Бисмиллащир-рящманир-рящим

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
160 
PRĠNSĠP [lat. principium - əsas, ilk başlanğıc] – davranışın ilk 
başlanğıcı, rəhbər ideyası, əsas qaydası. 
PROBLEM [alm.=ing. Problem; fr. Probleme; yun. Problema: 
pro  –  önə,  ballein  –  atmaq;  osm.  tr.  mesele;  ər.  خٌؤغِ]  –  elmi 
metodlarla həll etmək şərtilə ortaya atılan sual. Həllini tələb edən 
hər növ çətinlik, məsələ.  
PROBĠDENSĠALĠZM  [lat.  providentia  –  qabaqcadan 
görmə,bəsirət]  –  dini  fəlsəfi  baxış;  bu  baxışa  görə  bəşər  cəmiy-
yətinin  inkişafı  [hərəkətverici  qüvvələr  mənasında,  həm  də  məq-
səd mənasında] əsrarəngiz, tarixi prosesə münasibətdə xarici olan 
qüvvələrlə-bəsirətlə, allahla müəyyən edilir. 
PROQNOZ [yun. Prognosis – gələcək haqqında bilik, qabaq-
görənlik]  –  elmi  qabaqgörənliyin  növlərindən  biri.  Hər  hansı  bir 
hadisənin perspektivlərinin xüsusi tədqiqi. 
PROLETARĠAT –  Fəhlə sinfi. 
PROPEDEVTĠKA  [yun.  Propaideuo  –  qabaqcadan  öyrə-
dirəm]  -  əvvəlcədən  məşq  etmək,  hər  hansı  bir  elmə  hazırlıq, 
müntəzəm və qısa formada şərh olunmuş giriş kursu. 
PROSES  [alm.  Prozess;  fr.  Processus;  ing.  Process;  lat. 
processus  –  keçmə,  hərəkətetmə;  osm.  tr.  vətirə;  ər.  حشٍطٚ]  – 
müəyyən bir nəticəyə varan düşüncə axışı. Hadisələrin  yaxud da 
prosesin  müəyyən  bir  nəticəyə  doğru  yol  alması.  Hadisənin 
qanunauyğun,  ardıcıl  dəyişməsi:  bu  hadisənin  digər  hadisəyə 
keçməsi (inkişaf).  

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
161 
PROTESTANTĠZM [lat. protestans – protes, etiraz edən, açıq 
şəkildə sübut edən] – pravoslavlıq və katolizmdən sonra xristian-
lığın Reformasiya dövründə meydana gəlmiş cərəyanı. 
PRĠNSĠP  [alm.  Prinzip;  fr.  Principle;  ing.  Principle;  lat. 
Principium;  yun.  Arkhe;  osm.  tr.  mebde,  umde]  –  başlanğıc,  ilk 
olan,  özündən  başqa  bir  şeyin  çıxdığı  təməl,  əsas,  ilk  prinsip. 
İdeyalar  təməl  ideyalara  və  mənəvi  ideyalar,  metafizik  ideyalar, 
obyektiv ideyalar, bilik ideyaları.  
PRĠMĠTĠV  -  ĠBTĠDAĠ  [alm.  Primitiv;  fr.  Primitif;  ing. 
Primitive; lat. Primitivus; osm. tr. iptidal] – zaman baxımından ən 
köhnə  olan,  ilk  olan.  İnkişafın  əsasını  təşkil  edən,  hələ  inkişaf 
etməmiş olan.  
PSĠXĠKA [yun. Psyche – can, ruh] – canlı sistemin ətraf aləm-
lə siqnal şəklində qarşılıqlı təsirinin, əlaqəsinin məhsulu və şərti. 
PSĠXOANALĠZ  [alm.  Psychoanalyse;  fr.  Psychanalyse;  ing. 
Psychoanalysis; yun. Psykhe – ruh, analysis – həll etmək; osm. tr. 
tahlil-i  ruhi;  ər. 
ٌّ ًدٚس
ٌّ
ًٍٍذر
]  -  əsəb  xəstəliklərinin  və  psixi  xəstə-
liklərin  Z.Freyd  tərəfindən  təklif  olunmuş  ümumi  nəzəriyyəsi  və 
müalicəsinin metodu, freydizmin nəzəri əsaslarından biri. 
PSĠXOLOGĠYA  [alm.  Psychologie;  fr.  Psychologie;  ing. 
Psychology; osm. tr. Ruhiyat; tr. Ruhbilim yun.psyche – can, ruh 
və  logos  –  təlim,  söz;  ər.  دب
ٍّدٚس]  –  insanın  fəaliyyəti  və  hey-
vanların  davranışı  prosesində  obyektiv  reallığın  psixi  inikasının 
yaranması və fəaliyyət göstərməsi qanunları haqqında elm. 
PSĠXOLOGĠZM  [alm.  Psychologismus;  fr.  Psychologisme; 
ing.  Psychologism;  osm.  tr.  ruhiyatçilik;  tr.  ruhbilimcilik]  – 

---

Ad
i
l
ə
 N
ə
z
ə
rova 
 
 
162 
xüsusilə  ruhi  və  mədəni  hadisələri  birtərəfli  qaydada  ancaq 
psixoloji  baxımdan  tədqiq  etmə  və  açıqlama  yaxud  da 
psixologiyanı bütün elmlərin və fəlsəfənin əsası olaraq hesab edən 
dünyagörüşü.  
PUBLĠSĠSTĠKA  [lat.  publicus  –  ictimai]  –  geniş  mənada, 
silsilə ictimai həyat məsələlərini işıqlandıran ədəbiyyat növü. 

---

F
ə
ls
ə
f
ə
 term
i
nl
ə
r
i
n
i
n 
i
zahl
ı
 l
üğə
t
i
 
 
 
163 
 
R 
 
RADĠKALĠZM  [alm.  Radikalismus;  fr.  Radicalisme;  ing. 
Radicalism; osm. tr. cezriye] – tədqiq etdiyi mövzunun son səbəb-
lərinə, köklərinə qədər enən düşünmə forması. Həyat formalarını, 
həyat  əlaqələrini  tənqid  edib  kökdən  dəyişdirmə  təmayülündə 
sonuna qədər gedib çıxan görüş.  
RASĠONALĠZM [lat. rationalis] – ağıllı – səhih biliyin mənti-
qi  əlamətləri  olan  ən  ümumilik  və  zərurilik  təcrübədən  və  onun 
ümumiləşdirmələrindən  əldə  edilə  bilməz;  bunlar  yalnız  ağılın 
özündən,  anadan  olandan  ağıla  xas  anlayışlardan,  ya  da  ağlın 
yalnız  püşeymləri,  meylləri  şəklində  mövcud  olan  anlayışlardan 
hasil edilə bilər. 
RASĠONALĠZM  [alm.  Rationalismus;  fr.  Rationalisme;  ing. 
Rationalism;  lat.  Ratio  -  əql,  osm.  tr.  aklıye;  ər.  خ
ٍٍّمع;  rasiona-
lisme]  –  Akılcılık:  əqli  biliyə  əsaslanan  doğruluğun  miqyasını 
hisslərdə  deyil,  düşünmədə  və  nəticələrdə  görən  təlimin  ümumi 
adı. Bilik təlimində rasionalizm biliyin əqlə, təfəkkürə, düşüncəyə 
əsaslandığını  irəli  sürür.  Hər  kəsdə  bərabər  dəyişməyən  ağıl  və 
məntiqi  qanunların  doğuşdan  olduğunu,  onların  təcrübədən  müs-
təqil olduğunu, beləcə bəzi apriori və açıq-aşkar həqiqətlərin var-
lığını qəbul edən fəlsəfi görüş. 
REALĠZM [realisme] – Gerçekçilik: Düşüncədən və  ya bilən 
subyektdən ayrı, xarici aləmin və obyektlərin varlığını, onlar haq-
qında obyektiv məlumatın inkişafını qəbul edən fəlsəfi görüş. 
 

---