Бисмиллащир-рящманир-рящим
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 213 YƏQĠN - elm əl-yəqin - ağıl və nəqlin, nəzər və xəbərin ifadə etdiyi biliyə deyilir. eyn əl-yəqin – hissin, xarici təcrübə və müşahidənin verdiyi bilikdir. İlmel yaxın demək; Quran ayələrinin bir-birləriylə olan illiyet rabitələrini idrak edərək, ayələrlə ayrı-ayrı açıqlanan mövzuları istifadə edilən sözlər işığında (təqva, dəlalət, hidayət, nəbi, rəsul, əhd, və s.) ayələri bir araya gətirərək mövzuları anlamaq, dərk etmək və izah edə bilmək kafiliyi qazanmaq deməkdir. Eyn əl yəqin göz "səviyyəsində yaxın ürək gözü ilə görərək və qəlb qulağı ilə eşidərək Allaha və verdiyi elmlərə yəqinlik hasil etmək deməkdir. Haqq əl-yəqin Ülu-l əlbab, lübblerin sahibləri ―Sirr Xəzinələrinin, özün özünün, hikmətin, tam nura çatmış nəfs ürəyinin sahibləri‖ deməkdir. Haqq əl-yəqinlik dərəcəsi isə ən son mərtəbədir. YƏD [ ٌذَ] - əl, qol. Ərəbcə bir kəlmədir. Dini fəlsəfi ədəbiyyatda bəzən zor güc, qüvvət kimi də verilir. Yəd-i beyza isə dini qissələrdə Musa Peyğəmbərin möcüzə kimi göstərdiyi parlaq əlinin adıdır. YƏS [ ٌطؤَ] – ərəbcədən keçmədir. Uğursuzluq, məyusluq anlamındadır. Dilimizdə işlədilən –ölən insanın ölümü üçün qeyd edilən mərasimi ifadə edən yas kəliməsi də buradan götürül- müşdür. YETKĠ [əs.tr.] – üzərinə götürülən məsuliyyət, məharət, işi başa çatdıra bilmək qabiliyyəti deməkdir. Bəzən vəzifə səlahiyyətlərinin sərhəddləri, izn, icazə mənasını da verir. Misal üçün; Sənin bu işi görməyə yetkin varmı? Ad i l ə N ə z ə rova 214 YETĠ [əs.tr.] – qabiliyyət, bacarıq. Yetkin, kamil, olgun, bacarıqlı. Dilimizdə işlənən yetişkin sözünün insanın uşaqlıq çağından sonrakı qabiliyyətlərini və bacarıqlarını nümayiş etdir- diyi bir dövrə qədəm qoymağını bildirdiyi üçün adlandırılmışdır. YESUKEN [əs.tr.] – [Yasuga, yasag, yasa] Yasa, yasaq, qadağan olunmuş. YIĞINAK [əs.tr.] – Toplum, kütlə. Sözün kökündə işlənən anlamda indidə söz və ifadələr mövcuddur. Misal üçün, Nə yığışıbsınız buraya? cümləsində olduğu kimi. YIĞINCAQ [əs.tr.] – ümumi, sosial qayda, toplumun mənimsəyib tətbiq etdiyi qanunla YESUKEN [əs.tr.] – [Yasuga, yasag, yasa] Yasa, yasaq, qadağan olunmuş. YIRGA [əs.tr.] – məsud, xoşbəxtlik dolu. YIRTINÇÜ [əs.tr.] – Dünya, kainat. YISUN [əs.tr.] – [yasun, yosun] Doğa, təbiət, yaşıllıq. YONAT [əs.tr.] – Tam, əksiksiz, qüsursuz. YÖNDƏM [əs.tr.] – [Yöntəm] Üsul, tərz, təamül, töreye, adət-ənənələrə uygun formada olan. YONAT [əs.tr.] – Tam, əksiksiz, qüsursuz. YUVANÇ [əs.tr.] – təsəlli, ümid YUMLU [əs.tr.] – xoşbəxt, müqəddəs, mübarək, huzurlu. YUMUġ [əs.tr.] – [Yumuç] 1- Söz, öyüd, nəsihət 2- Əmir, fərman, buyruq 3- Müjdə, müjdəli xəbər 4- Yumuq, yumulmuş, yumruq. YÜKNÜ [əs.tr.] – Secde, səcdədə olan, ibadət əsnasında olan. YÜĞNÜK [əs.tr.] – əməli