Бисмиллащир-рящманир-рящим

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
154 
 
P 
 
PANTEĠZM [pantheisme] – Tüm Tanrıcılık Vücüdiyye: Allah 
ilə aləmi bir və eyni sayan fəlsəfi sənətlərin adı. 
PERĠPATETĠZM  [alm.  Peripatetiker;  fr.  Peripatetician;  ing. 
Peripatetics; es.tr. meşaiyun; ər. ْٛ
ٍّئبّشِ] – Aristotelin tərəfdarları 
və  tələbələri.  Aristotelin  fəlsəfi  dərslərini  və  müzakirələrini  ayaq 
üstə gəzinərək təlim etdiyinə görə belə bir ad götürülmüşdü. Peri-
patetikos piyada addımlamaq deməkdir. Ərəbcəyə də bu formada 
tərcümə edilən terminin lüğəti mənası piyada gəzənlər deməkdir.  
PROBLEMATĠK  [alm.  Problematisch;  fr.  Problematiquè  / 
proposition;  ing.  Problematic/proposition;  osm.  tr.  ihtimali 
hüküm; ər.ًٌبّزدإ ُىد] – həlli yolu və vasitəsi qeyri-müəyyən olan, 
yaxud  da  doğru  olma  ehtimalı  olsa  da,  əslində  şübhə  oyandıran, 
dəqiq olmayan şeydir.  
POLĠTEĠZM [polytheisme] – Çok tanrıcılık: Bir çox məbuda 
inanıb, tapmaq.  
POZĠTĠVĠZM  –  müsbət  münasibət,  təsdiqedici  olma,  etimad 
göstərmə.  Pozitivizm  [alm.  Pisitivismus;  fr.  Positivisme;  ing. 
Positivism; osm. tr. ispatiye; tr. Olguçuluq; ər. خ
ٍّربجعإ] – tədqiqat-
larını aktlara, həqiqətlərə əsaslanan, metafizik açıqlamaları nəzəri 
olaraq imkansız, qaydasız, hesabsız edən, təcrübə ilə isbatlanma-
yan,  problemləri  sözdə  problem  olaraq  xarakterizə  edən  fəlsəfi 
dünyagörüşü.  Təcrübə  ilə  reallaşmamış  olan  hər  şeyi  rədd  edib, 
faktlardan və onlar arasındakı dəyişməyən münasibətlərdən hərə-

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
155 
kət edərək, real olmayan heç bir məlumat mövzusunu qəbul etmə-
yən fəlsəfə məktəbi. 
PLÜRALĠZM  [alm.  Pluralismus;  fr.  Pluralisme;  ing. 
Pluralism;  ər.  خ
ٍّرَشْثو; tr. Çokçuluq; osm. tr. kesretiye] – həqiqətin 
açıqlanmasında birdən çox prinsipin mövcud olmasını qəbul edən 
təlim,  yəni  fəlsəfədə  həqiqətin  növ-növ  olduğunu,  aləmi  təşkil 
edən  varlıq  və  əşyanın  tək  bir  prinsipə  və  ya  qanuna  çevrilmə-
yəcəğini, bir çox reallıqların mövcud olduğunu qəbul edən görüş. 
PANLOGĠZM  [yun.  Pan  –  hər  şey,  və  logos  –  təlim,  söz, 
fikir]  –  varlığın  və  təfəkkürün  eyniyyəti  haqqında  obyektiv 
idealist  doktrina;  bu  doktrinaya  görə  təbiət  və  cəmiyyətin  bütün 
inkişafı  dünya  zəkasının,  mütləq  ideyanın  məntiqi  fəaliyyətinin 
həyata keçirilməsidir. 
PANPSĠXĠZM [yun. Pan – hər şey və psyche – can] – idealist 
baxış; bu baxışa görə bütün cəmiyyət canlıdır, psixikaya malikdir. 
PANTEĠZM [yun.pan - Hər şey və theos – allah] – bu fəlsəfi 
təlimə  görə  allah  təbiətin  hüdudlarından  kənarda  yerləşməyib, 
onunla eyniyyət təşkil edən şəxssiz başlanğıcdır. 
PARADĠQMA [yun. Paradeigma  – misal,  nümunə] – məlum 
mərhələdə elmi praktikada təcəssüm edən, konkret elmi tədqiqatı 
müəyyənləşdirən nəzəri və metodoloji ilkin şərtlərin məcmusu. 
PARADOKSLAR  [məntiqin  və  çoxluqlar  nəzəriyyəsinin 
paradoksları]  [yun.  Paradoxos  –  gözlənilməz]  –  mühakimənin 
məntiqi  düzgünlüyü  saxlanılmaqla  məzmunlu  çoxluqlar  nəzəriy-
yəsində  və  formal  məntiqdə  meydana  gələn  formal  məntiqi 
ziddiyətlər. 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
156 
PARALOGĠZM  [yun.  Paralogismos  –  səhv  mühakimə]  – 
məntiq qanunlarının və qaydalarının qərəzsiz pozulması; mühaki-
məni  sübut  gücündən  məhrum  edir  və  adətən  yalnış  nəticələrə 
gətirib çıxarır. 
PARAPSĠXOLOGĠYA  [yun.  Para  –  yanında,  kənarında]  – 
hiss orqanlarının fəaliyyəti ilə izah oluna bilməyən hissiyyat for-
malarını,  həmçinin  canlı  varlığın  əzələ  səyi  olmadan  onu  əhatə 
edən hadisələrə təsir formalarını öyrənən tədqiqat sahəsi. 
PASSĠV  [alm.  Passiv;  fr.  Passif;  ing.  Passive;  lat.  Passivus; 
osm.  tr.  münfail; 
فِٕ
ًعب ].  Alıcı  vəziyyətdə  olan,  təsirli  olmayan, 
əksi aktiv kəlməsidir.  
PATRĠARXAT  [yun.  Patriarches  –  qəbilə  başcısı]  –  ibtidai-
icma quruluşunda qəbilə təşkilinin forması; ictimai  istehsalda və 
qəbilə  icmasının  sosial  həyatında  kişinin  üstün  rolu  ilə  səciy-
yələnir. 
PERSEPSĠYA  [lat.  perceptio  –  qavrayış]  –  hiss  orqanları 
vasitəsilə şeylərin şüurla hissi qavranılması, inikası. 
PERSONALĠZM [alm. Personalismus; fr. Personalisme; ing. 
Personalism; osm. tr. şahsiye mezhebi; lat. persona – şəxsiyyət] – 
İnsanı ən yüksək kainat ideyası hesab edən metafiziki təlim. Fərd 
olan  Tanrıya  inam  gətirmə.  Leybnitsin  monadologiyasından  gə-
lən,  XIX  əsrin  sonu  və  XX  əsrin  əvvəllərində  fəlsəfədə  yayılmış 
idealist cərəyan.  
PĠS [alm. Böse, uebel; fr. Mal; ing. Evil, wrong; osm. tr. şer;] 
–  siz  hesab  etməyin,  qınamağın,  eyibləməyin  mövzusu  olan  hər 
şey, istəyin qaydalara uyğun olan bir formada onun ziddinə çıx-

---