[460]
boshlama voqeaning qay vaqt bo`lib o`tganini bildirmaydi, noaniq, umumiy tarzda
ifodalaydi. Ertak aytuvchi kichik va o`rta yoshdagi bolalarga mo`ljallangan har qanday
ertaklarni tinglovchi diqqatini tezda o`ziga jalb qilishi uchun “Bir bor ekan, bir yo`q ekan,
och ekan, to`q ekan, bo`ri bakovul ekan,
tulki yasovul ekan, qarg`a qaqimchi ekan,
chumchuq chaqimchi ekan, g`oz karnaychi ekan, o`rdak surnaychi ekan,
tovuq qoq etdi,
bilmadim qaqqa ketdi” – tarzida an`anaviy boshlama qolipdan foydalanishi maqsadga
muvofiqdir.
O`rta yoshdagi (7 yoshdan 11 yoshgacha) bolalar ertaklari
. Bu yoshdagi bolalarning
xotirasi, fikrlash doirasi ancha takomillashgan bo`lib, ular oila,
turmush haqida qisman
tushunchaga ega bo`ladilar. Ularga yanada fikran chuqurroq, biroz bo`lsa-da o`ylab, xulosa
chiqarishga undaydigan ertaklar tavsiya etiladi. Bu yoshdagi bolalar ertaklarining hajmi
ham kattalashib boradi, mazmun-mohiyati kengayadi, sodda fikrlar sekin-asta
chuqurlashadi, bolalar voqea-hodisalarning ikkinchi - ko`chma ma`nolarini
ham anglay
boshlaydilar. Bu yoshdagi bolalar majoz asosiga qurilgan hayvonlar haqidagi ertaklar va
ixcham syujet asosiga qurilgan sehrli ertaklarga juda qiziqadilar. Masalan, “Maymun va
duradgor” ertagida o’ziga aloqador bo’lmagan ishga aralashishning oqibati nima bo’lishi
aytilsa, “Rostgo’y bola” “Uch o’g’il” ertagida to’g’risozlik, rostgo’ylik g’oyasi ilgari
surilgan.
Bunday ertaklar bolalarga qorong`i va yorug`lik, sovuqlik va issiqlik, yomonlik va
yaxshilik, yolg`on so`z va to`g`ri so`z, zulm va adolat haqidagi
tushunchalarni anglatish
bilan birga, yaxshi va yomon kishilar obrazlarini ham yaqqol tasvirlaydi. Tashqi dunyo
bolalarning ko`z o`ngida kengayib, oddiy tasvirlar, voqea – hodisalarning sodda holatlari
murakkablashib boradi.
Ertaklar, avvalo, bolalarning jonivor hayvonlarga, parrandalarga bo`lgan qizi-qishi, mehrini
oshirsa, ikkinchidan,mehnat orqali farovon, tinch, osoyishta turmush kechirish mumkinligi
uqtiriladi. Ertaklarning yakuni qissadan hissa chiqarishga undaydi. Ya`ni, “ Yaxshilik
qilsang – yaxshilik topasan, yomonlik qilsang – jazo olasan”, “Mehnat qilsang-rohat
ko`rasan”,“Mehnatdan kelsa boylik, turmush bo`lar chiroylik” kabi maqollarning ma`nosi
[461]
izohlansa, bolalar har bir o`qigan ertak-larining xulosasini maqollar bilan izohlashga harakat
qiladilar. Bu bolalarning tafakkurini charxlash bilan birga, ko`proq maqollar yod olishiga
ham yordam beradi.
Dostları ilə paylaş: