, kədər içində pıçıldadı:
– Necəsən, Bəhruz?!
– Sağ ol, Nazlı, yaxşıyam.
– Mənsə bədbəxtəm, günüm qaradır...
– Niyə ki, ərin dövlətli...
– Hər şey var, Bəhruz, nəsə çatmır. Bilmirəm nədir, söz tapa bilmirəm. Tək Allah-taala bilir
ki, cəhənnəm əzabı çəkirəm. Gecə-gündüz tanrıdan ölüm istəyirəm, yalvarıram, vermir ki, vermir.
– Nazlı, mən də səni unuda bilmirəm, həmişə xəyalımdasan.
– Bir dəfə xəstə olanda... Allah günahımdan gərək keçsin... Ziya bəyə baxıb sənin adını
çağırmışam. Bəhruz demişəm. Bunun üstündə başım o qədər ağrıdı... Yaxşı, mən gedim, allah səni
xoşbəxt eləsin, sağ ol, Bəhruz!
Nazlının gözləri yaşla doldu və dükandan çıxıb getdi. Bəhruz sanki yuxu görürdü, birdən
ayılan kimi, özünü çölə atdı. Ağ çadralı bir neçə qadın bazara, təkcə biri isə körpüyə tərəf gedirdi.
Təkcə gedənin Nazlı olduğunu qət edən Bəhruzun neçə ay əvvəl şəlalənin üstündə, körpüdən
dayanıb uzaqdan ona baxan qadının da Nazlı olduğuna indi şəkki-şübhəsi qalmadı. Onun ardınca
getməyin mənasızlığını anlayıb yavaş-yavaş bazara doğru addımladı. Bazarın qapısı yanında isə
yadından çıxartdığı bir adam– dərvişi görüb irəli gəldi, yenə camaatın arasında dayanıb ona baxdı.
Dərviş həmin dərviş idi, dəyişilməmiş, həmin hava rəngində əba, işıqlı göy gözləri, əvvəlki kimi
cavan. Torbanın ağzını bağlayırdı. Görünür ki, ilanı nümayiş etdirib qurtarmışdı. İndi saz götürdü,
ortalığa düşüb, aşıq kimi çalıb oxumağa başladı. Bu, onun, deyəsən, təzə nömrəsi idi, həm nəğmə,
həm sözləri mənalı səslənirdi. Özü də ürəklə oxuyurdu, bir də ki, hamının istəyindən, arzusundan
xəbər verirdi.
Bəhruz özü də, camaat da onu həvəslə dinləyirdi. Nəğməni duyub qurtaran kimi, güclü alqış
qopdu. Dərviş bu alqışdan daha da ruhlandı, sonra gözəlləmə oxudu, bu da onun ifasında şirin,
duzlu, çıxdı. Yenə hamının xoşuna gəldi. Camaat dağılan kimi dərviş onu görüb sevinclə:
– Səni təbrik edirəm – dedi – daha məktəbi bitirmisən?!
– Hardan bilirsən?!
– Necə hardan?! Tilisdə oxuduğun məktəbə getmişdim, dedilər ki qurtarmısan!
– Tilis necədir?! – Bəhruz kədərlə soruşdu.
– Gördüyün Tilisdir: küçələr, meydanlar, restoranlar... Bir də Tilisin gözü Şeytanbazar...
Bura bax, deyəsən oralarda bir eşq macəran olub, hə?!
– Yox, yox...
– Bəs Tilisdən danışanda gözündən od tökülür...
– Yox, yox, əksinə kövrəlirəm. Çünki orada beş il qalmışam, oxumuşam...
-Sevmişəm...
– Düzdür, sevmişəm, Tilisdə yox, Naxçıvanda sevmişəm.
Dərviş qəhqəhə ilə güldü.
367
İthaflar
– Hər halda düz tapmışam, ya Tilis olsun, ya Naxçıvan, sevmisən ki! Gənc olasan, sevməyəsən,
mümkün deyil.
