Biologik resurslar haqida tushuncha

Bioxilmaxillik

• O`zbekiston o`zining barqaror rivojlanishi uchun 1995-yilda bioxilma-xillik to`g`risidagi xalqaro Konvensiyaga qo`shildi. Istiqlolning dastlabki yillaridan hududimiz bioxilma-xilligini muhofazalashga katta e‘tibor qaratilib kelinadi. Uning huquqiy asoslari yaratildi va takomillashtirilmoqda. 1992 -yil «Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida», 1993 yil «Alohida muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar to‘g‘risida», 1993 yil «Suv va suvdan foydalanish haqida» qonun qabul qilindi. Mutaxassislarning ta‘kidlashicha, yer yuzida insonning tabiatga noto`g`ri munosabati oqibatida, o`simliklarning ming yillar davomida tashkil topgan tabiiy manzarasi o`zgarib, qashshoqlashib, yashil olam o`zining ko`rkini yo`qotmoqda, tabiatning ekologik muvozanati buzilmoqda. Yana tabiiy maydonlar shiddat bilan o`zlashtirilayapti. Oqibatda o`simliklarning noyob turlari, endem turlar tabiatdan yo`qolib ketish xavfi ostida. Bu esa o`simliklar genofondining kamayishiga sabab bo`lmoqda.

Bioxilmaxillikning bugungi holati va istiqbollari

• Tabiatimizning biologik va landshaft xilma-xilligi milliy boyligimiz. Bu boylik bir necha ming-ming yillik evolyutsiya davomida paydo bo`lgan hamda ajdodlarimiz ulardan oqilona foydalanib, bizga meros qoldirgan. Afsuski, o`tgan yuz yillikning so`nggi 50-60 yilida tabiiy yaylovlarimiz shiddat bilan o`zlashtirildi, suv, botqoq tizimiga putur yetdi. Oqibatda cho`l, yarim cho`l, dashtlardagi betakror cho`l biologik majmualarimiz keskin qisqarib ketdi. Fauna-bioxilma-xillikning muhim bo`g`ini. O`zbekiston hayvonot olami juda qadimiy hamda o`ta murakkab genetik rishtalar orqali o`zaro bog`langan. Hududimizda Yevroosiyo cho`llari, Hindi-Xitoydan, O`rta Yer dengizi atroflaridan kirib kelgan guruhlarning ham muayyan o`rni bor. Hududimiz faunasida umurtqali hayvonlarning 677 turi (sut emizuvchilar-108, qushlar 432, sudralib yuruvchilar 58, amfibiyalar-(suvda va quruqlikda yashovchi) 2, baliqlar 77 turi mavjud. Faunaning har bir turi-tarixan takrorlanmas, genetik jihatdan yagona, har qanday biologik hamjamoada faqat o`ziga xos o`ringa ega.

• Umumjahon atrof-muhit kunini nishonlash to‘g‘risida 1972-yilda Stokgol'm shahrida BMTning atrof-muhitga bag‘ishlangan Konferensiyasida qaror qabul qilingan edi. Ushbu qarorning maqsadi - xalqaro hamjamiyatning e'tiborini atrof-muhit muhofazasi muammolariga hamda global ekologik inqirozning oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarni qabul qilishga qaratilgan. O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi Davlat dasturinining ijrosi yuzasidan hamda ulg‘ayib kelayotgan yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash mahsadida, Umumjahon atrof-muhit kuniga bag‘ishlangan bayram tadbirlarini tashkil etayapti. Umumjahon atrof-muhit kuni "turlarning ko’pligi - yagona sayyora - yagona kelajak" mavzusida tadbirlar o‘tkazilmoqda.

• Bioxilmaxillikning bugungi holati va istiqbollari

• BMT Bosh Assembleyasi tomonidan 2010 yil - "Xalqaro bioxilma-xillik yili" deb e'lon qilingan edi. Unda bioxilma-xillikni saqlab qolish zamon talabi ekanligi, unga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish borasida samarali va sifatli targ‘ibot-tashviqot ishlarini olib borish, atrof-muhit muhofazasi hamda tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasida hamkorlikda faoliyat ko‘rsatish hisoblib, bioxilma-xillikni saqlab qolishda muhofaza etiladigan tabiiy hududlarning ahamiyati kattadir.

• O‘zbekiston Respublikasida Biologik xilma-xillikni saqlash Milliy strategiyasi va harakatlar rejasining tasdiqlanishi bioxilma-xillikni saqlab qolish yo‘lidagi ulkan ishlardan biri bo‘ldi. Bu strategiyaning asosiy vazifalaridan biri - mamlakat umumiy maydonining 10 % ga yaqin qismini qamrab oladigan muhofaza etiladigan tabiiy hududlar barqaror tizimini tashkil qilishdan iboratdir. 2004 yilning dekabr oyida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan "Muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to‘g‘risida"gi qonunda "Biologik xilma-xillikni saqlash to‘g‘risida"gi, "Yovvoyi hayvonlarning ko‘chib yuruvchi turlarini muhofaza qilish to‘g‘risida"gi, "Xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan, asosan suvda suzuvchi qushlar yashash joylari hisoblangan suv-botqoq hududlar to‘g‘risida"gi Xalqaro Konvensiyalar yuzasidan olingan majburiyatlarning bajarilishini ta'minlashga qaratilgan.

• Bioxilmaxillikning bugungi holati va istiqbollari

• Bioxilma-xillik tabiatning ko‘rki, manzarasi, chiroyi hisoblanadi. Mohiyatiga ko‘ra bioxilma-xillikda inson hayotining ajralmas boyligi mujassam bo‘lib, uni muhofaza qilish insoniyatning barqaror rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Aytish o‘rinliki, bioxilma-xillik eroziya, sel, gravitatsiya jarayonlarining oldini olishda eng samarali omil sanaladi. Shu jihatdan o‘simlik va hayvonot dunyosi turlarini o‘rganish hamda muhofaza tadbirlarini ishlab chiqish dolzarb masalalardan hisoblanadi.