Бисмиллащир-рящманир-рящим

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
187 
TELEOLOGĠYA [yun. Teleos – məqsəd, logos – təlim, söz] 
– aləmdə obyektiv, insan fövqündə duran məqsədlərin və məqsə-
dəuyğunluğun mövcudluğu haqqında dini-fəlsəfi təlim. 
TEOQONĠYA [yun. Thheos – allah və goneia – anadan olma, 
doğulma]  –  allahların  mənşəyi  haqqında  dini  miflər  sistemi; 
allahların şəcərəsi. 
TEODĠSEYA [yun. Theos – allah və dike – hüquq, ədalət] – 
Allaha haqq qazandırılması; nəyin hesabına olursa olsun qüdrətli, 
aqil və adil allaha etiqadla dünyada şər və ədalətsizliyin mövcud-
luğu  arasındakı  aşkar  və  barışmaz  ziddiyyətə  haqq  qazandırmaq 
məqsədi güdən dini fəlsəfi traktatların adı. 
Teoloji  etika  –  hər  hansı  teoloji  sistemə  əsaslanan  etika. 
Teoloji  etikanın  nüfuzlu-təsirli  cərəyanları  üç  əsas  dinin; 
xristianlığın, islamın, buddizmin etik təlimləridir. 
TEORĠYA  [alm.  Theorie;  fr.  Thèorie;  ing.  Theory;  yun. 
Theoria,  theorin  –  gözləmək,  baxmaq;  osm.  tr.  nazeriye]  – 
faydalanmağı  yaxud  da  tətbiq  etməyi  məqsəd  güdən  sırf  bilik. 
Müəyyən  həqiqətləri  açıqlamaq,  izah  etmək  yaxud  da  müəyyən 
etmə  formasında  ortaya  çıxan,  təcrübələri  sınaqdan  çıxmamış, 
yalnız  düşüncə  ilə  qurulmuş  əsaslar  üzərində  otuzduran,  amma 
hadisələrə sahib olaraq yeni faktları tapıb ortaya çıxarmaq yolunu 
göstərən elmi təlim.  
TEOSOFĠYA  [yun.  Theos  –  allah  və  sophia  –  müdriklik, 
bilik; hərfən – allahın dərk edilməsi] – teologiya ilə [məs. ―Areo-
pagitiklərdə]  və  ya  mistikanın  dini  etiqaddan  kənar  formaları  ilə 
eyniləşdirilən anlayış.  

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
188 
TEXNOKRATĠYA [ yun. Techne – sənət, peşə, kratos – haki-
miyyət, dövlət] Müasir cəmiyyətlərdə hakim sinfə mənsub dövlət 
inhisarçı istehsalın yüksək rəhbərlərindən ibarət sosial təbəqə.  
TEĠZM  [heisme]  –  Tanrıcılık:  Aləmin  səbəbi  olan  lakin, 
aləmdən ayrı olan bir Alahın varlığına inanan fəlsəfi doktriya. 
TEOLOGĠYA  [alm.  Teleologie;  fr.  Tèlèologie;  ing. 
Teleology;  osm.  tr.  mebhas-i  gayat;  ər. 
خاُح
ٌّ
زاحثي
]  –  1.  Kainatı, 
bütün  mövcudatı  qayələrlə  vasitələr  arasında  əlaqələr  bütünü 
olaraq görən fəlsəfi təlim. 2. Ancaq insan fəaliyyətinin deyil, tarix 
və  təbiət  hadisələrinin  də,  tamamının  olduğu  kimi  tək-tək 
hadisələrin  də  məqsədlərlə  təyin  edilmiş  və  istiqamətlənmiş 
olduğunu qəbul edən təlim. 
TEZĠS [alm. These, thesis; fr. Thèse; ing. Thesis; yun. Thesis] 
– ortaya qoyulan müddəa, hökmlər, qaydalar, önə sürülən prinsip.  
TƏBĠƏT  [ər.  ؾؼُثؽ]  –  bax:  natura.  Azərbaycan  dilində  çox 
işlənən  bu  söz  مؼف  [fə`ələ]  modelində  b  [tabə`a]  felinin  مُؼف 
[fə`iilun]  modelində  غُثؽ  məsdərinin  müənnəs  [qadın  cinsində] 
cinsdə  ifadəsidir.  Müənnəs  cinsdə  ətun  [ٌّ ح]  şəkilçisi  artırılır.  
Təbiət elmləri [alm. Naturwissenschaften; fr. Sciences naturalies; 
osm.  tr.  tabii  ilimler;  tabiat  ilimleri;  ər.  حؼُثؽ  وىهػ]  –  obyektivlik 
qaydasına  əsaslanmaları,  məntiqi  quruluşları,  dəyərləmə 
aparmayan ümumiləşdirici metodu ilə mədəni  elmlərdən ayrılan, 
təbiəti  tədqiq  etməyə  istiqamətlənmiş  elmlərə  deyilir.  Təbiət 
elmləri:  1.Üstünə  götürdüyü  vəzifəsinə  görə;  sırf  tətbiqi  təbiət 
elmləri; 2.Metodlarına görə; riyazi və eksperimental araşdırmalar; 
3.Mövzularına  görə;  canlı  və  cansız  təbiətin  elmləri.  Təbiət 
fəlsəfəsi  =  naturfəlsəfə  [alm.  Naturphilosophie;  fr.  Philosophie 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
189 
de la nature; osm. tr. tabiat felsefesi; ər. حؼُثطنأ حفغهف] – Təbiət üzə-
rində:  təbiətin  özü,  formaları  və  reallıqlarını  tədqiq  edən  fəlsəfə-
nin bir qolu.  
TƏCƏLLĠ [ٍهجذ] – ortaya çıxmaq, görünmək, təzahür etmək. 
Təsəvüf  istilahı  olan  təcəlli  Allahın  ilahi  qüdrətinin  hər  şeydə 
ortaya  çıxması,  görünməsi  deməkdir.  Təbii  ki,  bunu  görmək, 
sezmək  və  müşahidə  etmək  yalnız  haqqın  istəkli  qullarına  nəsib 
olur. Qeybdən gələn, qəlbdə zahir olan nurlara da haqqın təcəlisi 
deyilir.  Təcəlli  necə  olduğunu  yəni  Onun  mahiyyətini  Tanrıdan 
başqa heç bir varlıq bilə bilməz. Təcəlli iki cürdür. Ruhani təcəlli 
– Tanrının hüdus sifəti ilə təzahür edən təcəllidir. Rəbbani təcəlli 
isə  fani  olan  varlığın  fəsad  aləminə  transfer  etməsidir.  Tanrının 
zati təcəllisi isə ilahi zatının təcəllisi deməkdir. 
TƏFSĠR  [alm.=ing.  –  interpretasiya;  fr.  Interprètation;  lat. 
Interpretare – izah etmək; ər. شُغفذ; tr. tefsir] – bir mətnin anlamı 
haqqında açıqlama.  
TƏHSĠL [alm. Erziehung; fr.=ing. Education; osm. tr. terbiye; 
tr.  Eğitim;  ər.  مُظحرنأ].  Ümumi  mənada  insanın  qabiliyyətlərinin 
xüsusilədə  əxlaqi  vəsflərinin  inkişaf  etdirilməsi  üçün  yön  və 
istiqamət verilməsi, metod öyrədilməsi, bilik və bacarığın aşılan-
ması və bu sahədə aparılan şüurulu yaxud şüursuz bütün təsirlərə 
verilən  addır.  Məhdud  anlamda  isə  insanın  inkişafının  sistemli, 
şüurlu  olaraq  istiqamətlədirilməsi  və  təsirlənməsi.    Təhsil  elmi 
[alm.  Erziehungwissenschaft;  fr.  Science  de  l`education;  osm.  tr. 
ilm-i  terbiye;  ər.  خٍثشزٌآ  ٍُع;  tr.  Eğitimbilim.]  Bilavasitə  təhsili  və 
onun  əsaslarını,  metodlarını,  prosesini  və  istiqamətlərini  tədqiq 
edən  elm  sahəsidir.  Ümumiyyətlə,  müəyyən  bir  sistem  içərisində 

---