Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlarni singdirish usullari

---

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida milliy qadriyatlarni 
singdirish usullari 
 
Nilufar To’lqin qizi Husenova 
[e-mail] 
Qo’qon universiteti
Annotatsiya:
Ushbu maqola boshlang’ich sinf o’quvchilari ongida milliy 
qadriyatlarni singdirish usullariga bag’ishlanib, bu yerda quyidagi usullar berilgan. 
Boshlang’ich ta’limda innavatsion rivojlanish bo’yicha taklif va tavsiyalar ishlab 
chiqilgan. 
Kalit so’zlar: 
milliy qadriyat, milliylik, asrab-avashlash, boshlang’ich sinf 
darsliklari, o’qish kitobi, yangicha usullar, iqtiboslar. 
Ways to inculcate national values in primary school students 
Nilufar Tolqin qizi Husenova 
[e-mail] 
Kokand University 
Abstract:
This article focuses on ways to inculcate national values in the minds 
of primary school students, and the following methods are presented here. 
Suggestions and recommendations for innovative development in primary education 
have been developed. 
Keywords:
national values, nationality, adoption, primary school textbooks, 
textbook, new methods, quotations. 
“Milliy qadriyat, milliy g’oya, milliy iftixor va tuyg’u, milliy an’ana, millliy 
madaniyat, milliy urf-odat, milliy me’morchilik, milliy musiqa, milliy kiyim so’z 
birikmalari nutqimizni rang-barangligi va ta’sirchanligini taminlanayotganligi 
barchamizga ayon. Qadriyat so’zi xalq boyligi, qimmatbaho buyumlar, qiymat, 
ahamiyat kabi ma’nolarni ifoda yetadi. Voqelikdagi muayyan hodisalarning umum 
insoniy ishtimoiy-axloqiy, madaniy, ma’naviy ahamiyatini ko’rsatish uchun 
qo’llaniladigan tushuncha. Inson va insoniyat uchun ahamiyatli bo’lgan barcha 
narsalar, masalan, erkinlik, tinchlik, adolat, ma’rifat, haqiqat, yaxshilik moddiy va 
ma’naviy boyliklar qadriyat hisoblanadi. Bugungi kunda turli zararli ta’sirlardan 
saqlanish, har qanday sharoitda ham xalqimizga azaldan xos bo’lgan milliy qiyofa, 
betakror fazilatlar yegasi bo’lib qolishimizda qadimiy an’ana va qadriyatlarimizni 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
719

---

asrab-avaylab, ularga amal qilib yashash o’ta muhim ahamiyat kasb yetadi. 
Xalqimizning asrlardan asrlarga o’tib kelayotgan milliy qadriyatlari ham uzoq tarixiy 
jarayonda shakllangan. Jumladan, o’zi tug’ilib o’sgan ona yurtiga ehtirom, o’z 
taqdirini mana shu yurtsiz tasavvur qila olmaslik, o’tgan ajdodlar xotirasiga sadoqat, 
kattalarga doimiy hurmat ko’rsatish, har qanday sharoitda ham hayo va andishani 
saqlash, turmushda poklikka alohida ye’tibor berish singari ko’plab fazilatlar bizning 
milliy qadriyatlarimiz asosini tashkil yetadi. Yurtimizda bunyod etilgan Samarqand, 
Qarshi, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Andijon, Marg’ilon, Termiz va Qo’qon singari 
o’nlab shaharlarning yoshi ming yillar bilan o’lchanishi ham bejiz yemas. 
Demoqchimizki, xalqimiz o’zi tug’ilib o’sgan yer-zaminga qattiq bog’langan, uni 
e’zozlashni bolaligidan o’rganib, his qilib o’sadigan millat sanaladi. Demak, 
xalqimizning o’z yurtiga cheksiz sadoqati, ehtiromi bilan bog’liq milliy an’ana va 
qadriyatlari uning boy tarixi bilan izohlanadi. Xuddi shuningdek, xalqimizning 
kattalarga hurmat, kichiklarga izzat ko’rsatish, mehmondo’stlik, yordamga 
muhtojlarga shafqatli bo’lish, hayo, ibo va mehr-oqibat, ahli ayolini - oilasini asrash, 
maishiy turmushda poklikni yuksak qadrlash singari an’ana va qadriyatlari ham 
hayotning uzoq sinovlaridan o’tgan o’lmas ma’naviy merosimiz sanaladi. 
Mustaqillikning dastlabki kunlaridan e’tiboran xalqimizning xotirasini tiklash, 
qadimgi urf-odat va qadriyatlarini e’zozlash, muqaddas qadamjolarni asl holiga 
qaytarish yuzasidan chinakam tarixiy ahamiyatga molik ishlar amalga oshirila 
boshlandi. Ushbu keng ko’lamli jarayon birgina o’zbek millatining tili, dini va 
qadriyatlarini tiklash, rivojlantirish bilan cheklanib qolmay, balki mamlakatimizda 
istiqomat qiluvchi barcha millat va elatlarning qadriyatlariga yuksak hurmat 
ko’rsatish bilan uzviy tarzda olib borilmoqda.
Darhaqiqat, har qanday an’ana, urf-odat hamda rasm-rusumlar hayotiy zarurat 
tufayli paydo bo’ladi. Ular muayyan xalqning ruhiyati, ma’naviy dunyosi, orzu-
istaklarining ifodasi bo’lib, kelgusi avlodlar ma’naviy-axloqiy qiyofasining 
shakllanishiga ham hal qiluvchi ta’sir o’tkazadi.Aksariyat an’analar mazmun-
mohiyatida xalqni, elatni ezgulikka, insonparvarlikka, yaxshilikka chorlashdek 
o’lmas g’oyalar yotadi. Ta’kidlash joiz, bugungi globallashuv davrida, dunyoda 
mafkuraviy kurash avj olgan sharoitda doimo ogoh, sezgir va ma’naviy uyg’oq bo’lib 
yashashimiz, eng katta boyligimiz bo’lmish yurtimizdagi millatlararo ahillik, o’zaro 
mehr-oqibat 
hamda 
hamjihatlik 
muhitini 
ko’z 
qorachig’idek 
asrash 
va 
mustahkamlash yo’lida olib borilayotgan ishlarimizning ma’no-mazmunini tushunib 
etishimiz lozim. O’sib kelayotgan yosh avlodni vatanparvarlik va millatparvarlik 
ruhida tarbiyalash dolzarb vazifadir. Bu esa oilada va o’quv dargohlarida ta’lim 
hamda tarbiyaga e’tiborni kuchaytirishni taqozo etadi. Ma’lumki, ma’naviy-madaniy, 
ruhiy-ahloqiy hislatlar va insoniy qadriyatlar avvalambor, bolalikdan shakllana 
boshlaydi. Bolalar erta go’daklikdan boshlab ota-onalari, bobo-buvilari va boshqa 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
720