– Heç sənin adını bilmədim.
– Adımı neynirsən, elə dərviş kimi tanıyırsan, bəsdir.
– Yox, adını da bilmək isəyirəm...
– Adım Həsəndir. Həsən Bektaşi. Heç adımı çəkən və bilən yoxdur. Hamı məni təzə dərviş
kimi tanıyır. Uşaqlar məni görəndə “təzə dərviş gəldi” deyə çığırırlar, buna görə böyüklər də mənə
təzə dərviş kimi baxırlar. Yəqin cavanlığımı da nəzərə alırlar.
– Tilisdə səni bir tramvay sürənə oxşatmışdım.
– Dünyada bir-birinə oxşayan adam çoxdur.
– Tutmuşdum yaxasından ki, bəs dərviş deyilsən. Yaman pərt oldum.
– İndi əməlli başlı şəkil çəkə bilirsən?!
– Az-çox... Naxçıvanda neçə gün qalacaqsan?!
– Bir– iki gün...
– Bəlkə sənin portretini çəkim?!
– Tələsmə, Bəhruz! Ay var, il var, mən cavan, sən cavan, şəkil çəkmək üçün həmişə vaxt
tapılar. Qonağım ola bilərsən, Puşkin 18-də oluram.
– Sağ ol! Bir gün gələrəm, ya qismət!
Bəhruz evə gəlib otağına girib hörmə kürsüsündə əyləşdi, Hürnisə daha otağı yığışdırıb,
təmizləmir, Bəhruzun gözünə görünməməyə çalışır, uzaq qaçırdı.
Şirəlibəy də , Şirin xanım da eyhamla danışır, evlənməsinin vacibliyini bu və ya digər şəkildə
ona çatdırırdılar. Bəhruz hər şeyi başa düşür, yaradıcılıq eşqi, ehtirası daha güclü, qüvvətli olduğu
üçün, bir də ötən sevgisini unuda bilmədiyi üçün evlənmək haqqında ikirləşmək belə istəmirdi.
7
Bəhruz Əkbər bəyin portretini çəkib bitirə bilmədi. Tilisdən Əliqulu Qəmküsar gəlib çıxdı,
Naxçıvan ziyalıları arasında bir canlanma yaratdı. Yeni teatr uğrunda mübarizə başlandı. Əliqulu hər
yerdə odla-alovla danışır, hökumətdən teatr üçün yeni bina verilməsini tələb edirdi. Bu mübarizəyə
çox adam qoşulmuşdu. Hətta Əkbər bəy onlara kömək göstərirdi. Hələ qələbəyə çatmamış Əliqulu
tamaşa hazırlamaq qərarına gəldi. “Hacı Qara” tamaşasını. Rolları böldü, şəkillərini çəkməyi
Bəhruza tapşırdı. Dərhal vaxt itirmədən məşqlərə girişdi.
Mübarizənin qızğın vaxtında Əkbər bəy onları evinə qonaq çağırdı. Həmin iri, pərdəli
otağa, çilçıraqlı büllur qəndilin altında Naxçıvanın ziyalıları dəyirmi stolun arxasında əyləşib şən
məclis keçirirdilər. Zöhrə xanım Əkbər bəylə yanaşı olsa da hamı ilə ünsiyyət bağlayır, qonaqları
söhbətə tutmağa, əyləndirməyə çalışırdı. Əliqulu Qəmküsar, əvvəlcə Naxçıvan torpağının, sonra
isə Əkbər bəylə Zöhrə xanımın şərəinə uzun sağlıq nitqi söylədi və alqışlarla qarşılandı. Birdən–
birə xalqın taleyindən, Rusiyada baş verən inqilabdan, Bakıdakı iğtişaşlardan, erməni-müsəlman
münasibətlərindən, general Andranikin hücum planlarından, türklərin, ingilislərin Naxçıvana göz
verib işıq verməmələrindən söhbət başlandı, bəzən kəskin bir şəkil aldı, mübahisə qopdu. Söhbətlərə