Bola rivojlanishida muhitning tasiri

Bolani shakllantiruvchi uch omil
Odam bolasining rivojlanishi – bu muhim jarayon hisoblanadi. Ma'lumki, hayot davomida inson jismoniy va ruhiy jihatdan o'zgarib boradi. Lekin bolalik, o'smirlik va o'spirinlik davrida rivojlanish nihoyatda kuchli bo'ladi. Bola mana shu yillarda ham jismoniy, ham ruhiy jihatdan o'sishi, o'zgarishi tufayli shaxs sifatida kamolga yetadi. Tarbiya, irsiyat (nasl) va muhit bolaning rivojlanishida asosiy o'rin tutadi. Agar ana shu uchta omil bolaga ijobiy ta'sir qilsa, u kelajakda barkamol inson bo'lishi va salbiy tomondan ta'sir qilsa, badaxloq kimsaga aylanishi mumkin.
Bolaning shakllanishiga ta'sir ko'rsatuvchi omillar haqida Islom dini va ulamolarning asarlarida yetarlicha fikr va mulohazalar bildirilgan. Shu bilan birga bolaning rivojlanishi haqida G'arb faylasuflari ham o'zlarining qarashlarini bayon qilishgan. Quyida biz G'arb va Islom dunyosining bolaning shakllanishiga ta'sir ko'rsatuvchi omillar haqidagi fikrlarini keltirib o'tamiz.
Bolaning shakllanishi haqida G'arb faylasuflarining fikrlari.
Biologik yo'nalish – bu yo'nalish tarafdorlari odam bolasining shaxs sifatida rivojlanishida tabiiy – biologik (irsiy) omillar hal qiluvchi rol o'ynaydi deb biladilar. Ularning fikricha, bola ona qornidalik vaqtida avlod-ajdodlardan o'tgan tug'ma xususiyatlargina rivojlanadi. Ular tarbiya va muhitning rolini cheklab qo'yishadi. Yo'nalishning tarafdorlari Aristotel, Platon hisoblanadi.
Preformizm yo'nalishi – XVI asr falsafasida vujudga kelgan bu oqim namoyandalarining fikricha, bo'lajak shaxsga tegishli barcha xususiyatlarga bola ona qornidaligidayoq ega bo'ladi. Ular tarbiya va muhitning rolini butunlay inkor etishidi.
Bixeviorizm yo'nalishi – bu oqimga amerikalik pedagog va psixolog E.Torandayk asos soldi. 
Uning fikricha, shaxsning barcha xususiyatlari, jumladan, ong va aqliy xususiyat ham nasldan naslga o'tadi. Bu bilan E.Torandayk tarbiyaning shaxs rivojlanishiga ta'sirini butunlay inkor etadi va uni shaxsning xususiyatlariga ta'sir etishdan ojiz deb biladi. Insonning shakllanishida Islom dini va mutafakkirlarning fikrlari Islom dini va mutafakkirlarning asarlarida bolaning shakllanishi uchun tarbiya, irsiyat va muhit ta'siri alohida ta'kidlangan. Shu uch omilning ichida tarbiyaning roli, ayniqsa, ahamiyatli hisoblanadi. Ammo tarbiya ta'sirining kuchi va natijasi irsiyat va muhit kabi omillarning hamkorligi bilan belgilanadi. Chunki nasl va muhitda kamchilik bo'lsa, tarbiyaning ta'siri 
sezilmasligi mumkin. Quyida biz uchta omil haqida Islom dini va ulamolarning qarashlarini keltiramiz.
Bolaning shakllanishida tarbiyaning ahamiyati
Tarbiya – inson kamolotiga ta'sir etuvchi tashqi va eng muhim omil hisoblanadi. “Tarbiya” arabcha so'z bo'lib, o'stirdi, rahbarlik qildi, isloh qildi degan ma'nolarni bildiradi.
Islom ulamolaridan Rog'ib Asfihoniy tarbiyani quyidagicha ta'rif qiladi: “Tarbiya bir narsani bir holdan ikkinchi holga o'tkaza borib, batamom nuqtasiga yetkazishdir. Tarbiyaning ma'nolaridan biri, insonning diniy, fikriy va axloqiy quvvatlarini uyg'unlik va muvozanat ila o'stirishdir ”.
