Biotexnologiya asoslari

Mutasiya jarayoni va DNK reparasiyasi. 
 
DNK molekulasi strukturasini tashqi nomuqobil omillar ta’sirida o’zgarishi mutasiya deyiladi. 
Mutasiyaga uchragan DNK molekulasida irsiy axborot o’zgaradi va organizmning mo’tadil holatda 
yashashiga keskin ta’sir ko’rsatadi. Tirik organizmning mutant formalari vujudga keladi. Boshqa 
organizmlardan farqli o’laroq o’simlik va mikroorganizmlarning xo’jalik ahamiyati yuqori bo’lgan 
mutant formalari xalq xo’jaligida keng ko’lamda foydalaniladi (2-jadval). 
2-jadval.
Auksotrof mutantlar yordamida L-aminokislotalarining birlamchi metabolitlarini 
olinishi 
 
Amino-
kislota 
Produsent Tansiq 
modda
Substrat 
Kultural 
suyuqlikda 
aminokislotalar miqdori, 
g/l 
L-lizin Breviabacterium 
flavum 
Treonin, 
metionin yoki 
gomoserin 
Glyukoza 
saxaroza 
60-100 
L-trionin Escherichia 
coli Lizin, 
metionin, 
izoleysin 
Glyukoza 20 
L-ornitin Coryneobacterium 
glutamicum 
Arginin Glyukoza 
26 
L-fenil-
alanin 
Arthrobacter 
parafineus 
Tirozin H-alkanlar 
15 
L-tirozin Corynebacterium 
sp. Fenilalanin H-alkanlar 
19 
L-valin Coryneobacterium 
glutamicum 
Izoleysin Glyukoza 
11 
Inson organizmidagi mo’tasion o’zgarishlar og’ir kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo’ladi 
(oq qon kasalligi).
Mutasiyaga uchragan DNK molekulasini asl holatiga qaytish jarayoni DNK reparasiyasi 
deyiladi. Reparasiya jarayoni DNK aza, DNK-polimeraza II va DNK-ligaza fermentlari ishtirokida 
amalga oshiriladi. Bu fermentlar tizimi yordamida DNK strukturasi dastlabki mo’tadil holatiga 
qaytadi. 
2. GEN MUXANDISLIGINING MOHIYATI VA VAZIFALARI 
 
Viruslar bilan prokariot hujayralar orasidagi materialning ko’chirilishini, tabiiy sharoitda 
bakteriyalarda o’tadigan rekombinasiya mexanizmlarini o’rganish, plazmidalar va mo’tadil 
faglarning hujayradagi hayotini tushunish genlar ustida turli manipulyasiyalar o’tkazish 
imkoniyatini beradi. Olimlar qo’lida DNKning kerakli bir qismini bakteriya hujayrasiga ko’chirib 

---

o’tkazadigan sitema -plazmidalar ham bor . Bunday transmissiv ko’chirib o’tkazuvchi xalqali 
molekulalar -plazmidlar va mo’tadil viruslar vektor deb ataladi (4-jadval). 
Ular tabiatning o’zi biologlarga taqdim qilgan sovg’a bo’ladi. SHunday ekan, endi 
bakteriyalarni kulturada (ular o’sadigan muhitda) insonlar uchun kerakli oqsillarni, fermentlarni 
sintezlashga majbur qilib bo’lmasmikan degan savol tug’iladi? 
Bu g’oyalarning amalda yuzaga chiqishi gen muxandisligi yoki genetik muxandislik deb 
ataladigan va katta istiqbolga ega bo’lgan yangi sohani dunyoga keltirdi. 
4-jadval