Minimum qonuni. Nemis ximigi YU. Libix agrokimyoning asoschilaridan
biri bo„lib, 1840 yilda organizmning chidamliligi, uning ekologik xususiyatlari
zanjirdagi eng zaif jihat bilan belgilanadi, ya‟ni hayotiy imkoniyatlarni ekologik
omil sifatida cheklab qo„yadi, bunday omil miqdori zaruriy organizm yoki tizimga
va eng oz miqdorga yaqindir. Ushbu
qonunga
muvofiq,
organizmda
etishmaydigan ta‟minlash elementlari miqdorini kamaytirish uni halokatga yoki
destruktsiyaga olib keladi. SHu elementning tarkibini tuproqda oshirishda,
hosildorlik boshqa oziqa moddalari minimum darajaga borguncha oshib boradi.
Minimum qonunini (Libix) umumiy ko„rinishini quyidagicha ifodalash
mumkin:
Organizmlarning o‘sishi va rivojlanishi birinchi navbatda, ekologik minimum qiymatlariga yaqinlashuvchi tabiiy muhit omillari bog‘liq bo‘ladi. Keyingi tadqiqotlar minimumning ikkita muhim cheklashga ega ekanligini
ko„rsatdi (Odum, 1975). Birinchidan, bu faqat turg„un holat moddalarning (va
energiyaning) kirishi va chiqishi o„rtasidagi muvozanat mavjud bo„lganda
qo„llaniladi. Ikkinchidan, omillarning o„zaro munosabatida qo„shimcha qoidalar
aniqlangan bo„lib, ekologik bashorat qilish va loyihalashda: organizm ma‟lum
chegarada etishmagan moddalarni yoki boshqa harakatdagi omillar, funksional va
kimyoviy yaqin moddalar yoki boshqa omillar (omillarning o„zaro munosabati)
almashtirish qobiliyati muhim ahamiyatga ega.
Tolerantlik qonuni. Bu qonun 1913 yilda Amerika olimi V. SHelford
tomonidan kashf qilindi. Unga muvofiq organizmlarning (turlarning) rivojlanishida
cheklangan omillar ekologik ta‟sir etishda minimum yoki maksimum bo„lishi
mumkin, ular o„rtasidagi diapazon organizmlarning shu omilga (turlarning)
chidamlilik (tolerantlik) miqdori bilan aniqlanadi. Biroq ekologik adabiyotlarda
uning boshqacha tushunchasi - tolerantlik amplitudasi ham mavjud.
Tolerantlik qonunining (V. SHelford) umumiy ko„rinishi quyidagicha
ifodalanadi:
