Bog'lovchisiz qo'shma gap Reja

Bog'lovchisiz qo'shma gap

Reja:

1. Bog'lovchisiz qo'shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi

   
   

2. Murakkab qo'shma gap

   
   

3. Ergashish yo'li bilan tuzilgan murakkab qo'shma gaplar

   
   

4. Aralash murakkab qo'shma gaplar

   
   

5. Xulosa
    Bog’lovchisiz qo’shma gap qismlarining birikish usullari (sanash va tobelanish ohanglari). Bog’lovchisiz qo’shma gap tarkibidagi komponentlarning mazmun munosabati. Bog’lovchisiz qo’shma gap turlari: bir tipdagi va turli tipdagi komponentlardan tuzilgan bog’lovchisiz qo’shma gaplar. Bog’lovchisiz qo’shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi.

Bog`lovchisiz qo`shma gaplar bog`langan yoki ergash gapli qo`shma gaplarning bog`lovchisiz varianti emas, balki qo`shma gapning alohida tipidir. Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari orasiga teng yoki ergashtiruvchi bog`lovchilarni majburan kiritib bo`lmaydi. Aks holda, gap konstruksiyasi o`zgaradi; yopiq konstruksiya hosil bo`ladi. Bog`lovchisiz qo`shma gaplar esa ochiq konstuktsiya hisoblanib, mazmunan o`zaro birikkan bir necha tipli sodda gaplardan tashkil topadi. Mas:Qor va shamol kuchaya bordi, tashqarida qishni va qorni sog`ingan qarg`alarning qag`illashlari… (O.)

• 
  Bog`lovchisiz qo`shma gaplar bog`langan yoki ergash gapli qo`shma gaplarning bog`lovchisiz varianti emas, balki qo`shma gapning alohida tipidir. Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari orasiga teng yoki ergashtiruvchi bog`lovchilarni majburan kiritib bo`lmaydi. Aks holda, gap konstruksiyasi o`zgaradi; yopiq konstruksiya hosil bo`ladi. Bog`lovchisiz qo`shma gaplar esa ochiq konstuktsiya hisoblanib, mazmunan o`zaro birikkan bir necha tipli sodda gaplardan tashkil topadi. Mas:Qor va shamol kuchaya bordi, tashqarida qishni va qorni sog`ingan qarg`alarning qag`illashlari… (O.)
  

Qo`shma gapda komponentlarini biriktiruvchi ergashtiruvchi bog`lovchilar qo`llanmagan o`rinlarda leksik va intonatsion vositalarning roli ortadi. Shu sababdan ham bog`lovchisiz qo`shma gap qismlarini biriktirishda ayrim leksik elementlarning, olmosh va mavhum ma’noli so`zlarning qo`llanishi, umumiy va ikkinchi darajali bo`laklarning takrorlanib kelishi kabilar bog`lovchisiz qo`shma gap turini shakillanishi hamda mazmun munosabatlarini yuzaga chiqishi uchun vosita funksiyasini bajaradi.

• 
  Qo`shma gapda komponentlarini biriktiruvchi ergashtiruvchi bog`lovchilar qo`llanmagan o`rinlarda leksik va intonatsion vositalarning roli ortadi. Shu sababdan ham bog`lovchisiz qo`shma gap qismlarini biriktirishda ayrim leksik elementlarning, olmosh va mavhum ma’noli so`zlarning qo`llanishi, umumiy va ikkinchi darajali bo`laklarning takrorlanib kelishi kabilar bog`lovchisiz qo`shma gap turini shakillanishi hamda mazmun munosabatlarini yuzaga chiqishi uchun vosita funksiyasini bajaradi.
  
• 
  Shuni aytib o`tish kerakki, biz yuqorida sanab o`tgan vositalar keng ma’noda sintaksis bobida bog`lovchilar hisoblangani uchun ham, shu vositalar yordamida tuzilgan qo`shma gap turiga nisbatan qo`llangan «bog`lovchisiz» atamasi shartli ishlatiladi. (bu o`rinda eslatib o`tish kerakki, ba’zi darsliklarda bog`lovchisiz qo`shma gaplarning «bog`lovchisiz bog`langan qo`shma gap» atamasi ostida yuritilishi ham bejiz emas.)
  

O'zaro bog'lovchi yoki bog'lovchi vazifasidagi vositalarsiz, faqat mazmun va oharig jihatdan bog'langan oddiy qo'shma gap bog'lovchisiz qo'shma gap deyiladi. Masalan: Bulbulo, keltir bahor xabarin, boyqushga qo'ygin yomon so'z barin. (S. Sh.) Daryo bo'lib oqdim, qushbo'lib uchdim. (S.Z.)

Bog'lovchisiz qo'shma gaplar qismlarning o'zaro munosabatiga ko'ra: 1. Bog'langan qo'shma gapga sinonim bo'lgan bog'lovchisiz qo'shma gap. 2. Ergashgan qo'shma gapga sinonim bo'lgan bog'lovchisiz qo'shma gap. 3. Bog'lovchisiz qo'shma gap sinonim bo'lmagan bog'lovchisiz qo'shma gaplarga bo'linadi.

1. Bog'langan qo'shma gaplarga sinonim bo'lgan bog'lovchisizqo'shma gap ikki xil munosabatni ifodalaydi:

1. payt, chog'ishtiruv: Mard bir o'lar, nomard yuz o'lar. (Maqol.)To'g'ri til tosh yorar, egri til bosh yorar. (Maqol.)

   
   

2. zidlov munosabatini: Tig' yarasi bitar, til yarasi bitmaydi..(MaqoL) 2. Ergashgan qo'shma gapga sinonim bo'lgan bog'lovchisizqo'shma gap: Hamal kirdi—amal kirdi. (payt). savr kirdi—davrkirdi (payt), it huradi—karvon o'tadi (to'siqsiz), qor yog'di—nuryog'di (o'xshatish), Har yerni qilma orzu, har yerda bor tosh -tarozi (sabab.)

   
   

3. Bog'lovchisiz qo'shma gapga sinonim bo'lmagan bog'-lovchisiz qo'shma gap: Tong yaqinlashib qoldi: onda -sonda xo'rozlarning qichqirig'i eshitila boshladi. (S. Z.) Xushxabar olib keldim: garmizon yengildi, shahar o'zimiznikilar qo'liga o'tdi.(Sh.)

Bog'lovchisiz qo'shma gap qismlari kesimlarning qanday ifodalanishiga ko'ra ikki xil: l.Bir xil qismlardan tuzilgan bog'lovchisiz qo'shma gap. Masalan: Quyosh daraxt orqasiga cho'kdi, dala qoraydi.(P. T.) Daryo ketar tosh qolar, o'sma ketar qosh qolar. (Maqol.)

2. Turli xildagi qismlardan tuzilgan bog'lovchisiz qo'shma gap:Bilib turibsiz, men hech narsa deganim yo'q. Havasim kuchli.o'ylarim, xayollarim dunyo-dunyo. (O.)