saleh, təmiz F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 215 Z ZAMAN [alm. Zeit; fr. Temps; ing. Time; lat. Tempus; yun. Khronos; ər. ٌايص] – fəlsəfə termini olaraq zaman olub, keçən, dəyişmə və müddətlilik forması. Ərəbcədən gəlmədir. Kök hərfləri zəmənə [ٍيص] dir. Zəmanə sözü də buradan qaynaqlanır. Zəmanə sözü zaman sözünün qadın cinsindəki halıdır. Qayıdışı olmayan bir istiqamətdə bir-biri ardından getmə. Zaman sürüb gedən doğru bir xətt olaraq düşünülə bilər. Obyektiv zaman ölçülə bilən, ama öz-özünə deyil, cisimlərin dəyişkənliyi ilə ölçülə bilər. ZƏRDÜġTĠLĠK – Azərbaycan, İran, Orta Asiya, Əfqanıstan və Ön Asiyanın bir sıra digər vilayətlərində yayılmış qədim dövr erkən orta əsrlərinin ən mühüm dinlərindən biri. ZƏRURĠYYƏT [ər. حَسوشػ]– prosesin əsasında bunun ayrı- ayrı formalarının münasibətini ifadə edən fəlsəfi kateqoriyalar. ZƏLALƏT [حنلاػ] – doğru yoldan yəni hidayət yolundan uzaqlaşmaq, yoldan azmaq deməkdir. ZĠDD [alm. Kontradiktorisch; üiderprechend; fr. Contracictoire; ing. Contradictory; lat. Contradictorius; osm. tr. mütenakız; ər. عامُري] – Aralarında kəsişmələrin ortaya çıxması, birinin digərini inkar etməsi, misal üçün ağ – qara, işıq – qaranlıq və s. zidd kəlməsi ərəbcədən bizim dilimizə transfer etmişdir. Ərəbcədəki ّغَػ ٌََّ ٌّ şəddəli felinin məsdəridir. ZĠDDĠYYƏT [tr. Karşıtlık; alm. Gagensatz, fr. Contrariètè; lat. Contrarietas; osm. tr. tezat, zıddıyet; ər. حُؼػ ] – hər bir inkişafın, hərəkətin daxili mənbəyini ifadə edən kateqoriya. Ad i l ə N ə z ə rova 216 ZĠKĠR [شكر] – hərfi mənada xatırlamaq, yadda saxlamaq de- məkdir. Kökü ərəbcədəki zəkərə [شكر] felindən gəlir. Sufi zikir edərək daima Allahı yadda saxlayar və bunun üçün dili ilə Allahı xatırladan sözlər, ifadələr deyər. Sufi nəzdində ibadətlər də zikir sayılır. Namaz, oruc, zəkat kimi ibadətlər zikir xüsusiyyəti daşıya- raq sufiyə Allahı xatırlamağa imkan verir, yadından çıxarmağa qoymur. F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 217 Ġstifadə olunan ədəbiyyat siyahısı 1. Aksan, Doğan,‖Her Yönüyle Dil‖, Türk Dil Kurumu Yayınları 439 s. Ankara,1990 2. An etymological dictionary of pre-thirteenth – century turkish. Sir Gerard Clauson. Oxford. At the Clarendon Press. 1972. 1034 s. 3. Arapça – türkçe sözlük. S. Mutçalı. Dağarcık yayın. İstanbul. 2001. 1023 s. 4. Alkhuli A. Muhammad. ―A dictionary of İslamic terms; English – arabic and arabic - english‖. 5. Azərbaycan ədəbi dilində işlənən ərəb və fars sözlərinin qısa lüğəti. Red. C.F. Bağırov. Azərbaycan Dövlət Universiteti nəşriyyatı. Bakı 1960. 211 s. Felsefe ve dil. Vitqenşteyn üzerine bir araştırma. Ö.Naci. İstanbul. Kabalçı yayınları. 1995. 591 s. 6. Ingiliscə - Azərbaycanca lüğət. English - Azerbaijani Dictionary.Tərtibçilər V. S. Ərəbov, Ş.B. Məmmədova, l. B. Sü- leymanova.