---

oila a’zolarining yurish-turishlari, odob-ahloqlari, muomala munosabatlari, oilaviy 
urf-odatlari, rasm-rusumlar, udum va an’analariga qarab, ibrat olishga harakat 
qiladilar. Barkamol avlod ma’naviyatini shakllantiruvchi yagona manba esa 
tarbiyadir. Ma’rifat va bilimni shakllantiruvchi manba - ta’lim, saboqdir. Binobarin 
"ta’lim va tarbiya" emas, aksincha, "tarbiya va ta’lim" deb aytish maqsadga 
muvofiqdir. 
"Bagʻrikenglik va insonparvarlik madaniyatini rivojlantirish, millatlararo va 
fuqarolararo hamjihatlik va totuvlikni mustahkamlash, yosh avlodni shu asosda, 
Vatanga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalash Oʻzbekistonda davlat siyosatining 
eng muhim ustuvor yoʻnalishlaridan biri etib belgilandi"
1
, - deb aytgan edi O’z 
bekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o’z nutqida. 
 
Milliy qadriyatlarga muhabbat hissini, ularni asrab-avaylash tushunchasini 
o’quvchilarga boshlang’ich sinf paytidanoq singdirishimiz lozim! Biz bolalar 
adabiyoti fanini o’qib-o’rganish jarayonida boshlang’ich sinf darsliklari bilan tanishib 
o’tdik. Bu darsliklar asosan yosh avlodni milliy qadriyatlarimizni asrab-avaylash 
ruhida tarbiyalashga xizmat qiladi. Jumladan: Odobnoma, o’qish va ona tili kabi 
darsliklar.Odobnoma fani o’quvchilarda vatanga bo’lgan muhabbatni, milliy 
qadriyatlarga sadoqat ruhini shakllantiradi. O’qish darsligidagi mavzularning 
mazmuni ham asosan o’quvchini komil inson bo’lishga yetaklaydi. Ona tili fanida 
keltirilgan mashqlar o’z ona tiliga bo’lgan hurmat hissini oshiradi. So’zimning 
isbotini quyida keltirilgan loyihada ham korishingiz mumkin. 
Bu loyihani men bolalar adabiyoti fanidan bajargan edim. 
Mening fikrimcha bolalarni har tomonlama yuksaklikka ko’taruvchi fan bu 
O’qish kitobi bo’lsa kerak. Chunki o’qish kitobida bir biridan qiziq hikoyalar, 
ertaklar, topishmoqlar, maqollar va hokazo juda ko’plab ma’lumotlar mavjuddir. 1-
sinf o’qish kitobining ilk mavzularidayoq Vatan mavzusi olinmoqda.Bu esa 
bolajonlarda vatanga bo’lgan muhabbatni, yanada oshiradi. Hikoyalardan esa o’ziga 
kerakli xulosalarni oladi.Masalan yaxshini yomondan, oqni qoradan farqlaydigan 
bo’ladi. Topishmoqlar esa mantiqan o’ylashga majbur qiladi. Bundan tashqari o’qish 
kitobida bir biridan ajoyib she’rlar bor ekan.Bu she’rlarni yodlagan bolalarning 
xotirasi kuchli bo’ladi,shu she’r orqali unda ma’naviy yuksalish bo’ladi. Nafaqat 
o’qish fani balki boshlang’ich sinf darliklarining barchasi o’quvchining 
dunyoqarashini kengaytirishga xizmat qiladi.
“Yosh avlodga yuksak ma’naviyatni shakllantirishda milliy – ma’naviy 
qadriyatlardan foydalanish maqsadga muvofiq deb hisoblayman. Zero, tariximiz, 
1
O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” Toshkent 
“Ma’naviyat” nashriyoti, 2008-yil, 35-bet 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
721

