Бисмиллащир-рящманир-рящим

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
143 
haqqında  vacib,  qeyri-mümkün  və  caiz  olan  şeyləri  və 
xüsusiyyətləri bilib, beləcə təsdiq etməkdir. 
NÜMAYĠġ  [alm.=ing.  Demonstration;  fr.  Dèmonstration;  lat. 
Demonstratio;  osm.  tr.  bürhan;  tr.  Tanıtlama;  ər.  ٌاهشت]  –  önə 
sürülən  bir  müdafiənin  həqiliyini  məntiqi  metodla  göstərmək, 
nəticənin doğruluğunu göstərmək üçün, doğru olaraq məlum olan 
yaxud  da  doğru  sayılan  ilkinlərə  əsaslanaraq  edilən  mənalı 
göstəriş.  
NEÇƏLĠK  [alm.  Quanität;  fr.  Quanitè;  ing.  Quantity;  lat. 
Quantitas; yun. Posofei; osm. tr. kemiyet; ər. حًَُّك] – ölçülə bilən, 
azalıb  çoxala  bilən  böyüklük,  necə,  nə  qədər,  nə  böyüklükdə–  
kimi sualların qarşılığı.  
NECƏLĠK  [alm.  Qualität;  fr.  Qualitè;  lat.  Qualitas;  yun. 
Poiotes; tr. keyfiyet; ər. خ
ٍَّفٍو] 
NEQATĠV  [alm.  Negativ;  fr.  Nègati;  ing.  Negative;  osm.  tr. 
menfi;  ər.]  –  pozitiv  olmayan,  pozitivin  əksi,    neqativ  enerji, 
neqativ rəy və s. 
NEMƏT [ər. خّعٔ]– müsbət sərvəti ifadə etmək üçün fəlsəfədə 
işlədilən ən geniş anlayış. 
NEOPOZĠTĠVĠZM  –  XX  əsr  fəlsəfəsinin  cərəyanlarından 
biri, poztivizmin müasir forması. 
NƏFY [alm.=ing. Negation; fr. Nègation; yun. Apophasis; lat. 
Negatio; osm. tr. nefiy] – irəli sürülən bir tezisi tanımamaq. 
NƏZƏRĠYYƏ  [ər.  خٌسضٔ]  –  gerçəkliyin  bu  və  ya  digər 
―fraqmenti,  parçası‖  haqqında  səhih,  dürüst  birliyin  ümumi-
ləşdirilmiş  sistemi;  həmin  parçanı  təşkil  edən  obyektlərin  müəy-
yən məcmusunu təsvir və izah edir. 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
144 
NƏTĠCƏ  [alm.  Schluss,  schlussats,  konklusion;  fr.=ing. 
Conclusion;  lat.  Conclusio;  ər.  خجٍزٔ]-  verilən  səbəblərdən 
çıxarılan  hökmlər.  Əgər  səbəblər  doğrudursa  nəticələri  də  çox 
zaman doğru olur. Nəticə yalnışdırsa, səbəblər heç vaxt doğru ola 
bilməz.  
NĠFRƏT  [alm.  Hass;  fr.  Haine;  ing.  Hate;  osm.  tr.  nefret;  ər. 
حشفٔ]  –  nəyəsə  istiqamətlənmiş  hiss.  Kiminsə  pisliyini  istəməyə 
istiqamətlənmiş hiss. Yox etmə istəyinə varan bir xatırlama.  
NĠKBĠNLĠK  [alm.  Optimismus;  fr.  Optimisme;  ing. 
Optimism;  osm.  tr.  nikbinlik]  –  ümumiyyətlə  hər  şeyi  yaxşı 
tərəfindən  görmə,  hər  vəziyyətdə  yaxşı  bir  çıxış  yolu  uman 
dünyagörüşü.  Ən  yaxşı  gələcəyə,  xeyirin  şər  üzərində,  ədalətin 
ədalətsizliyin üzərində təntənəsi imkanına etiqad və inamdır. 
