Ad
i
l
ə
N
ə
z
ə
rova
154
P
PANTEĠZM [pantheisme] – Tüm Tanrıcılık Vücüdiyye: Allah
ilə aləmi bir və eyni sayan fəlsəfi sənətlərin adı.
PERĠPATETĠZM [alm. Peripatetiker; fr. Peripatetician; ing.
Peripatetics; es.tr. meşaiyun; ər. ْٛ
ٍّئبّشِ] – Aristotelin tərəfdarları
və tələbələri. Aristotelin fəlsəfi dərslərini və müzakirələrini ayaq
üstə gəzinərək təlim etdiyinə görə belə bir ad götürülmüşdü. Peri-
patetikos piyada addımlamaq deməkdir. Ərəbcəyə də bu formada
tərcümə edilən terminin lüğəti mənası piyada gəzənlər deməkdir.
PROBLEMATĠK [alm. Problematisch; fr. Problematiquè /
proposition; ing. Problematic/proposition; osm. tr. ihtimali
hüküm; ər.ًٌبّزدإ ُىد] – həlli yolu və vasitəsi qeyri-müəyyən olan,
yaxud da doğru olma ehtimalı olsa da, əslində şübhə oyandıran,
dəqiq olmayan şeydir.
POLĠTEĠZM [polytheisme] – Çok tanrıcılık: Bir çox məbuda
inanıb, tapmaq.
POZĠTĠVĠZM – müsbət münasibət, təsdiqedici olma, etimad
göstərmə. Pozitivizm [alm. Pisitivismus; fr. Positivisme; ing.
Positivism; osm. tr. ispatiye; tr. Olguçuluq; ər. خ
ٍّربجعإ] – tədqiqat-
larını aktlara, həqiqətlərə əsaslanan, metafizik açıqlamaları nəzəri
olaraq imkansız, qaydasız, hesabsız edən, təcrübə ilə isbatlanma-
yan, problemləri sözdə problem olaraq xarakterizə edən fəlsəfi
dünyagörüşü. Təcrübə ilə reallaşmamış olan hər şeyi rədd edib,
faktlardan və onlar arasındakı dəyişməyən münasibətlərdən hərə-
F
ə
ls
ə
f
ə
term
i
nl
ə
r
i
n
i
n
i
zahl
ı
l
üğə
t
i
155
kət edərək, real olmayan heç bir məlumat mövzusunu qəbul etmə-
yən fəlsəfə məktəbi.
PLÜRALĠZM [alm. Pluralismus; fr. Pluralisme; ing.
Pluralism; ər. خ
ٍّرَشْثو; tr. Çokçuluq; osm. tr. kesretiye] – həqiqətin
açıqlanmasında birdən çox prinsipin mövcud olmasını qəbul edən
təlim, yəni fəlsəfədə həqiqətin növ-növ olduğunu, aləmi təşkil
edən varlıq və əşyanın tək bir prinsipə və ya qanuna çevrilmə-
yəcəğini, bir çox reallıqların mövcud olduğunu qəbul edən görüş.
PANLOGĠZM [yun. Pan – hər şey, və logos – təlim, söz,
fikir] – varlığın və təfəkkürün eyniyyəti haqqında obyektiv
idealist doktrina; bu doktrinaya görə təbiət və cəmiyyətin bütün
inkişafı dünya zəkasının, mütləq ideyanın məntiqi fəaliyyətinin
həyata keçirilməsidir.
PANPSĠXĠZM [yun. Pan – hər şey və psyche – can] – idealist
baxış; bu baxışa görə bütün cəmiyyət canlıdır, psixikaya malikdir.
PANTEĠZM [yun.pan - Hər şey və theos – allah] – bu fəlsəfi
təlimə görə allah təbiətin hüdudlarından kənarda yerləşməyib,
onunla eyniyyət təşkil edən şəxssiz başlanğıcdır.
PARADĠQMA [yun. Paradeigma – misal, nümunə] – məlum
mərhələdə elmi praktikada təcəssüm edən, konkret elmi tədqiqatı
müəyyənləşdirən nəzəri və metodoloji ilkin şərtlərin məcmusu.
PARADOKSLAR [məntiqin və çoxluqlar nəzəriyyəsinin
paradoksları] [yun. Paradoxos – gözlənilməz] – mühakimənin
məntiqi düzgünlüyü saxlanılmaqla məzmunlu çoxluqlar nəzəriy-
yəsində və formal məntiqdə meydana gələn formal məntiqi
ziddiyətlər.
Ad
i
l
ə
N
ə
z
ə
rova
156
PARALOGĠZM [yun. Paralogismos – səhv mühakimə] –
məntiq qanunlarının və qaydalarının qərəzsiz pozulması; mühaki-
məni sübut gücündən məhrum edir və adətən yalnış nəticələrə
gətirib çıxarır.
PARAPSĠXOLOGĠYA [yun. Para – yanında, kənarında] –
hiss orqanlarının fəaliyyəti ilə izah oluna bilməyən hissiyyat for-
malarını, həmçinin canlı varlığın əzələ səyi olmadan onu əhatə
edən hadisələrə təsir formalarını öyrənən tədqiqat sahəsi.
PASSĠV [alm. Passiv; fr. Passif; ing. Passive; lat. Passivus;
osm. tr. münfail;
فِٕ
ًعب ]. Alıcı vəziyyətdə olan, təsirli olmayan,
əksi aktiv kəlməsidir.
PATRĠARXAT [yun. Patriarches – qəbilə başcısı] – ibtidai-
icma quruluşunda qəbilə təşkilinin forması; ictimai istehsalda və
qəbilə icmasının sosial həyatında kişinin üstün rolu ilə səciy-
yələnir.
PERSEPSĠYA [lat. perceptio – qavrayış] – hiss orqanları
vasitəsilə şeylərin şüurla hissi qavranılması, inikası.
PERSONALĠZM [alm. Personalismus; fr. Personalisme; ing.
Personalism; osm. tr. şahsiye mezhebi; lat. persona – şəxsiyyət] –
İnsanı ən yüksək kainat ideyası hesab edən metafiziki təlim. Fərd
olan Tanrıya inam gətirmə. Leybnitsin monadologiyasından gə-
lən, XIX əsrin sonu və XX əsrin əvvəllərində fəlsəfədə yayılmış
idealist cərəyan.
PĠS [alm. Böse, uebel; fr. Mal; ing. Evil, wrong; osm. tr. şer;]
– siz hesab etməyin, qınamağın, eyibləməyin mövzusu olan hər
şey, istəyin qaydalara uyğun olan bir formada onun ziddinə çıx-
Dostları ilə paylaş: |