---

madaniyatimiz, qadriyatlarimizni ulug’lash asosida yosh-avlodni tarbiyalash mustaqil 
davlatimizning bosh maqsadlaridan hisoblanadi”
2
.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarining ongida milliy qadriyatlarni singdirish 
usullariga men quyidagicha fikr bildirmoqchiman:
 
1)
“Milliy qadriyatlamiz- inson ma’naviyatining muhim belgisi” – nomli darslik 
tashkil etish va uni fan sifatida qo’llash;
2)
Ma’naviyat soatlarini tashkil etish;
3)
Milliy qadriyatlarimizni asrab-avaylashga chorlovchi tadbirlar, tanlovlar 
tashkil etish;
4)
Milliy qadriyatimiz hisoblangan milliy o’yinlarimizni boshlang’ich sinf 
o’quvchilariga o’rgatish 
5)
Maktablarda “Milliy qadriyatlarga ehtirom” nomli burchak tashkil etish. Bu 
burchakni o’quvchilar o’z ijod namunalari asosida to’ldirib borishlarini yo’lga 
qo’yish. 
Boshlang’ich sinf o’qituvchisidan buyuk psixolog bo’lish ham talab etiladi. 
Chunki o’quvchilarga berayotgan ma’lumotni bola tilida, sodda , ravon, tushunarli 
qilib yetkazib berishi kerak. Ya’ni o’zi ham bola bo’lib, turli holatlarga kirib, 
berilayotgan ma’lumotni o’quvchining ongida singdira olishi kerak. Xuddi 
shuningdek, 
milliy 
qadriyat 
tushunchasini, 
uni 
asrab-avaylash 
tuyg’usini 
boshlang’ich sinf o’quvchilariga yetkaza bera olishi zarurdir. O’quvchining 
bolalikdan milliy qadriyatlarga bo’lgan muhabbatini oshirish - kelajakda barkamol 
avlodlar safining kengayishida muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday ekan, yosh 
avlodni tezkor zamonga mos tarzda tarbiyalab, fikrlashini kengaytirib, ma’naviy 
olamini boyitish yo’lida muntazam izlanmog’imiz talab etiladi. Bu ezgu niyatlar 
yo’lida barchaga kuch-quvvat, intilish va azm-u shijoat doimo hamroh bo’lishini tilab 
qolaman. "Bizni hamisha o’ylantirib keladigan yana bir muhim masala - bu 
yoshlarimizning odob-axloqi, yurish-turishi, bir so’z bilan aytganda, dunyoqarashi 
bilan bog’liq. Bugun zamon shiddat bilan o’zgaryapti. Bu o’zgarishlarni hammadan 
ham ko’proq his etadigan kim - yoshlar. Mayli, yoshlar o’z davrining talablari bilan 
uyg’un bo’lsin. Lekin ayni paytda o’zligini ham unutmasin.
Biz kimmiz, qanday ulug’ zotlarning avlodimiz, degan da’vat ularning qalbida 
doimo aks-sado berib, o’zligiga sodiq qolishga undab tursin. Bunga nimaning 
hisobidan erishamiz? Tarbiya, tarbiya va faqat tarbiya hisobidan"
3
, deya ta’kidladi 
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev o’z nutqida.
 
2
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev -madaniyat markazivakillari bilan oʻtkazgan uchrashuvda 
so’zlagan nutqi. 25.01.2017 Toshkent 
3
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev -“ yoshlar tarbiyasi - eng muhim masalalardan” nomi ostida 
o’tkazilgan tadbirdagi nutqidan. 2017.16.06 ,Toshkent 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
722

---