Бисмиллащир-рящманир-рящим

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
180 
biliklər  əsasında  texnikanın  inkişafı  ilə  əlaqədər  meydana  gəlmiş 
fəlsəfi təlimin nümayəndələri. 
STRUKTUR [os. Tr. Bünye; lat. struktura – quruluş; ər. حُُت] – 
sistemin  təşkilinin  ünsürləri  arasındakı  sabit  qarşılıqlı  əlaqələrin, 
bu  əlaqələrin  qanunlarının  vəhdəti  kimi  çıxış  edən  quruluşu  və 
daxili forması. 
STRUKTURALĠZM  [alm.  Sturkturalismus;  fr.  Structura-
lisme; ing. Structuralism; lat. Structura – struktur, bünövrə] – Son 
illərdə  xüsusilə  də  Fransada  inkişaf  edən,  əsas  bir  həqiqət  olaraq 
sturktura  əsaslanan  struktur  üzərində  qurulan  elm  qaydası.  Ob-
yektlərin  strukturun  aşkara  çıxarılmasını  elmi  tədqiqatın  vəzifəsi 
kimi irəli sürən konkret elmi-metodoloji istiqamət. 
SXOLASTĠKA  [alm.  Scholastik;  fr.  Scolastique;  ing. 
Scholastic]  –  iman  ilə  elmi,  kilsə  təlimi  ilə  Aristotel  fəlsəfəsini 
bir-birinə  uyğun  formada  birləşdirməyə  çalışan  orta  əsrlər 
fəlsəfəsi. Sxolastika tərəfdarları bir tezisdən çıxış edirlər ki, inam 
ağıldan üstündür. [yun. Scholasticos – məktəb, məktəbə aid] orta 
əsr  ―məktəb  fəlsəfəsi‖.  Sxolastlar  xristianlıq  dini  etiqadını  rasio-
nallıqla əsaslandırmağa və sistemləşdirməyə çalışmışlar. 
SUBYEKT  [alm.  Subjekt;  fr.  Sujet;  ing.  Sunject;  lat. 
Subjectum; yun. Hypokeimenon; osm. tr. fail, mevzu; ər. شهىﺟ] – 
Subyekt  termini  Aristotelə  görə  sonra  da  Orta  əsrlərdə  cövhər 
mənasında işlədilirdi. Bugünkü mənasında isə XVII  əsrdən sonra 
işlədilir.  Fəlsəfi  kateqoriya.  Subyekt  anlayışı  ilk  əvvəl  [məs., 
Aristoteldə]  xassələrin,  vəziyyətlərin,  hərəkətlərin  daşıyıcısını 
bildirmişdir və bu mənada substansiya anlayışı ilə eyniyyət təşkil 
etmişdir. 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
181 
SUBYEKTĠV – [alm. Subjektiv; fr. Subjektif; ing. Subjective; 
lat. Subjectivus; osm. tr. enfusi] – subyektlə bağlı olan, subyektdə 
əsaslandırıla bilən, subyektlə müəyyənləşmiş olan, subyektə bağlı 
olan. Antonimi obyektivdir.  
SUBLĠMASĠYA  [lat.  sublimo  –  yüksəldirəm,  ucaldıram]  – 
enerjinin  sosial  cəhətdən  əlverişli  olmayan  [aşağı]  məqsədlərdən 
və obyektlərdən [yüksək, ülvi] məqsəd və obyektlərə keçirilməsi. 
SUBSTANSĠYA  [alm.  Substanz;  fr.=ing.  Substance;  lat. 
Substancia; yun. Hypostasis, hypokeimenon – aşağıda olan; osm. 
tr.  cevher;  tr.  Töz;  ər.   ٌشهىﺟ;  lat.  substantia  –  mahiyyət]  –  bax: 
cövhər; özünün bütün formalarının, insan və onun şüuru da daxil 
olmaqla təbiət və tarix hadisələrinin daxili vəhdətində götürülmüş 
obyektiv  reallıq  və  buna  görə  də  elmi  idrakın,  konkretin  nəzəri 
inikasının əsaslı kateqoriyası [Mücərrəd və konkret]. 
SUBSTANSĠALĠZM [alm. Tözçülük; fr. Substantialisme; ing. 
Substantializm;  osm.  tr.  cevheriye;  ər. 
ﺟ
حَشهى ]  –  bir  ya  da  çox 
substansiyanın  varlığını  qəbul  edən  təlimlər.  Ruhun  bir  substan-
siyası olduğunu qəbul edən təlim.  
SUBSTRAT  [lat.  sub  –  altında  və  stratum  –  tikinti,  tikili, 
qurğu] – müxtəlif predmetlərin və ayrıca, təkcə predmetin, şeyin 
müxtəlif  xassələrinin  və  onların  məcmusunun  vəhdətinin, 
eyniyyətinin əsası [bax həmçinin Substansiya]. 
SÜBUT  [خىثث]  –  Sübutun  tezisi  olan  hər  hansı  fikrin 
həqiqiliyini  [yaxud  yalanlığını]  əsaslandırmaq  məqsədi  daşıyan 
mühakimə. Kökü ərəbcədəki səbutə-dən [دثث] götürülmüşdür. 
SÜNNƏ  [ər.  خٕع]  –  [ər.  Adət,  ənənə,  qanun]  –  Məhəmməd 
Peyğəmbər  və  onun  kəlamları  haqqındakı  hədisləri  təşkil  edən 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
182 
―müqəddəs rəvayətlər‖ məcmusu, sünnilik məzhəbinə etiqad edən 
müsəlmanların müqəddəs kitabları. 
SÜNNĠLĠK  –  islam  dinində  ən  geniş  yayılmış  ortodoksal 
təriqət.  VII-VIII  əsrlərdə  xilafət  daxilində  gedən  dini-siyasi 
mübarizə  şəraitində  meydana  gəlmiş,  IX  əsrdə  tam  formalaş-
mışdır. 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
183 
 
ġ 
 
ġAMANĠZM – ibtidai-icma quruluşunda bəzi xalqlarda yaran-
mış erkən din. Şamanın [kamın] ruhlarla ünsiyyətinə inama əsas-
lanır. 
ġAFĠLĠK  –  sünni  məzhəblərindən  biri;  banisi  islam  hüququ-
nun dərin bilicisi, fakih və mühəddisi, Fələstinin Qəzzə şəhərində 
anadan olmuş Məhəmməd bin İdris əş-Şafildir. 
ġEY [alm. Ding; fr. Chose; ing. Thing; lat. Res, ens; ər. ءٍش] – 
hər hansı bir düşüncəni dilə gətirən naməlum termin. Həqiqi olan, 
şüurun  xaricində  öz  başına  var  olan  yeganə  obyekt  [ens  reale]. 
Nesne-Obje:  Ümumiyyətlə  qarşımızda  olan,  şüurun  özünə 
yönəldiyi,  özünə  yönəldilən,  düşünülüb  hazırlanan  şey.  Şey  – 
maddi aləmin nisbi müstəqil mövcudluğa malik hissəsi. Bir şey o 
biri şeydən özünün keyfiyyət müəyyənliyi ilə fərqlənir. 
ġEYXĠLĠK  –  XIX  əsrin  birinci  yarısında  şiəlik  əsasında 
yaranmış  dini-siyasi  cərəyan.  Şeyx  Əhməd  Əhsai  [1744-1827] 
yaratmışdır. 
ġƏRAĠT [ذئاشش] – predmeti əhatə edən və predmetin onlarsız 
mövcud  ola  bilmədiyi  xarici  hadisələrə  münasibətini  ifadə  edən 
fəlsəfi kateqoriya. Predmet özü şərtlənmiş bir şey kimi, şərait isə 
obyektiv aləmin predmet üçün nisbi xarici olan rəngarəngliyidir. 
ġƏRƏF  [alm.  Würde,  menschenwürde;  fr.  Dignitè,  humaine; 
ing.  Dignity;  dignitas;  osm.  tr.  haysiyet;  tr.  Onur;  ər.  فشش]  – 
insanın duyan, düşünən və azad bir varlıq olaraq özündə daşıdığı 
dəyər,  insaniyyətinin  dəyəri.  Kant  belə  düşünürdü  ki,  şərəfli  bir 

---