Tarbiyani insonga yetkazishda ota-onaning o'rni beqiyosligini Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ta'kidlaydilar. Abu Hurayra(roziyallohu anhu)dan rivoyat qilinadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Har bir tug'ilgan bola faqat fitrat (sof tabiat) bilan tug'iladi. Bas, ota-onasi uni yahudiy yoki nasroniy yoki majusiy qiladi...”. Bu hadisi sharifdan irsiyat, ya'ni biologik omil insonni shakllanishida asosiy o'rin tutadi degan fikrni ilgari suruvchi G'arb faylasuf va oqimlarining fikrlari asossiz ekanini va tarbiyaning muhimligini bilib olamiz.
O'rta Osiyolik mutafakkirlardan Forobiy va Abu Ali ibn Sino inson tarbiyasiga ta'sir etadigan omillar ahamiyatiga e'tibor berganlar.
Forobiy inson kamolotida ta'lim-tarbiyaning muhimligini ta'kidlab: Munosib inson bo'lish uchun insonda ikki xil imkoniyat: ta'lim va tarbiya olish imkoniyati bor. Ta'lim olish orqali nazariy kamolotga erishiladi, tarbiya esa kishilar bilan muloqotda axloqiy qadr-qimmatni va amaliy faoliyatni yaratishga olib boradigan yo'ldir...” deydi. Abu Ali ibn Sino oila tarbiyasida ota-onaning o'rniga alohida to'xtalib: “Bola tug'ilgach, avvalo, ota unga yaxshi nom qo'yishi, so'ng uni yaxshilab tarbiya qilishi kerak... Agar oilada tarbiyaning yaxshi usullaridan foydalanilsa, oila baxtli bo'ladi” degan fikrni ilgari suradi.
Bolaning shakllanishida irsiyat (nasl)ning ahamiyati
Bola shaxsining rivojlanishida naslning ta'siri deganda ota-onadan bolaga meros bo'lib o'tadigan jismoniy xususiyatlari (tananing tuzilishi, sochining, ko'zining, terining rangi, bo'y-basti) shuningdek, tananing vertikal holdagi harakati, tafakkur va nutq rivojlanishi, mehnat qilish qobiliyati, tug'ma holatda o'tadigan qobiliyatlar va xususiyatlar tushuniladi. Islom dinida naslga alohida e'tibor qaratiladi. Chunki nasl pokiza va ota-ona ma'rifatli, axloqli bo'lsa, bu xususiyatlar tug'ma holatda bolaga o'tadi va kelajakda komil insonga aylanadi. Agar ota-ona ma'rifatdan yiroq va 
axloqsiz bo'lsa, ulardan tug'iladigan farzand jamiyatga zarar keltirishi mumkin. Lekin ota-onadan tug'ma holatda o'tadigan qobiliyat va xususiyatlar o'z holicha rivojlana olmaydi, go'yo u “mudroq” holda bo'lib, uning uyg'onishi – rivojlanishi uchun qulay muhit va muttasil tarbiya kerak.
Bolaning shakllanishida muhitning ahamiyati
Bola kamolotiga ta'sir etadigan omillardan biri tashqi muhit hisoblanadi. Muhit deganda kishiga tabiiy ta'sir etadigan tashqi voqealar majmui tushuniladi. Bunga tabiiy muhit, oila muhiti va ijtimoiy muhit kiradi.
Tabiiy (geografik) muhit – insonning hayot tarziga, xarakteri va mehnat faoliyatiga ta'sir etadi. 
Masalan, shimolda istiqomat qilayotgan inson, janubda yashayotgan insondan nafaqat jismoniy ko'rinishi, shu bilan birga ruhiyati, dunyoqarashi va xususiyatlari bilan ham ajralib turadi.
Oila muhiti – insonning shakllanishida muhim ahamiyatga ega. Chunki bola ko'z ochib ota-onasini, qarindosh-urug'ini ko'radi. Uning jismoniy va ruhiy rivojlanish davri oila ta'sirida shakllanadi. Agar oilada islomiy muhit mavjud bo'lsa, bolaning axloqi go'zal va fazilatli bo'lib ulg'ayadi.