NĠRVANA [sanskritcə, hərfən – sönmə] – budizmin [həmçinin 
çaynizmin]  dini  fəlsəfəsinin  əsas  anlayışı;  bir  növ  ―xilas‖ 
mənasını  ifadə  edir.  İnsanın  ruhi  meyllərinin  yüksək  halını,  son 
məqsədini  bildirir.  Bu  səbəbdən  insan  bütün  növ  maddi  ləzzət-
lərdən, zövqlərdən uzaq düşməlidir.  
NĠTQ [ər. كطٔ] – insanların bir-biri ilə ünsiyyətindən, bu və ya 
digər  dilin  vasitəsilə  onun  öz  fikirlərinin  ifadə  etməsindən  və 
başqalarına çatdırılmasından ibarət fəaliyyəti. 
NĠHĠLĠZM [alm. Nihilismus; fr. Nihilisme; ing. Nihilism; lat. 
Nihil  –  heç  nə,  heç  şey;  osm.  tr.  ademiyyun  mezhebi]  –  ümumi 
olaraq  var  olan  dəyərlərə,  görüşlərə,  sistemə  qarşı  çıxan,  heç  bir 
dəyər  tanımayan  görüşlərə  verilən  addır.  Heç  bir  müsbət  ideala 
bağlı olmayan mütləq nöqtəyi-nəzər. 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
145 
NĠZAM [alm. Ordung; tr. düzen fr. Ordre; ing. Order; osm. tr. 
nizam;  ər. َبظٔ]. Bəzi  elementlərin daxilində hər birinin müəyyən 
bir yeri olan bir birlik qurmaq şərtilə az yaxud da çox sağlam bir 
formada  bir  yerə  sığışması.  Yaxud  da  çoxlarının  bir  yerə,  bir 
məqsədə, bir amala görə yığışması.  
NYAYA  [sanskritcə,  hərfən  –  qayda,  qanun,  ümumiyyətlə 
məntiq] – qədim hind fəlsəfəsinin ortodoksal sistemlərindən biri. 
NYU realizm [alm. Neurealismus; fr. Nèo-rèalisme; ing. New 
realism]  –  zəmanəmizdə  Kembricdə  ortaya  çıxan  hər  şeyi 
metafizik formada yorumlayan, baxışlarının böyük əksəriyyətinin 
metafizik  idealizmdən  qaynaqlandığı  fəlsəfi  təlim.  Təbiəti  əsas 
hesab  edən  nyu  realistlər  fəlsəfə  problemlərini  təbiət  elmlərinin 
metodu ilə həll etmə yolunu seçirlər.  
Nyu  idealizm  [alm.  Neuidealismus;  fr.  Nèo-idèalisme;  ing. 
Neo-idelaism]  XIX  əsrin  ikinci  yarısından  sonra  materializm, 
pozitivizm  və  naturalizmin  hökmranlığı  qarşısında  –  idealizmi 
yenidən canlandırmağa çalışan cərəyanlar.  
NYUKANTĠZM  [alm.  Neukantianismus;  nèo-kantisme;  ing. 
Neo-kantianism]  –  XIX  əsrdə  fəlsəfəni  çökməkdən  qurtarmaq 
üzrə xüsusilə də bilik tənqidçisi baxımından Kanta istiqamətlənən 
tədqiqatlar. Ən yüksək nöqtəsinə XX əsrdə çatmışdır.  
NOMĠNALĠZM  [lat.  nomen  –  ad]  –  orta  əsr  fəlsəfəsində 
cərəyan; anlayışları ayrı-ayrı predmetlərin adı hesab etmişdir. 
NOOSFER  [yun.  Nous  –  zəka,  sphaira  –  sfera,  sahə;  zəka 
sferası]  –  planetimizin  şüurlu  insan  fəaliyyəti  ilə  əhatə  olunmuş 
sahəsi. 

---