‖KM‖ mətbəəsi. Adiloğlu MMC. Bakı 2012. 1360 s. 7. ―Fəlsəfə ensiklopedik lüğəti‖, Redak.Şur. Sədr: İ.Rüstəmov, ―Azərbaycan Eniklopediyası‖ Nəşriyyat – Poliqrafiya Birliyi, 1997, səh.s.517 8. Dilçilik ensiklopediyası. 2 cilddə. Red. F. Y. Veysəlli. Bakı. Mütəlcim nəşriyyatı .2006.525 s.514 s. 9. Dil felsefesi sözlüğü. Atakan altıntörs. Paradiqma. Istanbul. Kasım 2000. 108 s. Ad i l ə N ə z ə rova 218 10. Dictionary of islamic terms. English – arabic and arabic english. Mohammad Ali Alkhuli. Oxford. 68 s. 11. Древнетюрских словарь. В.М. Наделяев, Насилов Д.М. Ленинград 1969. 12. Farsca- Azərbaycanca lüfət. Red. M. Nağısoylu. Şərq- Qərb nəş. Bakı.2007. 635 s. 13. Məntiqi Terminlərin İzahı lüğəti. M. M. Israfilov. Elmi Red. A. İ. Tağıyev. Bakı. MBM.2007. 352s. 14. Farsca-Azərbaycanca lüğət.Tərtibçi Nəyyerzaman səqəfi. Naşer nəşriyyatı 1999. 2 cilddə 1038 s. 1105s Ingiliscə - Azərbaycanca lüğət. English - Azerbaijani Dictionary.Tərtibçilər V. S. Ərəbov, Ş.B. Məmmədova, l. B. Süleymanova.‖KM‖ mətbəəsi. Adiloğlu MMC. Bakı 2012. 1360 s. 15. Dilçilik ensiklopediyası. 2 cilddə. Red. F. Y. Veysəlli. Bakı. Mütəlcim nəşriyyatı .2006.525 s.514 s. 16. Məntiqi Terminlərin İzahı lüğəti. M. M. Israfilov. Elmi Red. A. İ. Tağıyev. Bakı. MBM.2007. 352s. 17. Словарь иностранных слов. Подь. Редакцией. И.В. Лейхина, Ф.Н. Петова. Москва. ГИИНС 854 s. 18. Farsca-Azərbaycanca lüğət. II cilddə. Tərtibçi Nəyyerzaman səqəfi..Naşer nəşriyyatı. 1999. 1035 s. 19. Felsefe terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları. B.Akarsu. Ankara Universiteti Basımevi. Ankara. 1975. 236 s. 20. Türkçe etimoloji sözlük. Həsən bəy Hadi. 2010. 9944 s. Təbriz. 21. Osmanlı Türkcesi Sözlüğü. Mehmet Kınar. İstanbul. S. 536 F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 219 22. Türk dillerinde akrabalık adları. Yonq – Sonq Li. Simurq. Ankara. 1999. 108 s. 23. Kutadgu bilig. Arat R.R. Türk Dil kurumu yayınları. Ankara. 1979. 458 s. ki türk yazıtları 24. Orkun Es. H.N. TDK yayınları. 529. Ankara 1986. 546 s. 25. Ümumi dilçilik. A.Axundov. Şərq-Qərb. Bakı 2006. 280 s. 26. Tasavvuf terimleri sözlüğü. E. Cebecioğlu. Basımevi. Ankara. 1975. 236 s. 27. Həsənov Həsrət. Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti. Bakı, ―Şərq-Qərb‖, 2007. 28. Həsənov Həsrət. Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti. Bakı, ―Şərq-Qərb‖, 2007. 29. Manafoğlu Rafiq, Tağısoy Nizami, Rüstəm Kamal. İzahlı tərcüməşünaslıq terminləri lüğəti. - Bakı, Mütərcim, 2010. 30. Nadir Məmmədli. Çağdaş türk ədəbi dilinin izahlı omonimlər sözlüyü (1995). 31. Nadir Məmmədli. Adını mən verdim, yaşını Allah versin (türk şəxs adları lüğəti) (1995). 32. Nəriman Seyidəliyev. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası İmadəddin Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu Səməd Vurğunun bədii dilinin izahlı lüğəti. - Bakı, 2011. 33. Nəriman Seyidəliyev. Dini terminlər lüğəti. Bakı, 1996. — 34. Nəriman Seyidəliyev, Qurbanova T. Sinonimlər lüğəti. Bakı, 2003. — 328 səh. 35. Nəriman Seyidəliyev. Frazeologiya lüğəti. Bakı, ―Çıraq‖, 2004. — 272 səh. Ad i l ə N ə z ə rova 220 36. Nəriman Seyidəliyev, Məşədiyev Q. İzahlı onomastik terminlər lüğəti. Bakı, 2005. — 120 səh. 37. Nəriman Seyidəliyev, Abdullayev S., Əhmədov B. İxtisarlar lüğəti. Bakı, 2005. — 204 s. 38. Nəriman Seyidəliyev. Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti. Bakı, ―Şərq-qərb‖, 2007. —477 səh. 39. Orucov Ə., Axundov A., Bəhruz Abdullayev, Nərgiz Rəhimzadə. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti: online, endirmə: I cild, II cild, III cild, IV cild. - Bakı: Şərq-Qərb, 2006. 40. Paşayev A., Bəşirova A.Azərbaycan şəxs adlarının izahlı lüğəti. Bakı: "Mütərcim", 2011. 41. Philosophical terminology in arabic and persian. Sohell M. Afnan. Leiden E.J.Brill. 1964. 124 s. 42. Türk dili etimoloji sözlüğü. Hasan Eren. Ankara, 1999, 512 s. 43. Türk Dil Kurumu. Büyük Türkce Sözlük (online). 44. Türk Dil Kurumu. Kaşgarlı Mahmut - Dîvânu Lugâti't- Türk Veri Tabanı (online). 45. Türk Dil Kurumu. XIII yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama Sözlüğü (online). 46. Türk Dil Kurumu. Güncel Türkce Sözlük (online). 47. Türk Dil Kurumu. Sesli Türkce Sözlük (online). 48. Türk Dil Kurumu. Kişi Adları Sözlüğü (online). 49. Türk Dil Kurumu. Türk Dilleri Sözlüğü (online). 50. Türk Dil Kurumu. Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü (online). F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 221 51. Türk Dil Kurumu. Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'nde Söz Arama (online). 52. Türk Dil Kurumu. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (online). 53. Türk Dil Kurumu. Zıt Anlamlı Kelimeler Sözlüğü (online). 54. Türk Dil Kurumu. Türk İşaret Dili Sözlüğü (online). 55. Türk Dil Kurumu. Büyük Türkce Sözlük (online). 56. Veysəlli F.. Dilçilik ensiklopediyası: I cild. Bakı: Mütərcim, 2006: I cild, II cild. Ad i l ə N ə z ə rova 222 «Елм вя тящсил» няшриййатынын директору: профессор Надир МЯММЯДЛИ Дизайн: Zahid Məmmədov Техники редактор: Рювшаня Низамигызы F ə ls ə f ə term i nl ə r i n i n i zahl ı l üğə t i 223 Йыьылмаьа верилмиш 14.01.2014 Чапа имзаланмыш 05.02.2014 Шярти чап вяряги 14. Сифариш № 19 Каьыз форматы 60х84 1/16. Тираж 500 Ad i l ə N ə z ə rova 224 Китаб «Елм вя тящсил» няшриййат-полиграфийа мцяссисясиндя щазыр диапозитивлярдян чап олунмушдур. E-mail: nurlan1959@gmail.com Тел: 497-16-32; 050-311-41-89 Цнван: Бакы, Ичяришящяр, 3-ъц Магомайев дюнэяси 8/4. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|