Ijtimoiy muhit – ishlab chiqarish munosabatlari va ularni tartibga solib turadigan ijtimoiy qonun-qoidalar insonga alohida ta'sir ko'rsatadi. Ijtimoiy aloqa, ya'ni insonlararo o'zaro munosabatlar natijasida odam bolasi hayotga va mehnatga tayyorlanadi, kerakli tajriba va bilimlarni egallaydi. 
Jamiyatda ma'naviy muhit yaxshi, adolat ustuvor bo'lsa, inson faoliyatiga ijobiy ta'sir qilishi va aksincha bo'lsa, salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Demak, insonning kamolotga yetishiga ta'lim-tarbiya, muhit va irsiyat muhim hisoblanadi. Nega bugungi kunda o'tmishda yashab o'tgan Imom Buxoriy, Forobiy, Beruniy va G'azzoliy kabi olimlarga o'xshagan insonlarni uchratmaymiz? Chunki ularning irsiyati toza, ota-onalari solih va soliha bo'lishgan, ular yashagan davrda ilm, ma'rifat va taraqqiyot o'zining cho'qqisiga chiqdi, ya'ni muhit yaxshi bo'lgan va eng asosiysi, ajdodlarimizning tarbiyasiga mas'ul bo'lgan ota-onalari va ustozlari o'z vazifalarini a'lo darajada bajarishgan, tarbiyalarida nuqson bo'lmagan. Agar farzandlarimizning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatuvchi bu omillardagi nuqsonlarni bartaraf etsak, albatta kelajak avloddan Imom Buxoriy, 
G'azzoliyga o'xshagan zabardast olimlar yetishib chiqadi.
I.Valiev,
“Xoja Buxoriy” o'rta maxsus
islom bilim yurti o'qituvchisi
Bolaning butun hayoti quyidagi yoshga bo'linadi:
Maktabgacha yoshi (2 yoshdan 3 yoshgacha)
Hayotning uchinchi yilida bolalar ko'proq mustaqil bo'lishadi. Bola va kattalar o'rtasidagi biznes faolligi, ishbilarmonlik, idrok, nutq, ko'ngilochar harakatlarning boshlang'ich shakllari, o'yinlar, ingl. Effektli fikrlashni rivojlantirish davom etmoqda, yil oxirida ingl. -Figurativ tafakkur asoslari paydo bo'ladi.
Birgalikda bo'lajak ilmiy-tadqiqot ishi davomida nutqni tushunishni rivojlantirish davom etmoqda. So'z vaziyatdan ajralib turadi va mustaqil ma'noga ega bo'ladi. Bolalar atrofdagi ob'ektlarning nomlarini o'rganishda davom etadilar, kattalarning og'zaki so'rovlarini bajarishni o'rganadilar, yaqin atrof-muhit sharoitida yo'l-yo'riq ko'rsatishadi.
Bolalar faol nutqini faol ravishda rivojlantirmoqda. Uch yoshga kelib, ular asosiy grammatika tuzilmalarini egallaydilar, murakkab va murakkab jumlalarni tuzishga harakat qilishadi, kattalar bilan suhbatda deyarli barcha nutq qismlarini ishlatadilar. Faol lug'at taxminan 1500-2500 so'zga etadi.
Hayotning uchinchi yilining oxiriga kelib, nutq bolalar va tengdoshlar o'rtasidagi muloqot vositasi bo'lib qoladi. Bu yoshda bolalar yangi faoliyat turlarini shakllantiradi: o'yin, chizmachilik, loyihalash.
Hayotning uchinchi yilida vizual va auditorlik yo'nalishlari takomillashtirilib, bu bolalarning bir qator vazifalarni bajarishga imkon beradi: shakl, hajm va rangdagi 2-3 elementni tanlash, ohanglarni ajratish, qo'shiq aytish.
Ovoz eshitish qobiliyatini yaxshilash, ayniqsa, fonemiya eshitish. Bolalar uch yil davomida ona tilining barcha tovushlarini sezishadi, lekin ularni katta talaffuz qilishadi.
2-3 yil ichida e'tibor qaratish kerak emas. 2-3 yoshli bolaning e'tiborini o'ziga jalb qilmaydigan mavzuga jalb qilish qiyin. Bu asrlarga chidamli bo'lgan e'tibor, hissiy va qisqa muddatli. Ammo bu yoshda bolaning irodasi rivojlana boshlaydi va ko'ngilli e'tiborning boshlanishi paydo bo'ladi. Ikki yarim yil ichida chaqaloq o'zini yo'naltira oladi va bir muncha vaqt (taxminan 10-15 daqiqa) har qanday ob'ekt yoki faoliyatga e'tibor beradi (kubiklardan minora to'plash, rasmni bo'yash).
2-3 yoshligida majburiy xotira hukmronlik qilmoqda, bu davr mobaynida bola diqqatini o'ziga tortadigan va qiziqish uyg'otadigan kichik quatrainsni osongina eslab chiqaradi va qayta tug'adi. 2-chi yil oxirida u taniqli narsalarni osongina tanishtiradi.
Fikrlashning asosiy shakli ingl. Effektiv fikrlashdir. Uning o'ziga xosligi shundaki, bolaning hayotida yuzaga keladigan muammolarni ob'ektlar bilan haqiqiy harakat bilan hal qilish mumkin, uchinchi yil oxirida ingl.-Majoziy fikrlashning boshlang'ichlari bolalarda paydo bo'ladi. Bola o'yin-kulgi faoliyati davomida maqsadni belgilaydi, harakat rejasini belgilaydi va hokazo.
Erta yosh uch yil inqiroz bilan tugaydi. Bolaligida o'zini kattalardan farqli ravishda shaxs sifatida tan oladi. U "Men" tasvirini shakllantirgan. Inqiroz ko'pincha salbiy namoyishlar bilan birga keladi: negativizm, o'jarlik, kattalar bilan muloqotni buzish va boshqalar. Bir necha oydan ikki yilgacha davom etishi mumkin.
Eng yosh maktabgacha yoshi (3 yoshdan 4 yoshgacha)
3-4 yoshligida bola asta-sekin oila doirasidan tashqariga chiqadi, kattalar farzandiga nafaqat oila a'zolari, balki ijtimoiy funktsiyani amalga oshirishda ham yordam beradi.
Uch yoshli bolalar ob'ektlar va hodisalar haqida oddiy qarorlarni qabul qilishni boshlashadi, ular o'rtasida o'zaro munosabatlarni o'rnatadilar. Bola umumlashtira oladigan qobiliyatga ega bo'lib, tashqi ko'rinishga yaqin bo'lgan narsalarni ajratib olish uchun u bir maqsadga o'xshash bir qator narsalarni birlashtira boshlaydi.
Nutqning grammatik to'g'riligi asta-sekin yaxshilanadi. Bolada kattalar savollariga 3-4 so'z yoki undan ortiq so'zlarni ifodalaydigan so'zlar javob beradi. Umuman aytganda, so'zlarni ifodalash va tovushlarni aniqroq tushunish aniqroq bo'ladi.
3 yoshdan boshlab ingl. Hislar etakchi faoliyatga aylanadi.
Oddiy maqsadlarni ko'zdan kechirish, uning davomida bolaning asosiy qismlari ta'kidlangan. Dastlab, mavzu bir butun sifatida qabul qilinadi (bu nimani anglatadi?). Keyin uning qismlari tanlanadi, shakli, hajmi, rangi va boshqalar. Shundan so'ng, qismlarning bir-biriga masofaviy munosabati aniqlanadi (yuqorida, pastda, o'ngda, chapda). Keyingi bosqichda kichikroq, noaniq tafsilotlar ko'zga tashlanadi va oxir-oqibat, mavzu qayta qabul qilinadi.
Yosh maktabgacha yoshdagi perceptual faoliyat rivojlanadi. Bolalar hissiy me'yorlarga - madaniy jihatdan rivojlangan idrok vositalariga ko'chadilar. Yosh maktabgacha yoshdagi bolalar oxiriga kelib, 5 yoki undan ortiq ob'ektlar ob'ektlarini 7 va undan ortiq rangda sezishi mumkin, ob'ektlarni o'lchamlari bo'yicha farqlashi, maktabgacha ta'lim muassasalarining bir guruhiga va o'quv jarayonining muayyan tashkiloti - barcha maktabgacha ta'lim muassasasi binolarida o'zlarini yo'naltirishlari mumkin.
Diqqat miqdori ortadi - bola bir nechta narsalar bilan ishlashi mumkin. Diqqatni tarqatish mexanizmlarini shakllantirishga boshlang. Bola-da, bir vaqtning o'zida, hatto qiziqishsiz ishni bajarish bilan chalg'itilmasdan turib (o'zboshimchalik shakllana boshlaydi), lekin yana ham e'tibor barqaror emas va atributlar, muhit va muhitga bog'liq.
Xotira rivojlanadi. Katta yoshdagilarning talabiga binoan, bolalar 3-4 so'z va 5-6 ta maqola nomlarini eslab qolishlari mumkin. Yosh maktabgacha yoshdagi bolalar o'zlarining sevimli asarlaridan parchalarni eslab qoladilar.
Vizual-samarali fikrlash taraqqiyoti davom etmoqda. Bunday holda ba'zi hollarda vaziyatni o'zgartirish maqsadli namunalar asosida istalgan natijani hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Bolalar ob'ektlar orasida yashirin aloqalar va munosabatlar o'rnatishi mumkin.
Maktabgacha yoshdagi yoshlarda tasavvur kuchayib borayapti, ayniqsa, o'yinda boshqalar o'rniga boshqa narsalar o'rnashsa, o'z-o'zini hurmat qilsa va bolalar asosan o'qituvchining bahosiga yo'naltirilgan bo'lsa.
O'rta maktabgacha yoshdagi (4 yoshdan 5 yoshgacha)
O'rta maktab yoshidagi bolalar o'yin-harakatlarida rol o`zaro munosabatlarga ega bo`lib, bolalar o`rtasida o`ynash va haqiqiy o`zaro munosabatlar mavjud.
Muhim rivojlanish vizual faoliyatni oladi. Chizma mavzuga va batafsil ma'lumotga ega bo'ladi. Insonning grafik qiyofasi tananing, ko'zning, og'izning, burunning, sochning, ba'zan kiyimning va uning detallarining mavjudligi bilan tavsiflanadi. Vizual faoliyatning texnik tomoni takomillashtirilmoqda. Bolalar asosiy geometrik shakllarni chizish, qaychi bilan kesish, rasmlarni qog'ozga surish va boshqalar. Murakkab dizayn. Binolar 5-6 qismni o'z ichiga olishi mumkin. O'zining rejasiga muvofiq dizayn ko'nikmalarini shakllantirish, shuningdek, bir qator tadbirlarni rejalashtirish.
O'rtacha maktab yoshi tovush va diksiyaning talaffuzini yaxshilaydi. Nutq bolalar faoliyatining mavzusi bo'ladi. Ular hayvonlarning tovushlarini muvaffaqiyatli taqlid qilishadi, intonatsiyalar ma'lum belgilar nutqini chiqaradi. Qizig'i shundaki, nutqning ritmik tuzilishi, qofiya.
O'rta maktabgacha yoshdagi bolalarning tushunchasi yanada rivojlanadi. Ular ushbu yoki ob'ektga o'xshagan shaklga nom berishga qodir. Oddiy shakllarni oddiy murakkab ob'ektlardan ajratishi va murakkab ob'ektlarni oddiy shakllardan qayta yaratishlari mumkin. Bolalar sezgir asosda ob'ektlar guruhlarini tashkil qilish imkoniyatiga ega: hajmi, rangi, balandligi, uzunligi va kengligi kabi parametrlarni belgilash.
Ushbu yoshdagi bolalar uchun Piagetning taniqli hodisalari ayniqsa o'ziga xosdir: miqdori, hajmi va hajmi saqlanib qolinadi. Misol uchun, siz ularga uchta qora qog'oz doirasini va ettita oq qog'oz doirasini ko'rsatib: "Qaysi doiralar ko'proq qora yoki oq?" Deb so'rasangiz, ko'pchilik ko'proq oq deb javob beradi. Agar siz: "Oq yoki qog'oz nima?" Deb javob bersangiz, javob bir xil bo'ladi - oqdan ham ortiq.
Tasavvur kuchayib bormoqda. Originallik va o'zboshimchalik kabi xususiyatlarni shakllantirgan. Bolalar ma'lum mavzuda mustaqil ravishda kichik ertak bilan chiqishlari mumkin, kosmosda yo'nalish yaxshilanmoqda.
E'tibor barqarorligini oshiradi. Bolada 15-20 daqiqaga mo'ljallangan faoliyat mavjud. Har qanday harakatni oddiy holatida xotirada saqlashga qodir.
Xotiraning miqdori oshadi. Bolalar 7-8 moddadan iborat nomlarni eslaydilar. O'zboshimchalik bilan esdalik boshlanadi: bolalar memorizatsiya vazifasini qabul qilishadi, kattalar ko'rsatmalarini eslab qolishadi, kichik she'rni o'rganishadi va hokazo.
Tasavvuf fikrlash tarzi rivojlanib, oddiy vazifalarni hal qilish uchun bolalar oddiy sxemalangan tasvirlardan foydalanishadi. Maktab o'quvchilari sxemaga qurib, labirint muammolarini hal qilishlari mumkin.
Tasavvur kuchayib bormoqda. Originallik va o'zboshimchalik kabi xususiyatlarni shakllantirgan. Bolalar alohida mavzudagi kichik ertak bilan mustaqil ravishda chiqishlari mumkin.
Yoshlikning asosiy yutuqlari o'yin faoliyatining rivojlanishi, vizual faoliyatni rivojlantirish, rejalashtirish, rejalashtirish, idrokni takomillashtirish, majoziy fikrlash va tasavvurni rivojlantirish, o'z-o'zini markazlashtirilgan bilimga ega bo'lgan pozitsiyani rivojlantirish, xotira, diqqat, nutq, bilimlarni rivojlantirish, shakllantirishni rivojlantirish bilan birga, rolni o'ynash va haqiqiy o'zaro ta'sirning paydo bo'lishi bilan bog'liq. kattalardan hurmat qilish, tirishqoqlik, raqobatbardoshlik, tengdoshlari bilan raqobatdoshlik, yanada rivojlanish Bolaning image "men", uning batafsil.
Maktabgacha yoshi (5 yoshdan 6 yoshgacha)
Bolalar ijtimoiy munosabatlarni o'rganadilar va turli xil kattalar faoliyatidagi lavozimlarning bo'ysunishlarini tushunadilar, ba'zi rollar boshqalarnikidan ko'ra jozibador bo'ladi.
Bolalar zo'riqish, hushtak ovozi va tovushlarni to'g'ri tinglashlari mumkin. Fonemiya eshitish, nutqning chuqur ifodasi, o'yin-kulgida va kundalik hayotda she'rlar o'qiyotganda rivojlanadi.
Nutqning grammatik tuzilishini takomillashtirish. Bolalar so'zning deyarli barcha qismlarini ishlatishadi, so'zlarni yaratishda faol ishtirok etishadi. Leksikon boyib boradi: sinonim va antonlar faol ishlatiladi. Muntazam nutq rivojlanadi. Bolalar faqatgina asosiy narsalarni emas, balki tafsilotlarini ham aytib berishi mumkin.
Rangi, shakli va o'lchami, ob'ektlarning tuzilishi yaxshilanmoqda, bolalarning g'oyalari tizimlangan. Ular asosiy ranglar va ularning soyalarini emas, balki oral rang ranglarini, to'rtburchaklar, ovallar, uchburchak shakllarini ham chaqiradi. Ob'ektlarning o'lchamini sezadi, osongina ketma-ket ko'tariladi - ortib borayotgan yoki kamayib boradigan tartibda 10 xil moslamaga qadar.
Shu bilan birga, agar ular ob'ektlarning mos kelmasligi va ularning makon joylashuvi bilan to'qnashsa, bolalar ob'ektlarning makon pozitsiyasini tahlil qilishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, turli vaziyatlarda, ayniqsa, bir vaqtning o'zida bir-biridan farqli va bir vaqtning o'zida bir-biriga qarama-qarshi belgilarni hisobga olish kerak bo'lsa, hislar maktabgacha yoshlar uchun ma'lum qiyinchilik.
Barqarorlik, tarqatish, e'tiborni almashtirish davom etmoqda. Ehtiyotkorlikdan ixtiyoriy e'tiborga o'tish bor..
Maktabgacha yoshdagi (5-6 yosh) barcha xotira turlarini rivojlantirish uchun qulaydir:
qisqa va uzoq muddatli, ingl. shaklli, eshitish, ingl. Xotira barqarorligini oshiradi. Shu bilan birga, bolalar eskizlar uchun oddiy usul va vositalarni qo'llashlari mumkin (sxemalar, kartalar yoki rasmlar iplar sifatida harakat qilishi mumkin).
