Бисмиллащир-рящманир-рящим

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
146 
NORMA  [alm.  Norm;  fr.=ing.  Norme;  lat.  Norma;  osm.  tr. 
kaide,  numune]  –  1.  Günahlandırma  və  dəyərləndirmənin  özünə 
görə  həyata  keçirildiyi  meyar.  Tabe  edilməsi  vacib  olan  qayda, 
qanun.  Fəlsəfədə  əxlaq,  estetik  və  məntiq  normaları  da  mövcud-
dur.  Buna  görə  də  bu  fəlsəfə  sahələri  normaları  qoyan  yəni  nor-
mativlər adlanır.  
NOUMEN  [yun.  Noumenon]  –  fenomenin  əksinə  olaraq  yal-
nız ağılda dərk edilən mahiyyəti ifadə edən termin. Hisslər vasitə-
silə dərk olunmayan, sırf əqllə qavranılan deməkdir.  
NOUS  [yun.=lat.  Intellectus;  əql]  –  Kainatı  sistemləşdirən  və 
qeyri maddi olan ideya. İnsanın ən yüksək bacarığı.  
NÖV  [alm.  Art;  fr.  Espèce;  ing.  Species;  lat.  Species;  yun. 
Eidos;  ər.  عٛٔ;  tr.  Tür;  osm.  tr.  növi]  –  bir-birindən  törəyən  və 
filoloji baxımdan əqraba olan canlı varlıqlar elementi. Öz daxilin-
də  bir  forma  olan  və  üzərində  cins  terminin  olduğu  məntiqi 
termin.  Amma  bu  cins  termini  öz  üzərində  başqa  bir  cins  varsa, 
yenidən növ anlayışını verir və bu beləcə davam edir.  
NÜFUZ – müəyyən keyfiyyətlərinə, xidmətinə görə hər hansı 
bir  şəxsin,  baxışlar  sisteminin  və  ya  təşkilatın  hamı  tərəfindən 
etiraf edilən nüfuzu. 
 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
147 
 
O  
 
OBYEKT  –  [alm. Objekt,  gegenstand; fr. Object; lat. Object; 
lat.  Objectum  –  göz  önündə  olan,  qarşıya  qoyulan  şey]  bax  sub-
yekt və obyekt. 
OBYEKTĠV [alm. Objektiv; fr. Objective; osm. tr. afaki; ing. 
Objective;  ər.  ٌّ
 ًىش]  –  obyektlə  əlaqəsi  olan,  onunla  həmahəng 
olan. Fərdin şəxsi görüşündən asılı olmayan. Yaxud ümumiyyətlə 
hər növ düşüncə tərzinə uyğun gələn.  
OBYEKTĠVLĠK  [alm.  Objectivität;  fr.  Objectivitè;  ing. 
Objectivation; osm. tr. afakileştirme; tr. Nesnellik; ər. خ
ٍّئٍش] – fəl-
səfi  mövqe;  buna  görə  fəlsəfi  idrak  tədqiqatı  tənqidi  qiymətlən-
dirməyə,  dəyərlər  haqqında  mülahizələr  söyləmək  səviyyəsinə 
çatdırmağa  qadir  deyil,  buna  görə  də  həmin  idrak  bunlardan  əl 
çəkməlidir. 
OLĠQARXĠYA  [tr.  Takımerki;  alm.=fr.  Oligarchie;  ing. 
Oligarchy;  yun.  Aligarkhia.  Oligoi  –  bəzi,  bir  neçə.  Arkhein  - 
suverenlik] – bir neçə nəfərin suverenliyi, dövlət gücünün az saylı 
şəxslərin yaxud da ailələrin əldə olduğu dövlət forması.  
OKKAZĠONALĠZM [occasio – təsadüf] – ruhun və bədənin 
qarşılıqlı  təsirinin  izah  olunmazlığını  aradan  qaldırmağa  çalışan 
XVII əsr dini-idealist doktrinası. 
OKKULTĠZM  [occultus  –  gizli,  məhrəm]  –  dünyada 
fövqəltəbii,  elmi  tədqiqata  müyəssər  olmayan  fenomenlərin  və 
qüvvələrin  mövcudluğunu  qəbul  edən  və  onlara  qarşılıqlı  təsir 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
148 
üçün [magiya, spiritizm] ―əməli‖ üsullar işləyib hazırlayıb təlim-
ləri ifadə edən termin. 
OPERASĠONALĠZM [lat. operatio – hərəkət, təsir] – müasir 
fəlsəfədə  öz  təbiəti  etibarilə  məntiqi  pozitivizmin  və  praqmatiz-
min sintezindən ibarət cərəyan. 
OPTĠMĠZM - bax. Nikbinlik 
ORQANON  [yun.]  –  hərfi  mənası  vasitə,  alət  deməkdir. 
Aristotelin  məntiqlə  əlaqədar  işlərin  hamısına  verilən  ad.  Lakin 
Aristotel  sırf  məntiq  mənasında  analitik  terminindən  istifadə 
edirdi.  Aristotelə  görə  məntiq  düzgün  düşünmənin  metodu  və 
sənətidir.  

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
149 
 
Ö 
 
ÖZLƏġMƏ – insan fəaliyyəti məhsullarının, həmçinin insanın 
xassələrinin  və  qabiliyyətlərinin  insanlardan  asılı  olmayan  və 
onlara hakim kəsilmiş olan nə isə bir şeyə çevrilməsi prosesini və 
bu çevrilmənin nəticələri. 
ÖZHƏRƏKƏT – mənbəyi, səbəbi hərəkət edən şeyin özündə 
olan hərəkət. 
ÖZGƏLĠK [alm. Altruismus; fr. Altruisme; ing. Altruism; lat. 
Alter  –  başqası,  özgə.  osm.  tr.  diğerkamlik]  –  başqalarının 
yaxşılığını yaşamaq və mənimsəmək ideyasını ehtiva edən görüş.  
ÖZÜNDƏNLĠK  [alm.  Spontaneität;  fr.  Spontanèitè;  ing. 
Spontaneity;  lat.  Spontaneus  –  özlüyündən;  osm.  tr.  taviyet;  ər. 
خٌٚبط]  –  xaricdən  bir  təyinatla  deyil,  öz-özünə  olan  təsirlilik, 
birbaşa öz daxili ehtimalıyla təsirli olma qabiliyyəti. 
Özülüyündən var olan [alm. Ens a se; ər. ٗغفٕث ٌُِٔٔبل] 
Özündə Ģey [alm. Ding an sich; fr. Chose en soi; ing. Thing in 
itself]  –  bilən  öznədən,  şüurdan  asılı  olmayaraq  öz  başına  var 
olan,  təcrübənin  xaricində  olan  şey.  Bu  mənada  Aristoteldə  və 
sxolastik fəlsəfədə maddə ilə eyni mənalı. Kantda – nomenlə eyni 
mənalı düşüncədən asılı olmayaraq var olan.  
ÖLÜM orqanizmin həyat fəaliyyətinin geriyə dönməz şəkildə 
dayanması, canlı varlığın mövcudluğunun labüd təbii sonu. 
ÖLÇÜ  –  predmetin  və  hadisənin  keyfiyyət  və  kəmiyyət 
müəyyənliyinin üzvi vəhdətini ifadə edən fəlsəfi kateqoriya. 

---