Umumiy fikrlash tarzi davom etmoqda, ya'ni og'zaki fikrlashning asosidir. Maktabgacha yoshdagi bolalar, ob'ektlarning sinflari haqida hali hech qanday tasavvurga ega emaslar. Bolalar guruh ob'ektlari o'zgartirishi mumkin bo'lgan xususiyatlarga ko'ra, lekin sinflarning mantiqiy qo'shilishi va ko'paytirilishi operatsiyalari boshlanadi. Misol uchun, maktabgacha yoshdagi katta yoshdagi bolalar ob'ektlarni guruhlashda ikkita belgini ko'rib chiqishlari mumkin: rang va shakli (material) va boshqalar.
Bu asrdagi tasavvurlarning rivojlanishi bolalarga xos va izchil rivojlanib boradigan hikoyalarni yaratishga imkon beradi.
Maktabgacha yoshi (6 dan 7 yoshgacha)
Muntazam nutq rivojlanadi. Bolalarning bayonotlari, bu davrda yuzaga keladigan kengayib boradigan so'z boyligini va umumlashmalarning tabiatini aks ettiradi. Bolalar keng tarqalgan isimlarni, sinonimlarni, antonimlarni, sifatlarni va hokazolarni faol ishlata boshlaydi.
Bolalar in'ikoslarni rivojlantirishda davom etadilar, biroq ular har doim bir vaqtning o'zida bir nechta turli xil belgilarni hisobga olmaydi. Umumiy fikrlash va fikrlash qobiliyatlari ishlab chiqilgan, ammo ular asosan vaziyatning ingl. Belgilari bilan cheklangan.
Maktabgacha tarbiyalanuvchilarning e'tiborini o'zboshimchalik bilan amalga oshiradi. Ba'zi faoliyatlarda tasodifiy kontsentratsiya vaqti 30 daqiqaga etadi.
6-7 yoshligida bola nafaqat bir nechta narsalarni, rasmlarni, so'zlarni eslab qolishi, balki ularni tasniflashni ham boshlaydi. Bu esa xotira imkoniyatlarini kengaytiradi. Bu asrda mediatsiyaning xotirasi jarayonlari, ya'ni narsalar, hodisalar, tasavvurlar, so'zlarni eskizlar, narsalar, hodisalar, tasvirlar va so'zlar bilan taqqoslash asosida yaratilgan.
Tasviriy fikrlash rivojlanadi, lekin metrik munosabatlarni ko'paytirish qiyin. Bu bolalarni tekis chiziqda joylashmaydigan to'qqiz nuqta chizilgan namunaga o'xshash bir qog'ozga qayta chiqarishni so'rash orqali tekshirish oson. Odatda, bolalar ballarni o'lchash orasidagi o'zaro bog'liqlikni qayta tiklamaydilar: bir-biriga chizilgan chizilgan chizilgan rasmlarda bolaning chizilgan nuqtalari namunaning nuqtalari bilan mos kelmaydi.
Tasavvur kuchayib bormoqda, lekin ko'pincha bu yoshdagi tasavvurning rivojlanishidagi avvalgi davrga nisbatan kamayishi kerak. Buni turli omillar, jumladan, ommaviy axborot vositalari bilan tushuntirish mumkin, bu bolalar rasmlarining stereotipiga olib keladi.
Maktabgacha yoshda bo'lgan bolaning bilim va shaxsiy rivojlanish darajasi yuqori bo'lib, u maktabda muvaffaqiyatli o'qishni davom ettirishga imkon beradi.
O'rta maktab yoshi (7 yoshdan 10 yoshgacha)
Boshlang'ich maktab yoshidagi etakchi faoliyat akademik sohadir.
Ovozni tahlil qilish va grammatik qoidalarning ongli ravishda assimilyatsiya qilinishi mavjud. Bolada diktatorlar yozishi mumkin. Ongli ravishda o'z bayonotlarini tuzadi. Suhbatlardan foydalanishni boshlaydi. Doimiy ravishda yangi tushunchalarni o'rganadi, bu dunyodagi bilim va g'oyalarni kengaytiradi. O'qish texnikasi standartlarini bajaradi. Murakkab allegorik matnlarda xulosa chiqarishga qodir.